Morgunblaðið - 15.03.1989, Blaðsíða 36

36
' MORtíÚNBLÁÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. MARZ 1989
Neytendamál:
Texti: Margrét Þorvaldsdóttir
Réttur neytenda til
heilbigðara umhverfís
Alþjóðadagur neytendaréttar er haldinn í dag, 15. mars, að frum-
kvæði Alþjóðasamtaka neytenda. í bréfi frá Neytendasamtökunum
segir, að samtökin ætli að minnast þessa dags með því að skapa
aukna umræðu um ýmsa þætti neytendamála. Alþjóðasamtökin
hafa sett fram sjö kröfur um lágmarksrétt neytenda og kveða þær
á um öryggi, upplýsingar, val, áheyrn, bætur, fræðslu og umhverfi.
Jóhannes Gunnarsson er formad-
ur Neytendasamtakanna. Hann var
spurður nánar um þennan alþjóða-
dag. „Þessi dagur var valinn vegna
þess John F. Kennedy Bandríkjafor-
seti hélt ræðu í bandaríska þinginu
árið 1963 og var hann fyrstur þjóð-
höfðingja til að vekja athygli á mál-
efnum neytenda. Þar setti hann
fyrstur manna fram kröfumar um
öryggi, upplýsingar, val og úrbætur
sem lágmarkskröfur neytenda. Þær
voru síðan samþykktar árið 1983
af Alþjóðaþingi neytendasamta-
kanna, þá var um leið samþykkt að
gera 15. mars að alþjóðadegi neyt-
endaréttar. Hin atriðin; bætur,
fræðsla og umhverfí, eru viðbætur
sem alþjóðasamtökin samþykktu og
Neytendasamtökin sem eru aðili að
þeim. Þessi sjö atriði eru lágmarks-
kröfur um lágmarksréttindi neyt-
enda.
í „öryggi" felast kröfur til yfír-
valda um að neysluvamingur sé ekki
til skaða og á sama hátt em kröfur
til seljenda og framleiðenda um að
vömr þeirra séu neytendum skað-
lausar. Víða í nágrannalöndunum
hefur fyrir löngu verið sett löggjöf
um ábyrgð framleiðenda og seljenda,
en slík löggjöf er ekki til hér á landi
og er brýnt að hún verði sett sem
allra fyrst. Það er ekkert sem hindr-
ar að til landsins séu fluttar vömr
sem bannaðar hafa verið erlendis.
Við verðum að sjálfsögðu að benda
á það sem miður fer, en það er líka
mikilvægt að geta bent á það sem
vel er gert. Við viljum hvetja fram-
leiðendur og seljendur til að gera
góða hluti og þá viljum við gjaman
vekja athygli á þeim.„
„Upplýsingar" em neytendum
nauðsynlegar og tók Jóhannes dæmi
úr daglega lífínu. Neytandi kaupir
sér fík, en til þess að hún eyðilegg-
ist ekki þurfa upplýsingar um með-
ferð að fylgja með. Hér em engar
reglur til um það að seljendur skuli
veita nauðsynlegar upplýsingar.
Þetta er hluti af þeim upplýsinga-
skorti sem snýr að neytendum. Jó-
hannes sagði að það væri nauðsyn-
legt að neytendur geti farið til hlut-
lauss umsagnaraðila eftir upplýsing-
um um vömr.
„Hvað snertir „val“ þá eiga neyt-
endur yfírleitt völ á vamingi á sam-
keppnisverði, en á því em undan-
tekningar. Það er í sambandi við
einokunaraðstöðu þar sem sam-
keppni fær ekki að ráða verðlagi.
Við gemm kröfu til að fá vömna á
sanngjömu verði. Við emm einmitt
þessa dagana að kljást við ákveðna
framleiðendur, eggja-, kjúklinga- og
kartöflubændur. Þar em dæmi um
Þjáist þú
af vöðvabólgu
og bakþreytu?
Þá er NADA „bakið“ mikil hjálp. Það er auðvelt í notkun og
skapar ótrúlega vellíðan.
Þetta getur þú sjálf(ur) sannreynt með því að prófa NADA á
næsta sölustað.
Það er
stuðningurinn við
mjóhrygginn sem
skapar velliðanina
Notaöu NADA og þú stendur hress upp úr hvaða stól sem er.
Útsölustaðir: HAGKAUP, PENNINN.
Póstkröfuslmi 91-84788
Aöalumboð: Háberg hf., Skeifunni 5a
— ««4

Tzzl'^l Í

WÆ
Samkort
l09Ray*a**. ~Sm,0 b680968
vömr þar sem samkeppni fær ekki
að ráða verði og varan er seld á
mjög ósanngjömu verði.
Neytendur eiga að fá „áheym"
og að hlustað sé á sjónarmið þeirra
þegar löggjafínn er að taka fyrir
ýmsar lagasetningar og reglugerðir
sem snerta neytendur. Neytenda-
samtökin sem em málsvari neytenda
í landinu gera kröfu til þess að hlust-
að sé á sjónarmið neytandans. I
þeim efnum hefur orðið breyting í
jákvæða átt á undanfömum ámm.
Nú er í vaxandi mæli leitað til okkar
með umsagnir um fmmvörp á Al-
þingi og með setum í nefndum sem
móta eiga mál sem snerta neytend-
ur. Það er hlustað á okkar sjónamið
— nema á einu sviði, það er þegar
kemur að landbúnaðarmálum, þá
hefur dymm verið lokað.
Ástæðan fyrir því, að við mótmæl-
um nú drögum að nýrri reglugerð
um dreifíngu á kartöflum og græn-
meti er sú, að við höfum ekki feng-
ið að vita um gang mála fyrr þau
hafa verið birt í stjómartíðindum.
Þar höfum við fengið vitneskju um
Jóhannes Gunnarsson
setningu nýrra reglugerða sem hafa
haft vemleg áhrif á vömverð í
landinu.
Við teljum nauðsynlegt að opinber
stofnun eins og Hollustuvemd verði
sá aðili, sem hafí eftirlit með því að
ekki verði flutt hingað til lands
grænmeti sem hættulegt er heilsu
neytenda.
Neytendur eiga rétt á möguleika
á neytendafræðslu og við teljum rétt
að hún hefjist þegar í bamaskólum
Fræðslan er til í skólakerfínu en í
of litlum mæli. Við teljum nauðsyn-
legt að hún verði tengd hinum ýmsu
námsgreinum svo nemendur geti
betur lært að velja og hafna.
Umhverfísmál em vaxandi þáttur
í starfi neytendasamtaka og stofn-
ana um allan heim. Um leið og við
gemm kröfu um að fá heilnæma
matvöm og hættulausa, þá gildir það
sama um loftið sem við öndum að
okkur. Þó ástandið sé ekki orðið eins
slæmt hér og hjá mörgum nágranna-
þjóðum okkar, þá verðum við fara
að gæta okkar á ákveðnum sviðum.
Má í því sambandi nefna mengun í
Reykjavík, það er t.d. við ólíft við
Miklubraut á stilludögum."
Jóhannes var að lokum spurður
hver væri mesti árangur Neytenda-
samtakanna í neytendamálum. „Það
er þáttur sem lítið fer fyrir en er
mjög mikilvægur, það er kvörtunar-
þjónustan. Þar koma fram mál þar
sem neytendur hafa fengið gallaða
vöru en ekki fengið leiðréttingu hjá
seljanda. Þegar við erum komnir í
málin verða viðbrögðin önnur gagn-
vart neytendum. Eg tel að þessi
þjónusta hafí breytt verslunarhátt-
um í jákvæða átt fyrir neytendur.
Þessi þjónusta hefur á umliðnum
árum verið einn stærsti þátturinp í
starfí Neytendasamtakanna og hef-
ur hún skila miklum árangri fyrir
neytendur. Við höfum haft gott sam-
starf við seljendur í ákveðnum grein-
um og hefur það skapað mjög
breytta og betri viðskipta-
hætti“,sagði Jóhannes.
Við erum öll neytendur
María Ingvadóttir er varafor-
maður Neytendasamtakanna.
Hún var spurð í tilefni dagsins,
hvernig hún liti á stöðu neyt-
endamála.
„Ég tel að neytendavitund hafí
aukist," sagði María, „mér virðist
fólk vera farið að sinna þeim málum
betur en áður, enda byggist starf
okkar í Neytendasamtökunum á því
að neytendur vinni með okkur. Það
hafði mikil áhrif á stöðu neytenda
þegar verðbólgan minnkaði á
síðasta ári og hægt var að kaupa
vörur með tilliti til gæða og verðs,
sem ekki var mögulegt á meðan
vörur hækkuðu í verði frá degi til
dags.
Það eru mjög mörg verkefni
framundan hjá Neytendasamtökun-
um og snerta þau alla þætti um-
hverfísmála. En þau eru mjög
víðtækur málaflokkur og ómótuð
hér á landi. Neytendasamtökin
þyrftu að vera mun virkari í mótun
umhverfísmála."
María benti á þætti sem taka
þarf á, það eru mál sem snerta
framleiðslu og innflutning matvæla,
sorpeyðingarmál, mengun og svo
verðlag. „Það skortir reglur yfír
eiturefni sem notuð eru á græn-
metið, innflutt sem innlent. Við vit-
um ekki hvaða efni við erum að
láta inn fyrir varir barna okkar,"
sagði hún, „það á ekki eingöngu
við um grænmetið heldur einnig um
aukefnin í matvælum. Það var vitað
fyrir ári að nýja reglugerðin um
aukefni og innihaldslýsingar á mat-
vælum myndi ganga í gildi um ára-
mót, en þeir aðilar sem ekki höfðu
aðlagað sig reglugerðum fengu
framlenginu fram á mitt þetta ár.
Neytendur spyija eðlilega, hvers-
vegna notuðu framleiðendur og inn-
flytjendur ekki seinni hluta síðasta
árs til að undirbúa sig undir þessa
breytingu? Hvemig á síðan að fylgja
málum eftir? Jafnvel þó einhver
fyrirtæki hafí fengið matvælafræð-
inga til ráðgjafar, þá er ekki rann-
sóknaraðstaða til að greina innihald
vörunnar. Það er allur gangur á
því nú að ákvæðum reglugerða sé
framfylgt. Gott dæmi um það eru
páskaeggin sem nú eru á markaðn-
um, þar er ekki að finna dagsetn-
ingu, aðeins ártalið 1989.
Við veltum fyrir okkur hvað verði
gert ef breytingar verða ekki komn-
ar á í lok í júni? Ef Hollustuvemd
hefur ekki fjármagn eða mannskap
, til.. að„ fylgja. .máium. mftir,. þá. er .
spumingin hvort Neytendasamtök-
in eigi að gera það? Á að fara af
stað nú eða bíða þar til í lok aðlög-
unartímans í júni. Þetta er stórmál
og mér fínnst í raun furðulegt að
þeir sem málin varða skuli ekki
hafa bætt úr þeim nú þegar. Það
er beinlínis móðgun við neytendur
að bjóða þeim upp á vöru sem ekki
er lögleg. Verðmerkingum er einnig
mjög ábótavant víða, bæði í mat-
vælaverslunum sem í öðrum versl-
unum.“
María sagði sér fínndist framleið-
endur oft ekki gera sér nægilega
grein fyrir rétti neytenda. „Hvers
hagur er það t.d. að knýja fram
verð og setja vöm á markað í hvaða
ástandi sem er, í skjóli úreltra bú-
vörulaga. Það er verið að ganga
þvert á vilja og hag neytenda í
skjóli laga sem eiga ekki rétt á sér
lengur."
María var spurð að því hvemig
hún áliti að neytendamálin myndu
þróast í framtíðinn?
„Það koma alltaf upp ný mál,“
svaraði hún, „og ég vona þau verði
ekki einhver eilífðarvandamál. En
ef sama stefna verður rekin áfram
í landbúnaðarráðuneytinu þá munu
Neytendasamtökin þurfa á sérstök-
um starfsmanni að halda til að
skipta við það ráðuneyti. Ég sé það
fyrir mér að fólk verði almennt virk-
ara í neytendamálum og að kaup-
menn og framleiðendur, sem bera
virðingu fyrir viðskiptavinum
sínum, sjái sér hag í því að hafa á
boðstólum boðlega vöm á viðunandi
verði. Við þurfum að hafa fleira
starfsfólk hjá Neytendasamtökun-
um til að betri árangur náist. Við
þyrftum að hafa möguleika á að
vera virkari á fleiri sviðum og hafa
meiri umsagnarkraft og meiri virkni
víðar í þjóðfélaginu. Við leysum úr
mjög mörgum málum bak við tjöld-
in. Oftast eru þau leyst þannig að
hlutunum er komið í betra horf, án
þess að þau verði að stórmáli. Það
er að sjálfsögðu öllum til hagsbóta
að málin leysist á þann hátt.
Ég tel mikilvægt að Neytenda-
samtökin séu sá aðili sem getur
bent á það sem úrskeiðis fer - áður
en í óefni ef komið. Það þarf að
vera hægt að kanna málin og ræða
áður en farið er að sakfella ein-
hvern.
Hér er verið að gera kröfur til
innlendra framleiðenda en auðvitað
verður að gera sömu kröfur til inn-
flytjenda. En -það vantar- svo víða-
María Ingvadóttir
reglugerðir. Mér fínnst orðið tíma-
bært að taka þessi mál föstum tök-
um. Við þurfum að sinna umhverfís-
þáttum miklu meira er gert hefur
verið og þá sem upplýsingaraðili
fremur en kvörtunaraðili og sá að-
ili sem komið getur miklvægum
upplýsingum á framfæri. í um-
hverfísþáttinn falla sorpeyðingar-
mál og mengun og og önnur slík
mál sem tímabært er að tekin verði
mun fastari tökum.“
María sagði að lokum, „Neytend-
ur þurfa að vera virkir, þeir þurfa
að gera sér grein fyrir því hvað
þeir eru bjóða bömunum sínum
bæði hvað varðar fæðuval og aðra
þætti í umhverfinu. Er ástandið eins
og það er í dag raunverulega það
sem við viljum bjóða bömum okk-
ar? Ætlum við þeim að leysa vanda-
mál dagsins í dag? Ég tel að við
verðum að leysa okkar vandamál
sjálf, umhverfísmál sem aðra þætti.
Við getum ekki boðið framtíðinni
upp á þessi óleystu vandamál.
Þessi alþjóðdagur er helgaður
neytendarétti. Þema dagsins er
heilnæmt umhverfi, það er hreinni
vara, viðunandi heilbrigðisþjónusta
og hrein og ómenguð náttúra. Með
meiri neytendavitund og samstilltu
átaki er hægt að ná tökum á þess-
um málum — með okkur býr sá
kraftur sem til þarf ..."
— Margrét Þorvaldsdóttir