Morgunblaðið - 19.02.1989, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. FEBRÚAR 1989
11
brjóta ísinn og q'úfa þann feimnis-
þjúp sem sveipað hefur verið um
þessa ágætu getnaðarvöm. Sjálf-
salar spruttu upp og í apótekum
var þessi forboðna vara tekin upp
úr skúffum og höfð til sýnis undir
glerinu í afgreiðsluborðinu.
Heimildum Morgunblaðsins ber
flestum saman um að fyrst eftir
að smokkaherferðin hófst hafi salan
rokið upp, en síðan dalað aftur.
Samkvæmt upplýsingum frá inn-
flytjendum virðist heldur hafadreg-
ið úr sölunni miðað við árið Í987,
en ekki lágu fýrir tölur þar að lút-
andi. Nokkuð var þetta þó mismun-
andi eftir tegundum og hafði einn
innflytjandinn ríflega tvöfaldað inn-
flutning sinn, fór úr tæplega 40
þúsund stykkjum í rúmlega 80 þús-
und á milli áranna 1987 og 1988
á meðan aðrir töldu sig hafa fundið
fýrir samdrætti. Bjami Bjarnason,
vörður á almenningssaleminu við
Bankastræti, kvaðst ekki hafa orðið
var við neina aukningu hjá sér og
taldi líklegustu skýringuna þá, að
sölustöðum var fjölgað. Sigurður
Ólafsson hjá Reykjavíkur apóteki
sagði að þar hefðu menn ekki orðið
varir við neina söluaukningu á
smokkum sem orð væri á gerandi.
Hann taldi þó að einhver aukning
hefði átt sér stað fyrst eftir að
smokkaherferðin hófst, en síðan
hefði hún dalað aftur niður í svipað
og verið hefði.
Erfitt að meta árangur
Haraldur Briem, smitsjúkdóma-
fræðingur á Borgarspítalanum, er
í hópi þeirra lækna sem hvað mest
hafa starfað við rannsóknir á al-
næmi og meðferð alnæmissjúkl-
inga. Hann sagði að erfitt væri
meta hvort raunhæfur árangur
hefði náðst vegna aðgerða land-
læknisembættisins, til þess þyrfti
viðameiri kannanir en gerðar hafa
verið til þessa. Haraldur taldi þó
margt benda til, að árangur hefði
náðst í vissum áhættuhópum. Svo
virtist sem hommar væm mun vark-
árari en áður, enda væri vandamál-
ið þeim nákomnara en flestum öðr-
um. Þetta virtist að minnsta kosti
eiga við um þá homma, sem komn-
ir væra úr felum en hins vegar
væra til svokallaðir „laumuhomm-
ar“, menn sem ekki viðurkenna
hneigð sína til annarra karlmanna,
sem meiri óvissa ríkti um. Hvað
varðaði gagnkynhneigða sagði Har-
aldur að ekki væri hægt að segja
neitt ákveðið um breytta kynlífs-
hegðan hjá þeim, þar sem engin
gögn lægju fýrir þar að lútandi.
Ekkert hefði dregið úr þeim tilfell-
um að fólk kæmi í alnæmispróf
eftir vafasöm ævintýri, til dæmis
menn með bakþanka eftir að hafa
haft samskipti við vændiskonur er-
lendis. í þessu sambandi mætti þó
benda á að áróðurinn gæti hugsan-
lega hafa gert það að verkum að
fleiri kæmu í alnæmispróf en áður.
Haraldur benti jafnframt á að rann-
sóknir erlendis, til dæmis í Banda-
ríkjunum sýndu, að dregið hefði úr
kynsjúkdómum meðal homma þar
í landi en aukning hefði orðið á
slíkum sjúkdómum, svo sem sára-
sótt, hjá gagnkynhneigðum, sem
enn ríkara mæli að notkun smokks-
ins. „Ég er með þessu ekki að gagn-
rýna hvemig landlæknisembættið
hefur staðið að sinni fræðsluhefferð
og tel raunar að ekki hefði verið
hægt að standa öðravísi að þessu.
En betur má ef duga skal og í þeim
efnum held ég að áróðurinn fyrir
notkun smokksins sé heilladrýgst-
ur. Hann er öraggasta vörnin gegn
kynsjúkdómum, hvort sem um er
að ræða alnæmi eða aðra kynsjúk-
dóma, svo sem klamydíu og lek-
Hræðsluáróður?
anda, sem era algengustu kynsjúk-
dómar hér á landi,“ sagði Jón
Hjaltalín Ólafsson læknir.
Auður Matthíasdóttir, félagsráð-
gjafí hjá Heilsuvemdarstöð
Reykjavíkur og formaður Samtaka
áhugafólks um alnæmisvandann,
er í hópi þeirra sem dregið hafa í
efa gildi fræðsluherferðar land-
læknisembættisins. Um það sagði
hún m.a.: „Herferð landlæknisemb-
ættisins hefur auðvitað vakið at-
hygli fólks á þessu vandamáli og
talsverða umræðu, sem er af hinu
góða. Ég óttast hins vegar að þessi
hræðsluáróður verði til þess að fólk
ýti frá sér vandanum. Mér fínnst
ég hafa orðið þess vör í mínu starfí
og reyndar víðar að fólk forðist að
tileinka sér þessi varnaðarorð og
gefi þessu ekki gaum. Þess vegna
er það mín tilfinning að fræðslan
hafi ekki borið tilætlaðan árangur.
Að mínum dómi þarf að beina henni
í aðra farvegi og dreifa henni á
fleiri hendur. Þessi fræðsla hefur
verið mjög bundin við lækna og
hjúkranarfræðinga, en auðvitað
gætu margir fleiri aðilar lagt þar
hönd á plóg."
Auður kvaðst hafa heimildir fyrir
því að smokkasala hefði í fyrstu
rokið upp, í kjölfar hvatningar-
herferðar um notkun hans, en síðan
hefði hún dalað aftur. „í þessu sam-
bandi vil ég benda á að það þýðir
lítið að segja fólki í fjólublárri sjón-
varpsauglýsingu, að menn deyi af
völdum alnæmis, án þess að fylgja
því eftir með aukinni herferð um
notkun smokksins.“
í starfí sínu hjá borgarlækni hef-
ur Auður haft með höndum ráðgjöf
vegna alnæmisvandans og kvaðst
hún hafa haft gott samband við
gæti bent til að gagnkynhneigðir
þar í landi tækju ekki aðvaranir um
alnæmishættuna alvarlega og teldu
sig ekki í umtalsverðri hættu'.
Jón Hjaltalín Ólafsson, læknir á
húð- og kynsjúkdómadeild Heilsu-
vemdarstöðvarinnar, kvaðst í sínu
starfí ekki hafa merkt veralegar
breytingar á viðhorfum fólks hvað
þetta varðar. Þeim hefði fjölgað,
sem leituðu til kynsjúkdómadeildar,
en hins vegar hefði kynsjúkdómatil-
fellum ekki íjölgað að sama skapi.
Það gæti vissulega bent til að fólk
hugsaði meira en áður um afleiðing-
ar gjörða sinna, þótt varkárnin vildi
ef til vill gleymast í hita leiksins.
Jón Hjaltalín sagði að sér virtist
enn langt í Iand að fólk almennt
tæki nægilegt tillit til þeirrar hættu
sem fýlgdi gáleysislegu kynlífi og
taldi að beina þyrfti áróðrinum í
KKI
DEYJA
ÚRFÁFRÆÐI
91 62 22 80
Samtökin ’78, en þau samtök hafa
á eigin vegum rekið ráðgjöf og
gengist fyrir fræðslu um alnæmi.
Lana Kolbrún Eyþórsdóttir,
varaformaður Samtakanna ’78,
sagði að í þessu máli sem mörgum
öðram, hefðu heilbrigðisyfirvöld
ekki viljað hafa of mikið af samtök-
unum að segja, þótt örlað hafí á
ákveðinni samvinnu, til dæmis við
útgáfu bæklinga. „Samkynhneigðir
era í rauninni ekki viðurkenndir
sem staðreynd og á það erum við
alltaf að reka okkur. Samvinnan
við heilbrigðisyfírvöld hefur að
mestu falist í því að okkur hafa
verið réttir peningar og við beðin
um að annast það sem að okkur
snýr. Samtökin hafa sjálf haldið
uppi fræðslu, ráðgjöf og símaþjón-
ustu um þessi mál og eina blaðaaug-
lýsingin sem beinst hefur að homm-
um, þar sem tveir karlmenn koma
fram, er frá okkur. Ég held því að
sá árangur sem náðst hefur meðal
homma sé fýrst og fremst að þakka
starfí samtakanna í þessum efnum,
fremur en aðgerðum heilbrigðisyfir-
valda, og það sem við höfum alla
tíð verið að beijast fýrir er að fá
að höfða opinberlega til fólks. Til-
hneiging heilbrigðisyfírvalda hefur
hins vegar verið sú að líta framhjá
okkur, því hjá þeim eram við svolít-
ið feimnismál.
Persónulega fínnst mér að þessar
sjónvarpsauglýsingar hafí algjör-
lega misst marks. í þessum efnum
hefðu menn átt að taka sér dönsku
sjónvarpsauglýsingarnar til fyrir-
myndar, þar sem áhersla er lögð á
notkun smokksins, án þess að þar
sé verið að vekja upp hræðslu við
kynlíf. Auglýsingar um alnæmis-
hættuna eiga auðvitað að beinast
að því að kynna hættulaust kynlíf
og minna menn í tíma og ótíma á
smokkinn. Nú er ég ekki að tala
um auglýsingar eins og smokka-
veggspjaldið fræga. Menn með
smokka í eyranum gefa ekki rétta
hugmynd af því hvað á að gera við
smokk. Það sem ég á við er að
auglýsa smokkinn með jákvæðu
hugarfari og hætta þessum níundu-
sinfóníu-auglýsingum í sjónvarpi
þar sem krökkum er innprentað að
kynlíf sé lífshættulegt," sagði Lana
Kolbrún.
Um þessar og fleiri gagnrýnis-
raddir sagði Guðjón Magnússon
aðstoðarlandlæknir meðal annars:
„Mér fínnst þetta ekki vera
hræðsluáróður því við höfum reynt
að hafa jafnvægi þama á milli, með
því að segja fólki að það geti forð-
ast þennan sjúkdóm og komist hjá
því að smitast með því að sýna
ábyrgð í eigin kynlífí. Það má vel
vera að lokin á sjónvarpsauglýsing-
unni, þar sem fullyrt er að fólk
deyi af völdum alnæmis, hafi eitt-
hvað komið við fólk því vissulega
era þetta mjög beinskeytt skilaboð.
En þetta er líka staðreynd. Við er-
um að missa fólk úr þessum sjúk-
dómi og við höfum enga ástæðu til
að ætla að það sé neitt öðravísi eða
frábragðið þeim sem eru á lífí. Við
teljum því að þetta geti gilt um
hvern sem er, sem ekki passar sig
og sýnir aðgát og ábyrgð í kynlíf-
inu.“
170 ÍSLENDINGAR SPURÐIR
Rúmlega 70% einhleypra hafa
ekld breytt sínum kynlifsvenjum
Morgunblaðið spurðist fyrir um breyt-
ingar á kynlífsvenjum og voru spurn-
ingar lagðar fyrir menntaskólanema,
háskóianema og fólk á skemmtistöðum
í miðborginni, alls 170 manns. Spurt
var hvort viðkomandi hefði breytt
kynlífsvei\jum sinum með hliðsjón af
fræðsluherferð heilbrigðisyfírvalda og
ennfremur um notkun smokks. Rétt er
að taka fram að hér er ekki um að
ræða skoðanakönnun út frá aðferða-
fræðilegum eða vísindalegum sjónar-
miðum, en niðurstöður gætu þó gefið
einhveija vísbendingu.
Af 34 einstaklingum á skemmtistöðum
(aldur:19-40 ára), sem svöruðu spum-
ingunni kváðust 25, þ.e. 75,3%, ekki hafa
breytt um kynlífshegðun vegna alnæmis-
hættunnar, þar af vora 9 í sambúð eða
föstu sambandi. Af þessum 34 vora 25
einhleypir og 16 þeirra hafa ekki breytt
um hegðun, það er 75% einhleypra og 47%
af öllum skemmtistaðahópnum. Tólf að-
spurðra kváðust aldrei nota smokk, níu
stundum, fímm oftast og níu alltaf. Af
11 háskólanemum sem svöruðu voru 5 í
sambúð eða föstu sambandi og enginn
þeirra hafði breytt um hegðun í kynlífi,
sem ekki þarf að koma á óvart. Skipting-
in á milli hinna einhleypu var jöfn, þ.e.
þrír kváðust hafa breytt um hegðun og
nota oftast smokk við samfarir og þrír
sögðust ekki hafa breytt um hegðun.
Niðurstöður spumingalistans sem lagð-
ur var fyrir nemendur Menntaskólans í
Hamrahlíð era marktækastar að því leyti
að þar var hópurinn stærstur, alls 125
nemendur, og flokkun spuminga ítarlegri
en á hinum spumingalistunum. Það vora
nemendur í fjölmiðlaáfanga sem lögðu
spumingamar fyrir undir stjórn kennara
síns, Adolfs H. Petersen flölmiðlafræðings.
Nemendur era á aldrinum 16 til 20 ára
og af þeim 125 sem spurðir voru eru 42
í föstu sambandi. Af þeim kváðust 30
ekki hafa breytt um kynlífsvenjur én 12
sögðust hafa breytt til með hliðsjón af
fræðsluherferð heilbrigðisyfirvalda, þar af
11 stúlkur. Alls 83 nemendur sem spurðir
vora era ekki í föstu sambandi og af þeim
höfðu 59 ekki breytt um kynlífsvenjur eða
71% einhleypra og 47,2% af öllum hópn-
um. Hér er nánast um sömu niðurstöðu
að ræða og hjá skemmtistaðahópnum, það
er að rúmlega 70% einhleypra hafa ekki
breytt um kynlífsvenjur með hliðsjón af
fræðsluherferð heilbrigðisyfírvalda.
FB/SVG