Morgunblaðið - 08.04.1989, Síða 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR* 8; APRÍL ‘1989---------------------------- 31
Aðalnámskrá grunnskóla - Fyrri grein
Gerbreytt viðhorf
í skólamálum
eftir Guðmund
Magnússon
Fram er komin á Alþingi skýrsla
frá menntamálaráðuneytinu um
undirbúning og efni aðalnámskrár
grunnskóla. Verður hún væntan-
lega tekin til umræðu í þinginu
þegar í næstu viku. Jafnframt hefur
drögum að nýrri aðalnámskrá verið
dreift til þingmanna. Svavar Gests-
son, menntamálaráðherra, lét hafa
eftir sér í viðtali við Þjóðviljann 8.
mars sl. að hann hygðist staðfe'sta
drögin innan skamms og tekur þá
hin nýja aðalnámskrá gildi.
Höfundur þessarar greinar hefur
um nokkurt árabil látið sig málefni
skóla varða, þar á meðal efni aðaln-
ámskrár, enda er hún fýrirmæli
menntamálaráðuneytisins um nám
og kennslu í grunnskólum. Ég átti
þátt í að ritstýra drögum að aðal-
námskrá sem gefin var út í júlí í
fyrra, en um þau drög hafði núver-
andi menntamálaráðherra uppi
þung áfellisorð er hann tók við
embætti síðastliðið haust. Eins og
fram kom í grein minni „Beðið eft-
ir aðalnámskrá" hér í blaðinu 15.
mars sl. hef ég haft mikinn áhuga
á því að sjá hvaða breytingar
menntamálaráðherra og samstarfs-
menn hans hafa gert á fyrri drög-
um, enda varðar efni aðalnámskrár
allt skólastarf í landinu og skiptir
okkur foreldra skólabarna miklu
máli.
í fæstum orðum sagt eru gerðar
mun minni breytingar á fyrri drög-
um en vænta hefði mátt í ljósi stór-
yrða menntamálaráðherra þegar
hann tók við embætti. Tæpast er
að finna mjög róttækar áherslu-
breytingar í hinum nýju drögum,
þótt þar sé ýmislegt sem ég tel
ekki til bóta og boðar í mínum huga
afturför til þess tíma þegar „vinstri
uppeldisfræðingar" og „róttækir
skólamenn" (sem svo nefndu sig)
réðu ferðinni í skólamálum okkar.
Meira máli skiptir þó að þau drög
sem menntamálaráðherra Alþýðu-
bandalagsins hefur lagt fram eru
mikil og ánægjuleg framför miðað
\ið gildandi námskrár (frá 1976 og
1977) og drög sem „vinstri uppeld-
isfræðingarnir" sömdu fyrir
menntamálaráðuneytið árið 1983.
Drögin eru líka merkileg þegar
haft er í huga að núverandi ráð-
herra hlýtur að vera undir miklum
þrýstingi frá „róttækum skóla-
mönnum“ í Alþýðubandalaginu og
forystu kennarasamtakanna. Nið-
urstaðan er því til marks um þá
miklu afstöðubreytingu á vett-
vangi skólamála sem leitt hefur af
opinberum umræðum um námskrár
grunnskóla á undanfömum árum.
Ég ætla í tveimur greinum hér
í blaðinu að fjalla um þetta efni. í
dag ætla ég að ræða um skýrslu
menntamálaráðuneytisins um efni
og undirbúning aðalnámskrár, að-
draganda skýrslunnar og deilur um
skólamál á undanfömum áruam.
Einnig hyggst ég gera grein fyrir
þeirri stefnumörkun fyrrverandi
menntamálaráðherra sem fólst í
drögunum frá því í júlí 1988. í
síðari greininni ætla ég að bera þau
drög saman við drögin sem Svavar
Gestsson og samstarfsmenn hans
hafa sent frá sér. Þetta er viðamik-
ið efni og ég hlýt því að stikla á
stóru.
Beðið um skýrslu
Það _var í október í fyrra sem
Birgir ísleifur Gunnarsson og átta
aðrir þingmenn Sjálfstæðisflokks-
ins óskuðu eftir skýrslu frá Svavari
Gestssyni menntamálaráðherra um
undirbúning og efni aðalnámskrár
fyrir gmnnskóla (þskj. 84, 82. mál).
Rökstuðningur þingmannanna
var eftirfarandi: „Á vegum mennta-
málaráðuneytisins hefur að undan-
fömu verið unnið að aðalnámskrá
grunnskóla. Fyrir liggur prentuð
tillaga að námskrá (júlí 1988), sem
send var til umsagnar og athugunar
ýmissa aðila. Núverandi mennta-
málaráðherra hefur opinberlega
gefíð yfirlýsingu þess efnis að hann
sé ósammála mikilvægum efnisat-
riðum tillögunnar. Nauðsynlegt er
að fram fari opin umræða um slíkan
ágreining áður en gengið er endan-
lega frá námskránni. Með tilvísun
til 30. gr. 1. um þingsköp Alþingis
er því óskað eftir því við mennta-
málaráðherra að hann gefi Alþingi
ítarlega skýrslu um hvernig að und-
irbúningi námskrár hefur verið
staðið og hver séu þau meginatriði
sem hann gerir ágreining um í
þeirri tillögu að námskrá sem nú
liggur fyrir og hveijar séu tillögur
hans í þeim efnum. Þess er óskað
að skýrslan verði tekin til umræðu
á fundi í sameinuðu Alþingi þegar
henni hefur verið útbýtt."
Sameinað Alþingi samþykkti
stuttu síðar samhljóða að verða við
þessari beiðni.
Þögn menntamálaráðherra
í ljósi þessa aðdraganda vekur
það fúrðu að skýrslan um aðalnám-
skrána kemur ekki frá mennta-
málaráðherra sjálfum heldur ráðu-
neytinu. í upphafi hennar segir:
„Hér fer á eftir greinargerð skóla-
þróunardeildar menntamálaráðu-
neytisins." Vissulega er ekki alltaf
gerður skýr greinarmunur á ráðu-
neyti og ráðherra í opinberum
plöggum, en sá munur skiptir máli
í þessu sambandi. Gagnrýni hins
nýja ráðherra á þau drög að aðal-
námskrá sem fyrir lágu haustið
1988 beindist öðrum þræði að
skólaþróunardeild ráðuneytisins og
starfsmönnum hennar, sem samið
höfðu meginefni draganna og ann-
ast kynningu þeirra. M.ö.o. báðu
þingmenn Sjálfstæðisflokksins um
skýrslu frá ráðherra vegna hans
eigin ummæla, en það er ekki slík
skýrsla sem dreift hefur verið á
Alþingi. Álitamál er hvort vinnu-
brögð ráðherra séu í samræmi við
bestu þingsköp.
Þá getur skýrslan tæpast talist
„ítarleg" eins og beðið var um. Hún
er aðeins tæpðar 5 bls. og þar er
aðeins tæpt á þeim álitamálum sem
til umfjöllunar eru.
Að öðru leyti er skýrslan rituð
af hófsemi og hlutlægni og gerir á
sinn stuttaralega hátt ágæta grein
fyrir ýmsum helstu atriðum þess
ágreinings um efni aðalnámskrár
grunnskóla sem uppi hefur verið.
Athygli vekur þó að í skýrslunni
er ekki getið um nokkrar mikil-
vægar e&iislegar úrfellingar úr
fyrri drögum. Þar af leiðandi er
heldur engin skýring gefin á
ástæðum fyrir þessum úrfelling-
um. Hljóta þetta að teljast ámælis-
verð vinnubrögð. Meira um það
síðar.
Um hvað var deilt?
Svavar Gestóson menntamála-
ráðherra léT svo ummælt í viðtali
við Þjóðviljann fyrir stuttu að efni
aðalnámskrár grunnskóla hefði ver-
ið helsta bitbein manna í skólamá-
laumræðum undanfarinna ára. í
upphafi ferils síns hafði ráðherrann
jafnframt uppi stór orð um að ger-
breyta þyrfti árherslum í drögum
að aðalnámskrá sem þá lágu fyrir.
Af þessum sökum er rétt að víkja
hér að tvennu: Annars vegar skóla-
máladeilum undanfarinna ára. Hins
vegar efnisáherslum þeim sem fyrr-
verandi menntamálaráðherra beitti
sér fyrir við gerð fyrri námskrár-
draga.
Snörpustu nýlegar deilur um
skólamál, er varða efni aðalnám-
skrár, hafa annars vegar verið um
samfélagsfræði grunnskóla (eink-
um veturinn 1983-1984) og „vinstri
uppeldisfræði" í skólum (einkum
1986).
í fyrra skiptið var deilt á hug-
myndina að „samfélagsfræðiverk-
efninu“ svoneftida, þar sem íslands-
saga virtist ætla að verða algerlega
homreka, og einnig var deilt á
ýmsar áhrifamiklar tískugrillur um
nám og kennslu. Deilunni lyktaði
með því að þeir sem unnu að „verk-
efninu" sögðu af sér og nefnd var
sett á laggimar til að semja nýja
námskrá í samfélagsfræði.
„í fæstum orðum sagt
eru gerðar mun minni
breytingar á fyrri
drögfum en vænta hefði
mátt í ljósi stóryrða
menntamálaráðherra
þegar hann tók við
embætti. “
í síðara skiptið var deilt um
ýmis atriði er varða skólastarfið og
hugmyndir uppeldisfræðinga um
nám og kennslu. Það þótti t.d.
ádeiluvert (a) að umdeildar sál-
fræðikenningar um nám og þroska
væm hafðar í fyrirrúmi í ríkjandi
námskrám og námskrárdrögum, (b)
að miðlun þekkingar væri nánast
bannorð, (c) að „almenn menntun“
ætti ekki upp á pallborðið, (d) að
fyrirskipaðar aðferðir leiddu til los-
arabrags á kennslu, (e) að dregið
hefði úr áherslum á mikilvæg
kennsluefni, s.s. stafsetningu og
málfræði, og þannig mætti áfram
telja ádeiluefnin. Áður en þessi
síðari deila hófst hafði menntamála-
ráðherra hafnað drögum að al-
mennum hluta nýrrar aðalnámskrár
(frá 1983) og árið 1986 var lögð á
það áhersla f menntamálaráðuneyt-
inu að ljúka gerð nýrrar aðalnám-
skrár.
Áherslur fyrrverandi
ráðherra
Þegar Birgir ísleifur Gunnarsson
tók við embætti menntamálaráð-
herra sumarið 1987 lágu fyrir drög
að nýrri aðalnámskrá. Efnislega
tóku þau mjög fram fyrri námskrám
(frá 1976 og 1977) og fyrri drögum
(1983), t.d. var samfélagsfræðinni
mjög breytt í samræmi við tillögur
nefndar sem fór í saumana á þeirri
námsgrein. Samt vantaði ýmislegt
í drögin sem ráðherra taldi mikil-
vægt að þar væri að fínna. Auk
þess vildi hann hnykkja á ýmsum
áhersluatriðum og taka af skarið
um einstök álitamál til að eyða
óvissu og skapa skólastarfí í landinu
festu. Var því vinna sett í gang
veturinn 1987-1988 og eins og
drögin að aðalnámskrá í júlí 1988
bera með sér voru eftirfarandi
áhersluþættir mikilvægastir:
1) Hafnað var þeirri stefnu sem
áður var ríkjandi að menntamála-
ráðuneytið fyrirskipaði í námskrám
ákveðnar aðferðir við nám og
kennslu í skólum eða tæki þar af-
stöðu til ákveðinna sálfræðikenn-
inga um nám og þroska bama og
unglinga. Ákveðið var að fela skól-
unum og kennurum fullt faglegt
sjálfstæði. Aðalnámskrá yrði fyrir-
mæli um meginefnisþætti kennslu
og önnur mikilvægustu atriði skóla-
starfs, en það væri síðan verkefni
einstakra skóla og kennara að
ákveða skipulag skólastarfsins og
aðferðir við kennslu. Slíkt gæti ver-
ið breytilegt innan skóla og milli
skóla. Skólunum var ætlað að semja
eigin skólanámskrár á grundvelli
aðalnámskrár.
2) Tekin voru af tvímæli um það
að skólinn hefði mikilvægu fræðslu-
hlutverki að gegna. Miðlun þekk-
ingar væri eitt af stærstu verkefn-
um skólans, en slík miðlun hlyti að
vera í samræmi við nútímahug-
myndir og kennslutækni. Jafnframt
yrði að leggja áherslu á að nemend-
ur væru ekki óvirkir móttakendur
þekkingar, heldur virkir aðilar sem
yrðu einnig að geta leitað þekking-
ar á sjálfstæðan hátt og þjálfast í
sjálfstæðum vinnubrögðum og
ályktunum.
Uppeldisréttur foreldra
3) Skýrt var kveðið á um uppeld-
isábyrgð og -rétt foreldra og reynt
að skýra í hveiju uppeldisstarf í
skólum væri einkum fólgið. Þetta
var talið mikilvægt fyrir bæði nem-
endur og forelda og kennara, en
sem kunnugt er hefur mikið verið
rætt um aukið uppeldishlutverk
skólans án þess að skýrt komi fram
í hveiju þetta hlutverk sé fólgið né
heldur hvemig gæta megi þess að
skólamir fari ekki inn á vettvang
fjölskyldna og heimila í þessu efni.
4) Islensk menning, menningar-
arfur, bókmenntir, þjóðarsaga og
tunga fengu aukið vægi. í sam-
félagsfræði/samfélagsgreinum var
t.d. gert ráð fyrir því að nemendur
öðluðust yfirlitsþekkingu á sögu
íslendinga og kynntust uppruna og
þróun vestrænnar menningar sér-
staklega. Þar með má heita að sagt
hafí verið skilið við ýmis grundvall-
aratriði í „samfélagsfræðiverkefn-
inu“ fyrmefnda sem hafíst var
handa um á árunum upp úr 1970.
Ákveðið var að auki að hverfa frá
afdráttarlausum fyrirmælum um
samþættingu sögu, átthagafræði,
landafræði og félagsfræði í eina
námsgrein og veita hveijum og ein-
um skóla rétt til að haga skipulagi
þessa náms eftir eigin mati. Námið
gæti verið algjörlega greinabundið,
og þar með t.d. íslandssaga sjálf-
stæð námsgrein, eða samþætt að
hluta eða öllu leyti.
Stóraukið foreldrasamstarf
5) Ætlast var til að samstarf
foreldra og skóla yrði aukið vem-
lega og kveðið á um rétt foreldra
til að fylgjast með námsframvindu
bama sinna og námsefni skólans
og skipulagi skólastarfsins.
6) Kveðið var á um ýmis réttindi
nemenda og foreldra þeirra varð-
andi vitnisburð eða einkunnir nem-
enda. Fallist var á að megintilgang-
ur námsmats væri leiðsögn og örv-
un, en jafnframt talið eðlilegt að
viðmiðunum yrði ekki sleppt. Þess
vegna var talað um það að foreldr-
ar fengju upplýsingar um stöðu
bama sinna í samanburði við aðra
nemendur. Tekið var skýrt fram að
hér væri ekki verið að veita upplýs-
ingar um einstaka aðra nemendur,
enda er það óheimilt, heldur stöðu
viðkomandi nemanda í hópnum,
skólanum o.s.frv. Þetta er raunar
sá háttur sem hafður hefur verið á
málum víðast hvar í skólum alla tíð.
7) Þá var talið nauðsynlegt að
taka fram í almenna h'luta aðalnám-
skrárinnar að um ýmis viðfangsefni
skólastarfsins væru skiptar skoðan-
ir bæði meðal almennings og skóla-
manna. Grunnskólinn væri skóli
allra landsmanna og foreldrar yrðu
því að geta treyst vandaðri og óhlut-
drægri umfjöllun um álitamál og
ólíkar lífs- og stjómmálaskoðanir,
þegar slíkt bæri á góma í tengslum
við námsefnið. Hafa bæri hugfast
að hlutverk grunnskólans væri ekki
að enduróma umræður um einstök
dægurmál í þjóðfélaginu. Aldrei
mætti beita nemendum í deilum er
snertu starf eða starfslið skóla.
Ráðherraskipti -
yfirlýsingar nýs ráðherra
Hujrmynd Birgis ísleifs Gunnars-
sonar var sú að afla fylgis við þessi
meginsjónarmið í þeim umraeðum
sem framundan væru, þegar efni
draganna yrði kynnt ýmsum sam-
tökum og stofnunum og einstakl-
ingum á vettvangi skólamála. Hann
stefndi að því að ljúka gerð endan-
legrar námskrár haustið 1988 og
gæti hún þá tekið gildi frá og með
upphafí skólaárs 1989. Drögin voru
send til umsagnar fjölmargra aðila
í ágúst og efni þeirra kynnt á þing-
um kennara víða um land um haust-
ið. Samkvæmt þeim upplýsingum
sem ráðherra fékk frá starfsmönn-
um skólaþróunardeildar, er önnuð-
ust kynninguna, hlaut meginstefna
draganna ágætar undirtektir, en
eins og eðlilegt má heita var fundið
að einstökum atriðum.
í lok september tók ný ríkisstjóm
við völdum og Svavar Gestsson
varð menntamálaráðherra. Hann
lýsti því þá yfír að það yrði sitt
fyrsta verk að stöðva drög að nýrri
aðalnámskrá og breyta áherslum
þar í samræmi við óskir kennara-
samtakanna og fleiri aðila. Þeirri
vinnu sem fylgdi í kjölfarið er lýst
stuttlega í skýrslu skólaþróunar-
deildar menntamálaráðuneytisins
til Alþingis. Hin nýju drög, sem ég
geri að umtalsefni í síðari grein
minni, sýna að ráðherrann hefur
ekki samþykkt margar kröfur
„vinstri uppeldisfræðinganna" og
fallist á ýmis veigamikil sjónarmið
fyrirrennara síns í embætti. En á
drögum hans eru hins vegar marg-
ir gallar eins og síðar verður rætt.
Höfundur var aðstoðarmaður
fyrrverandi menntamAlaráðherra
og einn afritstjórum aðalnám-
skrár grunnskóla 1987-1988■