Morgunblaðið - 12.03.1989, Blaðsíða 16

16 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. MARZ 1989
JÖRÐIN SÝND í ÖÐRU LJÓSI
r
A BREYTTU HEIMSKORTI

THE WORLD
:n ilu i’jritf tkrítvn
Nitionii Gfcographlt Socifcty
cKntrti OMfngee*.'mtmx'-.«»••• -.-(ímkv.'J.
NATIONAl GEOGRAPHIC MAGaZINL
HORFTÁ
HEIMINN
Páll Lúðvík Einarsson fók saman
HNATTLÍKÖN HENTA EKKI alltaf til að skoða lönd og
heimsálfur. Við þurfum kort. Nú veit hver maður sem það
hugleiðir að ekki er hægt að fletja bogadregið yfírborð á
sléttan flöt án þess að eitthvað fari úr lagi; togni úr eða
pressist saman. Þetta verður sérstaklega augljóst þegar
öll jarðarkringlan er sýnd á einu korti, t.d. á vegg í
kennslustofú. Landfræðingar hafa í gegnum aldimar komið
fram með margvíslegar útfærslur af heimskortum.
Bandaríska landfræðifélagið National Geographic Society
hefúr nú breytt heimskorti sínu; ákveðið að sýna jörðina
í útfærslu bandaríska prófessorsins Arthurs H. Robinsons.
úlulaga
f hnattlíkan
M gefur „sann-
asta“ mynd af
jrm jörðinni eins
og hún lítur út.
En eins og fyrr
^HHtasagði, hnöttur
er ekki hentugur í dagsins önn; við
þurfum kort. En hvemig á að sýna
eða „varpa“ (ens. project) kúlu á
sléttan flöt. Það er hreinlega ekki
hægt að gera það án þess að eitt-
hvað fari úr skorðum s.s. lögun,
stefna, eða fjarlægðir. Það verður
því að gera upp á milli þessara at-
riða eftir því til hvers á að nota
kortið.
Tilgangurinn helgar kortið
Það má af ofanrituðu vera ljóst
að kortagerð er vandasöm fræði-
grein, kunnátta, þekking og list.
Og í gegnum aldirnar hafa margvís-
legar kortavarpanir af hnettinum
komið fram.
Árið 1569 birti flæmski land-
fræðingurinn Gerard Kremer, að
viðurnefni Mercator, „Mercator-
vörpunina“. Þar er tekið mið af
þörfum sjófarenda, stefna áttavita
verður bein lína. Ekki er tekið tillit
til hnattlögunar jarðarinnar.
Mercator-vörpunin hentaði sjó-
farendum ágætlega. En þessi vörp-
un hentar síður staðfræðikortum.
Lögun landa verður fjærri réttu
lagi, þau verða þeim mun stærri
sem fjær dregur miðbaug, t.d. sýn-
ist Grænland til muna stærra en
Brasilía þótt flatarmál fyrrnefnda
landsins sé aðeins einn áttundi hluti
af flatarmáli þess síðarnefnda.
Kortagerðarmenn hafa því löng-
um reynt að búa til kortavarpanir
sem hentuðu öðmm markmiðum
betur, gæfu t.d. sannari mynd af
flatarmáli. T.a.m. útfærði þýski
stærðfræðingurinn Karl B. Moll-
weide vinsæla kortvörpun árið
1805. En gallinn við slíka kortagerð
er að ýmislegt færist úr lagi til jaðr-
anna. Lönd em ýmist samþjöppuð
eða teygð.
Árið 1904 fékk Alphons Van der
Grinten frá Chicago einkaleyfi fyrir
vörpun sem við hann er kennd og
hefur orðið vinsæl. Síðan 1922 hef-
ur National Geographic yfirleitt
sýnt jörðina eftir Van der Grinten-
vörpuninni. Mörg þeirra korta af
jörðinni sem íslendingar kannast
við, t.d. í kennslustofum, eru af
þessari gerð. Heimskort Van der
Grintens þykir á margan hátt vera
góð málamiðlun en þó fer ekki hjá
því að sum lönd, sérstaklega
Kanada og Sovétríkin, sýnist stærri
í hlutfalli við önnur svæði jarðar-
kringlunnar heldur en rétt er.
Vörpun Robinsons
Árið 1963 kom Arthur H. Robin-
son fram með þá vörpun sem við
hann er kennd. Robinson valdi sem
viðmiðunarlínur breiddarbauganna
38. norðurbreiddar og 38. suður-
breiddar. Og aðeins þar em löndin
með „réttu lagi“ og stærð. Gylfi
Már Guðbergsson, landfræðingur
og prófessor í landfræði við jarð-
og landfræðiskor Háskóla íslands,
sagði meginkosti þessarar vörpunar
Robinsons vera þá að flatarskekkjur
og hornaskekkjur séu minni á
heimskortinu en á velflestum þeim
vörpunum sem mest hafa verið not-
aðar og frávik frá réttum mæli-
kvarða sé minna en 20% á u.þ.b.
3/4 hlutum af landi jarðar.
Gylfi sagði erfitt að spá fyrir um
hve kort Robinsons hlyti mikla út-
breiðslu þvf líklega væm til um 250
slfkar kortvarpanir.
„Það er ánægjulegt að sjá að
vörpun og heimskort Arthurs H.
Robinsons er tekið upp af National