Morgunblaðið - 15.03.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. MARZ 1989
Helgi Hálfdanarson;
Hversu skílja ber
í Morgunblaðinu 9. þ.m. sendir
Þorgeir Þorgeirsson rithöfundur
mér athugasemd um skilning
minn á orðinu ódrengilegur. En í
grein minni í sama blaði 22. f.m.
kvartaði ég undan misnotkun þess
orðs í deilu Félags leikstjóra á
Islandi við Helga Skúlason leik-
ara.
Þó að ég meti Þorgeir mikils
og virði málflutning hans vel, verð
ég að játa, að ég hefði heldur
kosið, að mál þetta lægi kyrrt úr
því sem komið er, því ekki verður
betur séð en að þær öldur, sem
hátt risu um skeið, hafi lægt,
góðu heilli. Nú er það fyrir mestu
að menn átti sig á því í næði,
hvað þar hefur ofsagt verið og
misráðið á báða bóga, svo að tak-
ast megi þær sættir, sem íslenzkri
leikmennt koma betur en eijur.
En nú kemst ég ekki hjá því að
svara Þorgeiri nokkrum orðum.
Þorgeir heldur því fram með
talsvert ábúðarmiklum tilburðum
að ég geri orðin ódrengskapur og
baknag að samheitum; og hann
telur það varla á færi annarra en
H.H. að vinna slíkt „málfræðiaf-
rek“.
Þetta er því miður útúrsnúning-
ur, svo ég noti hans eigið orð-
bragð. Auðvitað getur fleira verið
ódrengskapur en baknag. Til
dæmis þótti það löngum ódrengi-
legt að vega að sofandi manni.
Ég benti á það sem dæmigerðan
ódrengskap að níða saklausan
mann á bak, svíkjast aftan að
honum með niðrandi ósannindum,
svo að sá sem fyrir róginum yrði,
ætti þess ekki kost að bera hönd
fyrir höfuð sér. Og varla mun það
á færi óslyngari manna en Þ.Þ.
að komast að þeirri niðurstöðu,
að allt sem sagt er og ekki verður
dæmt ódrengilegt, hljóti að vera
„drengskapurinn uppmálaður“, ef
það er sagt í útvarp. Að minnsta
kosti var ofrausn að eigna mér
þau klókindi.
Á það benti ég, að þau um-
mæli Helga Skúlasonar sem um
er deilt, hefðu verið fjarri því
dæmi sem ég tiltók og fjarri því
sem átt væri við með orðinu
ódrengur samkvæmt orðabók
Menningarsjóðs. Helgi sagði með
stórum orðum það eitt sem hann
sjálfur taldi réttmætt en hlaut
einungis að vera huglægt mat
hans á málavöxtum, svo sem lá í
hlutarins eðli; og ummælin voru
ekki við höfð á bak við neinn sem
þar átti hlut að máli, heldur upp
í eyru alþjóðar, svo að hver sem
vildi gat svarað þeim, hrakið þau
eða vítt eftir atvikum. Enda stóð
ekki á þeim viðbrögðum. Fyrir
slíkar sakir taldi ég óheimilt að
brennimerkja Helga sem ódreng
samkvæmt viðurkenndri merk-
ingu þess orðs.
Þorgeir leggur út af skilningi
sínum á orðinu drengur og vísar
þar til þess, að Snorri Sturluson
segi: „Drengir heita góðir menn
og batnandi." Þau orð Snorra tel-
ur hann að ráðið hafí merking-
unni í drengur æ síðan.
Þetta væri kannski gott og
blessað, éf Snorri hefði sagt svo
og látið það fylgja með, hvaða
merkingu hann legði í orðið góð-
ur. Hins vegar misminnir Þorgeir
um orð Snorra, því hann sagði
ekki „góðir menn“ heldur „vaskir
menn“. Um það ber tveimur af
fjórum merkustu handritum
Snorra-Eddu saman; en í hinum
tveimur er drengur ekki einu sinni
nefndur, því þar stendur: „Þeir
heita vaskir menn, er batnandi
eru.“ Fyrir orðunum „góðir menn“
í þessu sambandi er engin heimild
til. Og sé tekið mark á Fritzner,
hefur vaskur merkt: röskur og
geiglaus (rask og uforfærdet,
flink). Og í bók sem kölluð er
Njála segir: „Það er mælt, að
hver sé vaskur, er sig ver, við
hvem sem hann á.“
Það er alkunna, að orðið dreng-
skapur hefur nú miklu víðari
merkingu en sem næmi þessum
skýringum á orðinu drengur.
Hvers vegna skyldi réttvísin krefj-
ast þess, þegar mest er í húfi, að
vitni leggi við drengskap sinn?
Skyldi þar vera einungis átt við
dugnað og óttaleysi í bardaga?
Og ætti samkvæmt því að teljast
meinlítið að lýsa einhvem ódreng?
Ætti það kannski helst að þýða
friðsemdarmaður eða gunga?
Talið er að drengur sé skylt
orðinu drangur, og mun upphafleg
merking þess vera samkvæmt
því: sá sem er traustur og fastur
fyrir. Það hlaut að bjóða heim
merkingunni: óttalaus í orustu.
Og í samræmi við það var ódrengi-
legt að vega aftan að óvini sínum
eða drepa sofandi mann af ótta
við að mæta honum. Svo jafnvel
samkvæmt þeirri merkingu sem
Þorgeir vísar til hjá Snorra, væri
orðið ódrengilegur með öllu ótækt
um útvarpsviðtal Helga Skúlason-
ar, því til þess að það ætti við,
hefði hann einmitt þurft að rægja
leikstjórann á bak af ótta við að
standa við orð sín opinberlega.
Ekki nenni ég að deila lengi
um það, hversu óvarlegt sé að
vitna til orðabóka. Menn komast
ekki hjá að gera ráð fyrir því, að
sá sem vita vill með vissu, hvað
við sé átt með orði, sem hann
heyrir eða les, muni grípa viður-
kennda orðabók eins og orðabók
Menningarsjóðs. Og sé þangað
leitað, sést að orðið ódrengur er
sagt merkja: „hrakmenni, svikull
maður og óvandur að meðulum."
En hvað merkir þá hrakmenni!
Það orð hefur samkvæmt sömu
bók merkinguna: „illmenni, fant-
ur.“ Og hvað merkir illmenni? Það
merkir: „illa innrættur maður,
níðingur, varmenni, fantur, ódám-
ur, óþokki.“
Enginn sem að því vill hyggja
hefur tök á að finna þessum orð-
um annan traustari skilning. Og
auðvitað trúi ég því ekki, að Þor-
geir Þorgeirsson vilji festa öll
þessi heiðursmerki á bijóstið á
Helga Skúlasyni fyrir að láta uppi
opinberlega með stórum orðum
og afdráttarlausum það einka-álit
sitt, að tiltekinn leikstjóri hafí
ekki ráðið við tiltekið verkefni.
Þorgeir brýnir það með skraut-
legu orðafari, að ég hafí stutt
málstað annars deiluaðiljans, en
sýnt hinum eitthvað, sem hann
að vísu telur að ekki verði kallað
ódrengskapur samkvæmt mínum
skilningi, þar sern það birtist í
víðlesnu dagblaði. Ég verð að játa
að ég hef ekki geð á að sinna
bröndurum af þessu tagi. Auðvit-
að hlaut Þorgeir að skilja, að það
sem mér gekk til að leggja orð í
belg, var ekki nein tilefnislaus
andúð í garð þess leikstjóra sem
átti í hlut. Sú andúð er ekki til í
mínum huga, enda veit ég ekki
hvað henni gæti valdið.
Hins vegar hef ég, eins og svo
margur annar, dijúgar áhyggjur
af gálausri meðferð orða, ekki
sízt á opinberum vettvangi, þar
sem hefðbundnar merkingar eru
í sívaxandi hættu. Ætli það sé
ekki ógaman fyrir vandvirkan rit-
höfund eins og Þorgeir Þorgeirs-
son að þurfa að vænta þess, að
orð sem hann velur af kostgæfni
samkvæmt mikilvægri merkingu,
verði fyrr en varir skilin á annan
veg en til var ætlazt. Mér kemur
mjög á óvart, ef við erum ekki
sammála um það, hversu mikil-
vægt sé, að orð eins og dreng-
skapur og önnur sem eru í ætt
við það, fái að halda merkingu
sinni óspilltri. En henni er stefnt
í voða, ef farið er að nota þessi
orð þannig í viðurhlutamiklum
deilum, að hefðbundin merking
þeirra á ekki við. Þá eru jafnvel
traustar orðabækur komnar í
tvísýna vamarstöðu, eins og mörg
dæmi sanna. Og af þeirri þróun
stafar þjóðtungunni ekki minnst
hætta.
Allt það í grein minni, sem vék
að ummælum Helga Skúlasonar,
var til þess sagt að sýna fram á
að þau verðskulduðu ekki, þó stór-
yrt væru, að hann væri ataður
þeim hrakyrðum sem móðurmálið
á skelfílegust. Og það sem ég var
þar að veija, var íslenzkt mál.
Ályktun leikstjórafélagsins
virtist mér gerð í óskaplegu fljót-
ræði og þeim tilfínningahita sem
skekkir öll viðhorf. En listamenn
eru oft sagðir skapheitir að eðlis-
fari, og út á þann vitnisburð mun
þeim fyrirgefast eitt og annað.
Og sú er von mín, að ekki spretti
af máli þessu einþykk og háskaleg
úlfúð, heldur fari gagnkvæmt
umburðarlyndi í Iq'ölfar þeirrar
hispurslausu bersögli, sem fátt lét
ósagt af því, sem ella gat grafíð
um sig í bijóstholinu vinstra meg-
in. Þess hygg ég að allir hljóti að
óska, sem vilja hag íslenzkrar
leikmenntar sem beztan.
Ábyrgð eða ekki ábyrgð
Royal
BMberar
oskast
Símar 35408 og 83033
GAMLI BÆRINN
Hverfisgata 4-62
BLAÐINU hefur borist eftirfar-
andi frá íjórum sjúkraliðum:
Er það rétt að einn hlekkur í
hjúkrunarkeðjunni beri ekki ábyrgð
á störfum sinum?
í dag liggur fyrir á Alþingi frum-
varp um breytingu á lögum um
starfssvið sjúkraliða. Þar leggja
sjúkraliðar áhersla á að 5. gr. laga
nr. 58/1984 um sjúkraliða.
„Sjúkraliðar skulu aðeins starfa
undir stjórn og ábyrgð hjúkrun-
arfræðings" verði breytt.
Breytingin felst í því að starfs-
svið sjúkraliða víkkar, þannig að
sjúkraliði geti ekki aðeins unnið
undir stjórn hjúkrunarfræðings
heldur einnig sérfræðings sem fer
með yfírstjórn viðkomandi stofnun-
ar, deildar eða sviðs. Um þessa
breytingartillögu hafði náðst sam-
staða milli stjórnar Sjúkraliðafélags
íslands og Heilbrigðisráðuneytisins
og eftir því er við best vitum hafði
hún verið samþykkt. En svo gerist
það að orðalagsbreyting verður á
breytingartillögunni í meðförum
Heilbrigðisráðuneytisins.
Okkur er því spum, er slíkt leyfi-
legt og hver ber ábyrgð á slíkum
vinnubrögðum? við skorum á þá
sem hlut eiga að máli að svara.
Það hefur verið sjúkraliðum mik-
ið kappsmál að fá þessar breytingar
þar sem við teljum okkur inna af
hendi ábyrgðarmikil störf inni á
sjúkrastofnunum landsins. Störf
í blaði yðar þann 10. þ.m. er
grein eftir Jóhann Tómasson, lækni,
undir yfirskriftinni „Vegna fangels-
isdóms".
Vegna þess að læknirinn nafn-
gi-einir okkur undirritaða í greininni
sem „ábyrgðarfullir gæslumenn al-
menningshagsmuna taka höndum
saman um nauðsyn þess að koma
böndum á heilsugæslulækna" vilj-
um við undirritaðir taka fram eftir-
farandi:
Læknirinn fjallar á ónákvæman
hátt um dóm sem nýlega var kveð-
inn upp yfír heilsugæslulækni.
Gerir Jóhann læknir því skóna
að heilsugæslulæknirinn hafi hlotið
dóminn fyrir að svíkja 16 þúsund
krónur út úr sjúkrasamlagi.
Það rétta er hins vegar, að mál
það er höfðað var á hendur heilsu-
gæslulækninum var refsimál fyrir
skjalafals, fjársvik og brot í opin-
beru starfí og krafíst var refsingar
í samræmi við brot og til greiðslu
sem eru fólgin í umönnun sjúkra
þ.e. andlegri og líkamlegri aðhlynn-
ingu og því að fylgjast með breyt-
ingum á andlegu og líkamlegu
ástandi sjúklings.
Hingað til hafa hjúkrunarfræð-
ingar borið ábyrgð á störfum okk-
ar, það hlýtur því að vera mikill
léttir fyrir þá að við skulum nú vilja
axla þá ábyrgð sjálfir. Við trúum
því og treystum að hjúkrunarfræð-
ingar styrki okkur í þessu máli.
Jónbjörg Siguijónsdóttir
Kristín Halldórsdóttir
Konný Breiðfjörð Leifsdóttir
Fjóla Jónsdóttir
starfandi sjúkraliðar
Borgarspítala og Landakoti
skaðabóta, ef krafíst verður. '
í þessu máli voru ekki hafðar
uppi kröfur um endurgreiðslur, það
bíður seinni tíma. — Sú fjárhæð,
kr. 15.703,48, sem fram kemur í
ákæru og forsendum dóms er sú
tala sem kemur út úr þeim reikning-
um, sem skoðaðir voru af Rann-
sóknarlögreglu ríkisins, og voru frá
ákveðnu tímabili, þ.e. október 1986
til febrúar 1987, og segir því ekk-
ert um þá heildarkröfu, sem sjúkra-
tryggingar ríkisins munu gera á
hendur lækninum.
Við teljum að Jóhann læknir
hefði átt að kynna sér mál það, sem
hér um ræðir, ákæru, dóm og dóms-
forsendur, áður en hann fór að
vekja frekari athygli á ógæfu
starfsbróður síns.
Halldór V. Sigurðsson,
ríkisendurskoðandi.
Björn Önundarson,
tryggingayfirlæknir.
Barna- og unglingavika
12.-18. mars 1989
Miðuikudagur 15. mars
Geróuberg kl. 20.00
Samvera fjölskyldunnar.
Fimmtudagur 16. mars
Vitinn - Hafnarfirði kl. 20.00
Dagvistarheimili - Menntastofnunl
Sóknarsalurkl. 20.00
Tómstundir barna og unglinga.
Gerðuberg kl. 20.00
Ahrif fjölmiðla.
Laugardagur 18. mars
Háskólabíó kl. 14.00
Fjölskylduhátíó.
Bandalaa starfsmanna ríkis og bæja, Alþvðusamband íslands, Kennarasamband íslands,
rélag bókagerðarmanna, Bandaíag háskólamenntaðra ríkisstarfsmanna,
bókagerðarmanna, Bandalag nask6lamennta<
Startsmonnafélaa ríkisstofnana, Fósturfélaa I
Hið íslenska kennarafélag, léja
íslands, Sókn,
Ónákvæmni
umdóm