Morgunblaðið - 12.03.1989, Page 17

MlORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUK /12: IMARZ(1989
OC 347
REYKJAVÍK
Á RKIKI
Höfuðstaðurinn færist til
í nýjasta Almanaki Háskóla ís-
lands og Þjóðvinafélagsins fær-
ir Þorsteinn Sæmundsson
stjamfræðingur fyrir því rök
að hnattstaða Reykjavíkur í
almanakinu sé ekki fullkom-
lega rétt.
I Almanakinu hefur hnattstaða
Reykjavíkur verið talin 64
gráður 08’,4 norðlægrar
breiddar og 21 gráða 55’,8 vest-
lægrar lengdar. Á Skólavörðu-
holtinu, 35 metrum norðaustan
við Leifsstyttuna, er steinstólpi
sem danskir mælingamenn
reistu sumarið 1900 þegar þeir
gerðu þar nákvæmar stjömu-
fræðilegar hnattstöðumæling-
ar. Þessi stólpi mun hafa verið
eins konar homsteinn í allri
kortagerð af Islandi næstu
fimmtíu árin.
Niðurstaða mælinganna á
Skólavörðuholtinu árið 1900
var sú að hnattstaða mælistað-
arins væri 64 gráður 08’31“,88
Nog21gráða55’51“,15V.
Reiknað í tíundu hlutum úr
bogamínútu gefa þessar tölur
hnattstöðuna 64 gráður 08’,5 N
og 21 gráðu 55’,9 V sem em
ekki nákvæmlega sömu tölur
og miðað hefúr verið við. Þótt
þessi munur sé lítill svarar
hann til þess að viðmiðunar-
punktur almanaksins sé um 250
metrum sunnan við mælistöpul-
inn við gatnamót Barónsstíg og
Eiríksgötu.
En í grein Þorsteins Sæmunds-
sonar í almanakinu er getið um
fieira. Sumarið 1955 gerði
danska landmælingastofiiunin
sljörnufræðilegar hnattstöðu-
mælingar á sex stöðum á ís-
landi. Með hliðsjón af landmæl-
ingum milli staða má draga þá
ályktun að vestlæg lengd stöp-
ulsins á Skólavörðuholtinu hafi
verið ofmetin um á að giska
13 bogasekúndur. Sé þetta rétt
ályktað er staðsetning stöpuls-
ins og þar með Reykjavíkur 180
metmm austar en áður hefiir
verið talið. Viðmiðunarpunktur
almanaksins er þá um 280
metra suðsuðvestan við stöpul-
inn, nálægt mótum Sjafiiargötu
og Mímisvegar. Til þess að geta
með réttu sagt að stöpullinn á
Skólavörðuholtinu sé viðmiðun-
in ætti hnattstaða Reykjavíkur
að vera 64 gráður 08’,5 N og
21 gráða55’,6 V.
Þorsteinn Sæmundsson sagði
Morgunblaðsmanni að Reyk-
víkingar hefðu æma ástæðu til
að heiðra og vemda þennan
fasta punkt í tilvem borgarinn-
ar. Hann vill að stólpinn verði
friðaður og á hann settar merk-
ingar þar sem vegfarendum
verði gerð grein fyrir tilurð og
þýðingu stólpans. Þorsteinn
hefiir haft samband við Ragn-
heiði H. Þórarinsdóttur borgar-
minjavörð og hefur málið hlotið
góðar undirtektir.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þorsteinn Sæmundsson vill
friða 64 gráður 08’,5 N og 21
gráðu 55’,6 V.
Geographic. Þegar hann kynnti
þessa vörpun fyrst 1963 var ég
nemandi hans og hann sýndi stúd-
entum sínum hana. Robinson er
einn þekktasti og virtasti land-
fræðiprófessor Bandaríkjanna og á
þessari öld og frábær kennari í
kortagerð."
Landfræði til öndvegis
í fyrra varð Landfræðifélagið,
National Geographic, hundrað ára
og hélt m.a. upp á afmælið með
því að gefa út nýtt heimskort. —
En jafnframt lýsti félagið þeim
ásetningi sínum að: „Veija veruleg-
um fjármunum til að endurreisa
landfræði í bandarískum kennslu-
stofum. í því átaki hafa kort og
hnattlíkön úrslitaþýðingu.” — Og
fyrir valinu varð kortvörpun Arth-
urs H. Robinsons. Félagsmönnum
þykir lausn Robinsons vera besta
málamiðlunin milli lögunar og flat-
armáls, t.d. eru Sovétríkin og
Kanada ekki jafn fyrirferðarmikil
og áður var. Þess má geta að ís-
land virðist nokkuð teygt frá austri
til vesturs á hinu nýja korti félags-
ins.
Bandaríska vikuritið Time gerði
þessi tíðindi að umtalsefni 7. nóv-
ember á síðasta ári. Tímaritinu þótti
fræðsluátak landfræðifélagsins í
hæsta máta tímabært; nýleg Gall-
up-könnun sýndi að þrír af hveijum
tíu Bandaríkjamönnum þekktu ekki
norður frá suðri á korti.
— En vikuritinu þykir ekki síður
til um þá fregn að Sovétríkin séu
„minni“ eftir en áður. Að vísu að-
eins á korti. En á hinn bóginn er
skynjun manna og tilfinning fyrir
fjarlægum löndum æði oft háð
landakortunum. Time telur að við-
urkenning National Geographic
Society geti haft verulegt fordæm-
isgildi í gerð ýmissa heimskorta.
Ekki er ótrúlegt að mörgxim Banda-
ríkjamönnum þyki nú „andstæðing-
urinn í austri“ ekki lengur jafn stór
og ógnvænlegur.
Lítum niður á aðra
Sú hugmynd að jörðin sé hnött-
ótt er gömul og komin frá Fom-
Grikkjum. En á miðöldum þóttust
menn samt vita að hún væri flöt
eins og pönnukaka. Það kom líka
ágætlega heim og saman við
„reynsluheim" manna og kvenna.
Sannkristnir menn vissu ennfremur
að miðja veraldarinnar var í Jórsöl-
um, þ.e.a.s. Jerúsalem.
En svo sættu menn sig að lokum
við þá tilhugsun að jörðin væri kúla
sem hægt væri að sigla umhverfis.
Með auknum siglingum á fimmt-
ándu og sextándu öld og landafund-
um hljóp fjörkippur í kortagerð.
Evrópubúar voru að uppgötva heim-
inn. Þeir fundu til „yfir“-burða
sinna. Ein afleiðing þessa í korta-
gerð varð sú að Evrópa var og er
á flestum heimskortum ofarlega
fyrir miðju; við Norðurálfubúar get-
um því litið niður á önnur lönd og
þjóðir.
Sumum kann að finnast þetta
sjónarhorn ýta undir ranghugmynd-
ir um yfirburði norðurhvelsins og
einnig gefi miðlæg staða Evrópu
ranga hugmynd um mikilvægi
þessa svæðis. Samt sem áður er
næsta ólíklegt að þetta breytist.
Rökin eru ekki einungis söguleg,
heldur einnig hagnýt og fagur-
fræðileg.
Lengdarbaugar jarðarinnar voru
merktir út frá Greenwich ekki fjarri
London en af augljósum raunvís-
indalegum ástæðum varð viðmiðun-
arlína breiddarbauganna, miðbaug-
urinn, að liggja miðja vegu milli
norður- og suðurpóls. Eins og kunn-
ugt er skerast miðbaugurinn, 0-
breiddarbaugur og 0-lengdarbaug-
urinn í Gíneuflóanum sunnan við
Afríkuríkið Ghana og þar er al-
gengt að hafa miðju heimskorta.
Ef sýna á hnattlaga jörð á slétt-
um fleti verður ekki hjá því komist
að gera „uppskurð". A flestum
heimskortum í dag er þetta gert
eftir 180. lengdarbaug (alþjóðleg
daglína) sem liggur nokkuð vestan
við Beringssund. Þótt „smáhluti"
Sovétríkjanna sé sniðinn frá, er
komist hjá því að brytja heilu meg-
inlöndin í sundur.
National Geographic Society hef-
ur umtalsverð áhrif á heimsmynd
manna. Þó er líklegt að margir ís-
lendingar taki nýjasta staðalkorti
félagsins með fyrirvara; sjávarklett-
urinn Rockall er þartalinn breskur.