Morgunblaðið - 12.03.1989, Blaðsíða 26

26 C
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 12. MARZ 1989
DJASS/Er hœgt ab blása svona í trompety Alli?
Tilfinninganæmasta
trompethjartað hætt að slá
M
•lfAeistari Roy Eldridge er látinn
á sjötugasta og áttunda aldurs-
ári — eitt magnaðasta eldfjall krafts
og sveiflu er djasssagan greinir frá,
er slokknað.
Aldrei gleymi ég
því er ég eignaðist
sjötíu og átta
snúninga hljóm-
plötu með Gene
Krúpa fyrir þijátíu
og þremur árum. Á
annarri hliðinni
spilaði Krupa-tríó-
augun en
á hinni var stórsveit hans að sveifla
After you’ve gone og á trompetinn
Ray Eldridge. Við sátum dag einn,
tveir tólf ára guttar í stofu læknis-
setursins á Stórólfshvoli og hlustuð-
um á Roy. Ekki einu sinni, ekki
tvisvar heldur óteljandi sinnum uns
ég sagði: „Alli, svona er ekki hægt
að blása í trompet."
Roy Eldridge er sá hlekkur er
tengdi trompetleik Louis Arm-
strongs og Dizzy Gillespies: „Þegar
ég gat ekki blásið eins og Roy fór
ég að blása eins og ég geri,“ sagði
Roy Eldridge - frægðin er ekki
þess virði, ekkert er þess virði...
Dizzy einhvem tímann. Sagt er að
Harry James hafi heldur litið niðrá
negra uns Roy blés hann sundur
og saman eitthvert kvöldið milli
stríða. Roy kynntist kynþáttahatr-
inu illilega er hann lék — einn negra
— með hvítum stórsveitum Gene
Kmpa og Artie Shaws á stríðsámn-
um.
Þegar Roy minntist þessara ára
sagði hann: „Eitt skal ég segja þér.
Eg mun aldrei leika með hvítri
hljómsveit í Bandaríkjunum aftur.
Þegar ég réðst til Gene Kmpa hafði
svartur tónlistarmaður aldrei fyrr
leikið með hvítri hljómsveit — utan
hvað Teddy Wilson og Lionel Hamp-
ton léku með Benny Goodman í ein-
staka tilfellum. Þannig byijaði ég
líka með Kmpa. Ég var ekki fullgild-
ur félagi í hljómsveitinni. En þegar
Shorty Sherock hætti tók ég sæti
hans. Það var mér mikils virði að
verða fastráðinn, en ég vissi jafn-
framt að allra augu beindust að
mér og það var betra að gera engin
mistök.
Strákamir í bandinu vom mér
góðir og þá sér í lagi Gene, sem var
yndislegur drengur. Við ferðuðumst
víða og þá byijuðu vandræðin."
Vandræðin urðu oft alvarleg. Roy
fékk ekki inni á hótelum og stundum
átti meira að segja að meina honum
aðgang að glæsisölunum þar sem
hann var auglýstur á ljósaskiltum
fyrir utan. Hann mátti ekki setjast
hjá venjulegu fólki úti í sal — aftur
HÖFUM OPNAÐ
Stórverslun í FAXAFEN114
^ brautir &
^^^gluggatjöld hf
^^83070,82340.
á móti máttu kvikmyndastjömur og
þvílíkt fólk bjóða honum að borði
sínu. Að lokum varð þetta Roy um
megn. „Meðan þú ert á sviðinu ertu
magnaðastur allra, en um leið og
þú stígur niður ertu ekkert. Frægð-
in er ekki þess virði, peningarnir
em ekki þess virði, ekkert er þess
virði.“
Frá 1946 lék Roy mikið með Jazz
at the Philharmonic. Sú djammandi
stjömusveit er Norman Granz lóðs-
aði um heimsbyggðina í áratugi var
engu lík. Eldridge, Gillespie, Lester
Young, Charlie Parker, Hawkins og
Benny Carter em aðeins örfá nöfn
í hirðinni og allir höfðu þeir gaman
af tónabardögum. Virtur breskur
gagnrýnandi spurði Clark Terry ein-
hveiju sinni hvort stórbrotinn lista-
maður eins og Roy Eldridge hefði
haft gaman af stríðsblæstri. Terry
svaraði: „Norman sagði oft við okk-
ur áður en við fómm á sviðið: Ég
vil sjá blóðið fljóta í kvöld, og engir
vom eins blóðþyrstir og Roy
Eldridge og Dizzy Gillespie. Þeir
höfðu unun af að slátra öllum sem
þeir komust i návígi við.“
Ég hlustaði fyrst á Roy augliti
til auglitis niðrá Riviem 1971. Þá
var hann að blása í minningu Arm-
strongs á risahátíð: Nánari urðu
kynnin er hann heimsótti Jazzhuse
Montmartre sem oftast 1973-74.
Þó hann fengi sér stundum helst til
marga bjóra var snillin alltaf hin
sama. Man I Love, I Can’t Get
Started eða Star Dust lýstu eins og
skæmstu halastjörnur lífshvol
manns og enn sem fyrr sannaði Roy
Eldridge að þó hann spilaði hraðast
allra trompetleikara þá gátu fáir
túlkað ballöðumar eins og hann:
sálarkvikan var öllu næmari.
Roy Eldridge fékk hjartaáfall árið
1980 og blés ekki í trompet eftir
það. Söngurinn varð þá hans túlkun-
armál. Hálfum mánuði fyrir andlát
hans lést kona hans og eftir það
var ráðið um örlög Roys: hann
neytti hvorki svefns né matar og
lést 26. febrúar sl. Tilfinninganæm-
asta trompet-hjarta djassins síðan
Louis Armstrong var og hét var
hætt að slá.
K VIKMYNDIR/ ÝkirAlan Parker
ofbeldib í Mississippi Buming?
Brennandi kynþátta-
hatur í Suðurríkjunum
Ein af þeim þremur myndum
sem hlutu flestar útnefningar
til Óskarsverðlaunanna í ár er
„Mississippi Buming" eftir Alan
Parker. Það er þriller um brenn-
andi kynþátta-
hatur í Miss-
issippi í Suð-
urríkjum Banda-
ríkjanna. Sögu-
sviðið er Nes-
hobasýsla nálægt
bænum Philad-
elphia, en myndin
byggir lauslega á
frægu sakamáli um morð kynþátta-
hatara þar á þremur meðlimum
mannréttindasamtaka árið 1964.
Tveir voru hvítir og að norðan og
einn svartur frá Mississippi og
morðin á þeim urðu til þess að
virkja loksins ríkisstjórnina og sér-
staklega sambandsríkjalögregluna,
FBI, til að taka sterka afstöðu
gegn auknu ofbeldi og voðaverkum
kynþáttahatara.
Mynd Parkers er skálduð svið-
setning á rannsókn FBI á morðum
þremenninganna og hefur hún hlot-
ið mjög lofsamlega dóma víðast
hvar en einnig sætt gagnrýni fyrir
efnistök enda fjallar Parker um
viðkvæman kafla í bandarískri
samtímasögu. Hann hefði að sjálf-
sögðu getað kosið að gera nútíma
gamanmynd eftir Jólasögu Dickens
eða mynd um mann sem skotinn
verður í konu utan úr geimnum,
eins og gagnrýnandi nokkur komst
að orði, en í staðinn valdi hann að
takast á við sögu svo sársaukafulla
að enginn kvikmyndagerðarmaður
hefur þorað að hreyfa við henni í
21 ár.
í einföldustu skilgreiningu er
„Mississippi Burning" félagamynd.
I kjama hennar standa tveir mjög
ólíkir menn sem hafa mjög ólíkar
skoðanir. Willem Dafoe og Gene
Hackman leika þá; Dafoe er hinn
snyrtilegi Ward, heiðarlegur bók-
stafstrúarmaður á lögin; Hackman
er Anderson, sá eldri og reyndari,
fyrrum lögreglustjóri frá Miss-
issippi sem hefur ekkert á móti því
að bijóta lög til að geta beytt þeim.
Saman keyra þeir inní Neshoba-
sýslu og kynnast landlægu og
hrottalegú kynþáttahatri, grimmu
ofbeldi hinna illræmdu Ku Klux
Klan, morðum, misþyrmingum og
brennum.
Mönnum hefur orðið tíðrætt um
ofbeldið í myndinni en líklega er
Parker ekki að skjóta yfir markið.
Tveimur árum eftir morðið á þre-
menningunum kom dr. Martin
Luther King til Philadelphiu í Miss-
issippi og sagði hann vera „hræði-
legan bæ, sá versti sem ég hef
séð“. Aðrir hafa sagt Parker draga
úr kynþáttahatrinu en það er erfitt
að ímynda sér eftir að hafa séð
myndina.
„Ég þykist ekki halda að „Miss-
issippi Burning" sé tæmandi saga
mannréttindahreyfingarinnar á
sama hátt og „Platoon" og „Apoc-
alypse Now“ áttu að vera tæmandi
sögur um Víetnamstríðið," segir
Parker í blaðaviðtali. „Ein mynd
leyfir annarri að verða til. Með
hverri þeirra vonastu til að geta
ýtt kvikmyndgerðinni svolítið
áfram á meðan þrýstingurinn á
gerð sölumynda dregur hana til
baka. Það eru ekki aðeins kvik-
myndagerðarmenn sem breyta
hlutunum. Áhorfendur gera það
líka.“
eftir Arnald
Indrióason