Morgunblaðið - 20.08.1988, Síða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. ÁGÚST 1988
Minning:
AlbertJ. Finnbogason
bóndi, Hailkelshólum
Fæddur 27.júlí 1900
Dáinn 11. ágúst 1988
I dag kveðjum við góðan vin,
Albert J. Finnbogason. Hann var
Austfirðingur, fæddur á Reyðarfirði
24. júlí 1900. Hann ólst þar upp
hjá foreldrum sínum, Björgu ísaks-
dóttur og Jóni Finnbogasyni kaup-
manni. Þegar Albert var ungur
flutti hann með fjölskyldu sinni til
Kanada, eins og svo margir á þeim
árum, en fjölskyldan flutti heim
aftur til ættjarðarinnar.
Systkini Alberts voru: Óskar,
hann kvæntist og bjó alla tíð í
Kandada, hann er látinn. Rannveig,
giftist Vjlhjálmi Þór, hún er nýlát-
in. Sú eina sem eftir lifir af systkin-
unum er Borghildur, sem býr á
Akureyri, gift Jakobi Frímannssyni
fyrrum kaupfélagsstjóra.
Hugur Alberts beindist snemma
að búmennsku og ræktun. Ungur
að árum gerðist hann einn af Hóla-
sveinum, en svo voru nemendur
bændaskólans á Hólum gjaman
nefndir. Síðar sigldi hann til Vestur-
heims og nam þar prentiðn, og vann
hann að iðn sinni í mörg ár í prent-
smiðjunni Gutenberg, þar til hann
setti á stofn Bókaútgáfuna Norðra
með vini sínum Sigurði O. Bjöms-
syni prentsmiðjustjóra á Akureyri.
Hann veitti Bókaútgáfunni forstöðu
um árabil, hann var frumkvöðull
að tímaritinu „Heima er best*'. Al-
bert var gæfumaður í sínu einka-
lífí, hann kvæntist eftirlifandi konu
sinni, Margréti S. Benediktsdóttur,
Jóhannessonar og Ingunnar Björns-
dóttur. Þau eignuðust eina dóttur,
Rannveigu Björgu, gift Gísla Hend-
rikssyni bónda á Hallkelshólum í
Grímsnesi. Ranna Björg er besta
vinkona mín og höfum við verið sem
systur. Er Albert dvaldi fjarri föður-
landi sínu, þráði hann jafnan að
snúa aftur heim. Hann unni ættjörð
sinni og öllu því sem á henni lifir,
hvort heldur það var gróður, menn
eða málleysingjar. Hann var áhuga-
maður um þjóðlegan fróðleik, varð-
veislu hans og íslenskrar bænda-
menningar.
Albert eignaðist jörðina Hallkels-
hóla í Grímsnesi. Þar var þá lítið
kot, sem íjölskyldan notaði sem
sumarhús. Að því kom að Albert
léti draum sinn rætast, því að upp-
úr 1954 yfirgefur hann borgina og
ákveður að gerast bóndi. Hann hóf
uppbyggingu á jörðinni og kom sér
upp góðum bústofni og átti góða
hesta. Oft minntist hann Perlu
sinnar, hestsins sem hann tók ást-
fóstri við á síðari árum. Þegar fór
að halla undan fæti og árin færð-
ust yfír, tóku dóttir og tengdasonur
hans við búrekstrinum. Fyrir hug-
kvæmni og stórhug Gísla tengda-
sonar Alberts, hóf laxeldisstöðin
Fjallalax starfsemi sína formlega á
jörðinni fyrir einu ári. Var þá hefð-
bundinn búskapur lagður niður. Það
gladdi Albert mjög að taka fyrstu
skóflustunguna að hinni nýju lax-
eldisstöð. Það var jafnan kært með
þeim feðginum Alberti og Rönnu
Björgu, en hún annaðist foreldra
sína með einstakri umhyggju og
ástúð í veikindum þeirra, sem
síðustu mánuði voru rúmliggjandi
heima, en Margrét liggur nú á
Landspítalanum. Albert var góður
heim að sækja og vildi hvers manns
götu greiða. Hann var alltaf samur
og jafn en þó einbeittur og ákveðinn
að hverju sem hann gekk.
Lífí er lokið og vegir skiljast.
Albert kvaddi þennan heim að loknu
miklu starfí, sáttur við allt og alla.
Ófáir eru þeir sem standa í þakk-
arskuld við hann.
Ég er ein þeirra, sem vil að leiðar-
lokum þakka langa og trygga vin-
áttu við mig og foreldra mína.
Blessuð sé minning hans.
Margréti, Rönnu Björgu og Gísla
sendi ég mínar dýpstu samúðar-
kveðjur.
Auður Jónsdóttir
Móðurbróðir minn, Albert J.
Finnbogason bóndi á Hallkelshól-
um, lést í sjúkrahúsinu á Selfossi
11. ágúst 88 ára að aldri. Hann var
næst elsta bam foreldra sinna, Jóns
Ó. Finnbogasonar og Bjargar Isaks-
dóttur. Systkini Alberts vom Óskar,
sem settist að í Kanada, látinn
1968; Borghildur, gift Jakobi
Frímannssyni á Akureyri, og yngst
var móðir mín, Rannveig, nýlátin.
Albert kvæntist Margréti Bene-
diktsdóttur árið 1928 og eignuðust
þau eina dóttur, Rannveigu Björgu,
sem er gift Gísla Hendrikssyni.
Áhugamál Alberts vom mörg.
Hann lauk prentnámi og var vélsetj-
ari í prentsmiðjunni Gutenberg í
mörg ár. Síðar varð hann fram-
kvæmdastjóri bókaútgáfunnar
Norðra. Enda þótt störf hans í
Reykjavík væm við bókagerð í 33
ár átti hann lengst af hesta, mikla
gæðinga, sem veittu honum
ómælda ánægu í frístundum. Ein
af æskuminningum mínum er þegar
Albert áði við sumarbústað foreldra
minna á Þingvöllum, þá var hann
á leið með hesta sína í sumarhaga
að Hallkelshólum í Grímsnesi, er
hann hafði þá fest kaup á. Æsku-
draumur Alberts var að gerast
bóndi. Hann var búfræðingur frá
Hólum 1919. Á nokkmm ámm
byggði hann upp jörðina og rækt-
aði. Árið 1957 flutti fjölskyldan
austur óg þar bjuggu þau myndar-
búi í þrjá áratugi.
Þegar synir mínir uxu úr grasi
og gátu farið að vinna á sumrin,
tóku Albert og Margrét við þeim.
Þar vom þeir í góðum höndum og
undir styrkri verkstjóm Alberts
vöndust þeir vinnusemi, iðni og
nákvæmni, sem hefur reynst þeim
gott veganesti.
Við Hilmar sendum ykkur,
Margréti, Rönnu Björgu og Gísla,
innilegar samúðarkveðjur og geym-
um með okkur góðar minningar.
Borghildur
Kveðja frá Reyðarfirði
„Myndin lýsir undrafegurð Reyð-
arQarðar. Fremst á myndinni sést
bmnnhús sem stóð við íbúðarhús
Magnúsar kaupmanns. Húsið, sem
hæst ber, er inn á Mel og var nefnt
Ós. Þar var um aldamótin gisti- og
áningastaður Héraðsmanna. Þar
bjó Sigurður vert. Myndin er tekin
af Lám Ólafsdóttur um aldamótin."
Við fráfall heiðursmannsins Al-
berts J. Finnbogasonar og í upp-
hafí þessarar kveðju til hans fínnst
mér fara vel á því að vitna í hans
eigin orð. Þau ritaði hann aftan á
eina af mörgum gömlum söguríkum
myndum, sem hann safnaði og
sendi okkur til varðveislu. Með
þessu starfi og ýmissi annarri heim-
ildasöfnún hefur hann bjargað dýr-
mætum menningarverðmætum frá
glötun. Það verður seint fullþakkað.
Albert fæddist á Bakkagerðiseyri
aldamótaárið og fór alfarinn ásamt
fjölskyldu sinni til Winnipeg í
Kanada tíu ámm síðar.
Svo djúpstæð áhrif hafði staður-
inn, mannlífíð og umhverfíð allt
haft á þennan 10 ára gamla dreng,
þegar hann kvaddi æskustöðvar
sínar á fögmm vordegi árið 1910,
að það leið honum aldrei úr minni.
Myndin af Reyðarfirði, sem greypt-
ist í huga þessa viðkvæma drengs
þennan fagra vordag, var sönn og
heil. Þaðan hvarf hún aldrei.
Svo kynlega sem það kann að
hljóma kom Albert aldrei aftur til
Reyðaifyarðar. Ég spurði hann eitt
sinn um ástæðuna og hann sagði:
„Vissulega hefði ég haft efni á því
að koma til Reyðarfjarðar á hveiju
ári, en ég hef ekki treyst mér til
þess. Mér hefur fundist ég hafa.svo
glæsilegar endurminningar frá
Reyðarfírði, að við þær verði ekki
bætt. Ég vil una við þær í róleg-
heitum það sem ég á eftir að lifa
í þessu lífí.“
Já, myndin skyldi óhreyfð. Rækt-
arsemi Alberts í garð æskustöðv-
anna var einstök. Ámm saman hef-
ur hann leitað að gömlum myndum,
látið taka eftir þeim og sent okkur
endurgjaldslaust. í sumum tilfellum
er hér um fmmmyndir að ræða.
Hann hefur ritað okkur mörg og
fróðleg bréf og látið gagnmerkar
skýringar og upplýsingar fylgja
myndunum. Þess vegna er gildi
þeirra margfalt meira en ella væri.
Áhugi Alberts beindist einkum
að Wathne-tímabilinu eystra, eins
og hann gjaman nefndi tímabilið
frá 1884—1910. Um það var hann
mjög fróður. Friðrik Wathne, bróðir
Ottós, hóf útgerð og verslun á Reyð-
arfírði um og upp úr 1884 og-
kauptúnið öðlaðist löggildingu sem
verslunarstaður árið 1890. útgerð-
ar-, verslunar- og íbúðarhús em
reist af miklum myndarskap.
Gmnnur er lagður að framtíðampp-
byggingu staðarins. Inn í þessa
hringiðu athafna og framkvæmda
koma foreldrar Alberts og faðir
hans gerist verslunarstjóri Wat-
hne-verslunarinnar 1895 og gegnir
því í 10 ár. En árið 1905 stofnsetur
hann eigin verslun á Bakka stein-
snar utan við Bakkagerðiseyrina
þar sem Wathne-verslunin var, en
nú stóð hún einmitt á þeim tíma-
mótum. Þegar hinn mikli athafna-
maður, Ottó Wathne, lést langt fyr-
ir aldur fram árið 1898, kom það
í hlut Friðriks bróður hans að taka
við umsýslu allri á Seyðisfirði þar
sem höfuðstöðvar Wathne-bræðr-
anna vom. Reyðarfjarðarverslunin
keypti ungur og athafnasámur
maður, Rolf Johansen, og var hún
jafnan kennd við hann upp frá því.
Hér er aðeins fátt eitt nefnt um
þetta merka tímabil athafna og
framkvæmda. Þar koma margir við
sögu. Fátt hefði glatt Albert J.
Finnbogason meira en snjöll sögu-
ritun þessa tímabils.
Í viðtölum mínum við hann bar
þetta oft á góma og einnig minnist
hann á þetta í fróðlegum bréfum
og frásögnum, sem varðveitt verða
í skjalasafni Sögunefndar Reyðar-
fjarðar ásamt öðmm gagnmerkum
heimildum frá honum.
Albert var kominn af merku
dugnaðarfólki eystra. Faðir hans
var Jón Óskar Finnbogason frá
Krossayík í Vopnafírði, en móðir
Björg ísaksdóttir íshússtjóra Jóns-
sonar. Börn þeirra voru-fjögur. Auk
Alberts vom það Borghildur, Rann-
veig Elísabet og Óskar. Borghildur
ein lifir bróður sinn. Hún býr á
Akureyri, gift Jakobi Frímannssyni
fyrrverandi kaupfélagsstjóra.
Rannveig Elísabet lést fyrr á þessu
ári. Hún var gift Vilhiálmi Þór,
fyrrverandi ráðherra. Öskar var
búsettur í Kanada. Hann lést 1968.
Ungan dreymdi Albert um það
að verða bóndi. Hann fór því í Hóla-
skóla og lauk þaðan námi 1919.
En tími bóndans var ekki kominn.
I stað þess fór Albert aftur utan
og lærði prentiðn vestur í Kanada.
Arið 1926 kemur hann svo heim
og gerist vélsetjari í Gutenberg. Þar
starfar hann næstu 20 árin, en
gerist þá framkvæmdastjóri bóka-
útgáfunnar Norðra, sem hann
stofnaði ásamt Sigurði O. Björns-
syni prentsmiðjustjóra á Akureyri.
Persónulega þekki ég ekki þessi
störf Alberts. Það hef ég hins veg-
ar fyrir satt bæði úr mæltu og rit-
uðu máli, að þar hafi hann verið í
fremstu röð. Um líkt leyti og Al-
bert hefur störf í Norðra festir hann
kaup á jarðnæði austur í Grímsnesi.
Þangað flyst hann svo með fjöl-
skyldu sinni og nefnir bæ sinn
Hallkelshóla. „Þá rættist hinn reyð-
fírski draumur minn að verða
bóndi,“ segir Albert í viðtali við
undirritaðan. Og svona til að
hnykkja vel á þessu bætir hann við:
„Ég hafði ákveðið það ungur dreng-
ur á Reyðarfirði að verða bóndi.“
Tvisvar auðnaðist mér að heim-
sækja Albert og hans ágætu fjöl-
skyldu heim í Hallkelshóla. Fyrir
þær stundir verð ég ævinlega þakk-
látur. Þangað var gott að koma.
Eiginkona Alberts, Margrét Sigríð-
ur Benediktsdóttir, dvelur nú á
sjúkrahúsi.
Ég sendi henni mínar hlýjustu
kveðjur. Einkabarn þeirra hjóna er
Rannveig, húsfreyja í Hallkelshól-
um. Eiginmaður hennar er Gísli
Hendriksson bóndi þar.
Albert J. Finnbogason skildi eftir
á skrifborði sínu stutt bréf stílað
til hreppsnefndar Reyðarfjarðar.
Það er staðfesting á þvj' sem hann
hafði áður sagt, að „bréfabindi, sem
hafa að geyma ýmsan fróðleik um
upphafssögu Reyðarfjarðarkaup-
staðar og umfjöllun gamalla
rnynda" skuli send austur og varð-
veitast í skjalasafni Reyðaifyarðar.
Máli sínu lýkur hann með því að
þakka ánægjulegt samstarf og
lokakveðja hans er tilvitnun í erindi
úr hátíðarljóði, sem ort var í tilefni
70 ára afmælis Reyðarfjarðarkirkju
árið 1981. Þar biður hann fyrir
Reyðarfirði og fænr Guði sínum
þakkargjörð. Hringurinn lokast.
Sama einlæga ástin til æskustöðv-
anna kemur hér fram og þegar
hann kvaddi Reyðarfjörð á fögrum
vordegi árið 1910.
Hugheilar samúðarkveðjur sendi
ég eiginkonu Alberts, dóttur,
tengdasyni og öðrum vandamönn-
um þessa látna vinar míns.
Reyðfírðingar þakka honum ein-
staka vináttu, tryggð og fádæma
ræktarsemi í garð æskustöðvanna.
Blessuð sé minning Alberts J.
Finnbogasonar.
Guðmundur Magnússon
Þann 11. þ.m. lést í Sjúkrahúsi
Suðurlands á Selfossi Álbert J.
Finnbogason bóndi á Hallkelshólum
í Grímsnesi. Albert fæddist 24. júlí
áriið 1900 og var hann því 88 ára
gamall er hann lést. Albert var
kvæntur Margréti Benediktsdóttur,
ömmusystur minni, og eignuðust
þau eina dóttur, Rannveigu Björgu,
sem gift er Gísla Hendrikssyni og
hafa þau búið allan sinn búskap á
Hallkelshólum og verið heimilinu
mikil stoð og hin síðari ár séð um
búið og annast foreldra Rönnu af
miklum kærleika.
Ég var sjö ára snáði úr Reykjavík
sendur til dvalar á Hallkelshólum
sumarið 1963 og átti að fá að
dvelja þar í tvær til þijár vikur, en
þær urðu svo sannarlega fleiri, því
ég dvaldi þar öll sumur eftir það
til átján ára aldurs. Það dugði mér
oft ekki að vera á Hallkelshólum
bara á sumrin, ég fór oftast austur
þegar frí voru í skólanum um jól
og páska. Það má því segja að ég
sé alinn upp á tveimur heimilum, í
foreldrahúsum og á Hallkelshólum.
Það er margt sem rifjast upp
þegar maður sest niður og horfir
til baka. Mig langar að minnast
Alberts með nokkrum orðum. Al-
bert var prúðmenni í framkomu og
mikið snyrtimenni eins og vel sást
og sést á stórbýlinu Hallkelshólum.
Nú er þar eingöngu laxeldisstöðin
Fjallalax, sem vígð var fyrir ári, en
hér á árum áður er ég dvaldi þar,
rak Albert stórbú með kýr, kindur,
svín og hesta. Ég á honum margt
að þakka, hjá honum lærði ég
margt. Ég man sérstaklega eftir
því að á hveiju vori fórum við tveir
saman til að lagfæra girðingar, og
höfðum við þá gjarnan með okkur
nesti, þá fræddist ég mikið, því
auðvitað var ég spurull og vildi vita
allt, og ekki stóð á svörum því Al-
bert var fróður um margt og víðles-
inn. Hann gaf sér alltaf tíma til að
svara mér og segja mér sögur á
milli verka, sem jafnframt var nýtt-
ur til þess að „taka í nefið". Ætli
við drengirnir sem dvöldum á Hall-
kelshólum munum ekki eftir sög-
unni um „litlu stúlkuna ljúfu, með
ljósu flétturnar tvær“. Það var allt-
af mikið kappsmál hjá okkur strák-
unum, Villa, Óla og mér, að gera
þau verk sem við áttum að leysa
eins vel og við gátum, því ekkert
gladdi Albert meir, því hann hafði
alltaf lagt rækt við það að leysa
verk sín vel og vandlega af hendi
og búum við að því alla tíð að hafa
haft Albert sem leiðbeinanda og um
leið uppalanda á uppvaxtarárum
okkar. Ég kveð Albert með sökn-
uði, og þakka honum allt. Eftir lifa
góðar minningar, minningar um
mann sem öllum þótti vænt um.
Ég votta Möggu frænku minni
mína dýpstu samúð og bið góðan
guð að gefa henni styrk og góðan
bata, því hún liggur nú á Landspít-
alanum í Reykjavík, og getur því
ekki verið við útför eiginmanns síns.
Ranna og Gísli, ég og fjölskylda
mín sendum ykkur samúðar- og
kærleikskveðjur.
Gummi
Vinur minn, Albert J. Finnboga-
son, er látinn. Engum kom á óvart
þessi andlátsfregn. Ég og kona mín
heimsóttum Albert í sjúkrahúsið á
Selfossi í júlímánuði sl. Hann var
helsjúkur en þrátt fyrir allt gat
hann gert að gamni sínu. Hann
sannaði mér að Albert hafði mjög
góða kímnigáfu.
Þegar ég var ungur drengur átti
ég alltaf öruggt athvarf hjá Mar-
gréti frænku og Albert. I minni
mínu á ég Ijúfar minningar um
þessi góðu hjón. Hjá Albert kynnt-
ist ég hvemig á að umgangast dýr,
því Albert átti hesta er hann hýsti
í bakhúsi á Frakkastíg.
Hann starfaði þá hjá Prentsmiðj-
unni Gutenberg við vélsetningu.
Kunningjar hans í prentarastétt
hafa sagt mér að þar hafí farið
afburðamaður í vélsetningu. Albert
var fyrsti vélsetjarinn í Gutenberg.
Enda hafði hann kynnst þessari
tækni í Bandaríkjunum.
Á tímabilinu 1925 til 1957 setti
Albert saman flestar Linotype-setj-
aravélar er hingað fluttust til lands-
ins, svo hann hefur því æði oft
þurft að taka á honum stóra sínum.
Störf þessi voru mjög vandasöm og
alltaf voru þau runnin af einstakri
nákvæmni.
Tæknibyltingin í prentverkinu
var mikil á þessum árum. Hand-
setning lagðist nær alveg niður með
tilkomu þessara véla. A efri árum
hafði Albert mikinn áhuga á tölvu-
byltingunni í prentverki. Hann
spurði mig margs í sambandi við
þessi störf. Hann gagnrýndi hrak-
andi gæði leturs í dagblöðum en
gladdist er gæðin bötnuðu með ár-
unum. Hann var fljótur að átta sig
á þessum málum.
Störf Alberts að félagsmálum
voru heillarík. Hann átti sinn stóra
þátt í því að Hið íslenska prentara-
félag festi kaup á húseigninni á
Hverfisgötu 21. Einnig voru kaup
HÍP á jörðinni Miðdal í Laugardal
hans hjartans mál.
í rúman áratug starfaði Albert
sem mikilvirkur bókaútgefandi. í
þeim bókum er hann gaf út var
útlit þeirra prentgripa í hæsta
gæðaflokki. Bókaútgáfan Norðri
var eitt af stærri útgáfufyrirtækjum
landsins á þessum árum.
Frá vordögum ársins 1957
bjuggu þau Albert og Margrét kona
hans rausnarbúi að Hallkelshólum
í Grímsnesi. í dag er stórfyrirtæki
í laxeldi rekið á þessum stað, en
það er Fjallalax í Grímsnesi. Einka-
dóttir þeirra hjóna og tengdasonur
hafa haft forgöngu um stofnun
þessa fyrirtækis.
Að lokum viljum við hjónin þakka
Albert samfylgdina og vo.ttum eig-
inkonu hans Margréti, sem nú dvel-
ur í sjúkrahúsi, svo og dóttur þeirra,
Rannveigu Björgu, og tengdasyni,
Gísla Hendrikssyni, okkar innileg-
ustu samúð.
„Far þú í friði."
Ólafur H. Ólafsson