Morgunblaðið - 17.06.1989, Blaðsíða 15

MQRGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JUNI 1989
15
—
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 491. þáttur
Umsjónarmanni hefur borist
í hendur handhæg bók, Málfar
í Qölmiðlum eftir Árna Böðv-
arsson cand. mag. Útgefendur
eru Morgunblaðið og Ríkisút-
varpið. I þessa bók er margar
og góðar leiðbeiningar að sækja,
og leyfir umsjónarmaður sér að
birta hér athyglisverða og fróð-
lega grein úr bókinni:
„Hlustun, „horfiin“.
Sagnorð tákna athöfn, atburð
eða eitthvað slíkt. Stundum þarf
að mynda nafnorð af sögninni,
svokallað sagnarnafnorð. Form
slíkra nafnorða fer eftir formi
og beygingu sagnorðsins. Við
skynjum þetta, finnum það á
okkur að af sögnum eins og „að
kenna, spilla“ kemur ekki til
greina að mynda nafnorð með
endingunni (viðskeytinu) -un,
orðmyndir eins og „?kennun,
spillun" væru óhugsandi. Hins
vegar eru nafnorðin kenning,
spilling, rétt mynduð eftir því
sem málkenndin segir okkur.
Þetta er í beinu sambandi við
beygingu sagnanna, þær eru í
kennimyndum kenna-kenndi-
kennt, spilla-spillti-spillt.
Þessar sagnir hafa þátíðarend-
inguna -di, -ti. Þessi dæmi verða
látin nægja um þennan flokk.
Hins vegar myndast nafnorð
dregin af sögnum sem hafa þá-
tíðarendinguna -aði oft með við-
skeytinu -un: verslun, köllun,
hlustun (af versla-verslaði,
kalla-kallaði, hlusta-hlustaði).
Þarna eru bein tengsl milli sagn-
beygingarinnar og endingarinn-
ar sem myndar nafnorðið. — Til
fróðleiks má nefna að þessi end-
ing var í máli fyrri alda -an:
skipan, verslan, en það sést
sjaldnast núorðið nema í fleirtölu
(verslanir, skipanir).
íslensk tunga hefur fleiri að-
ferðir til að mynda sagnarnafn-
orð. Stundum er notaður stofn
sagnarinnar án sérstaks við-
bótaratkvæðis, svo sem bros,
gláp, skrif(t), heyrn, spá, sjá,
sjón, af sögnunum
brosa-brosti-brosað, glápa-
glápti-glápt, skrifa-skrifaði-
skrifað, heyra-heyrði-heyrt,
spá-spáði-spáð, sjá-sá-sáum-
séð.
Við gætum farið yfir öll sagn-
orð málsins, en allt bæri að sama
brunni: Sagnir sem beygjast eins
og „brosa, heyra, horfa, kenna,
leggja“ mynda aldrei nafnorð
með endingunni -un, en á hinn
bóginn er hún algeng í nafnorð-
um sem dregin eru af sögnum
með þátíðarendingunni -aði (sbr.
fyrrgreind dæmi). Þess vegna
orka nafnorð eins „?brosun,
heyrun, horfun“ á okkur á sama
hátt og ef við rækjumst á þátíð-
armyndirnar „?brosaði, heyraði,
horfaði“, sem sé eins og beinar
málvillur. Af þessum sökum er
nafnorðið „?horfun“ rangt
myndað.
En hvað getur þá komið í
þess stað? Við hlustum á útvarp
(þátíð: hlustuðum) . og köllum
athöfnina hlustun, rétt mynd-
uðu nafnorði. Við horfum á
sjónvarp (þátíð: horfðum). Sam-
stofna sögninni „að horfa“ er
nafnorðið horf, eins og bros er
samstofna sögninni „að brosa“.
Allir þekkja orðtakið „að halda
í horfinu, halda horfi“ (= halda
tekinni stefnu, úr sjómanna-
máli), og því er „horf“ ef til vill
ekki vel nothæft um athöfnina
„að horfa á “. Hinsvegar er til
nafnorðið áhorf, þýtt í orðabók
Sigfúsar Blöndals: „(það að
horfa á) Beskuelse, Betragtn-
ing“. Eignarfallið „áhorfs" er
alþekkt í „áhorfsmál“. Sambæri-
leg orð (einnig hjá Sigfúsi) eru
umhorf Omgivelser (fagurt
umhorfs), viðhorf Forhold, Still-
ing.
Því er einboðið að leggja niður
orðskrípið „?horfun“ um athöfn-
ina að horfa á sjónvarp og tala
heldur um áhorf: hlustun í út-
varpi og áhorf í sjónvarpi,
enda tölum við um útvarpshlust-
endur og sjónvarpsáhorfendur.“
Kristín er útlent tökuheiti
ættað úr grísku og merkir krist-
in kona. Latneska gerðin vár-
Christina.
Kristín var helg mær, og seg-
ir svo frá henni í Heilagra
meyja drápu:
Þrir höfðingjar þetta píndu
þrifligt sprund á margar lundir.
Trúðurinn lét, er týndi dáðum,
tungu skera úr vífi jungu.
Brúði hjó með sverði á síðu,
saklaus gjörði hún drottni þakkir.
Ástir fær af kærum Kristi
Kristína fyrir þrautir sínar.
Kristínar nafn er talið hafa
borist til íslands frá Noregi og
verður þess „fyrst vart hérlendis
á 13. öld, í ætt Oddaveija“, seg-
ir próf. Hermann Pálsson. Ein-
hveijar fyrstu Kristínar þar
fyrir utan eiga að hafa verið
Kristín abbadís á Stað í Reyni-
nesi 1332 og Kristín nunna í
Kirkjubæ á Síðu, er þar var
brennd 1343, fyrir það að hún
hafði „gefist púkanum með
bréfi“, segir í gömlum annál.
Nafnið Kristín varð skjótt
vinsælt á íslandi. Árið 1703 voru
Kristínar 704 og nafnið í 7.
sæti kvenna. Árið 1855 eru
Kristínar 1.615, árið 1910
orðnar 2.286 og þá í 3. sæti
(5,2%). Árin 1921-50 voru 2.075
meyjar skírðar Kristín (nr.3) og
í þjóðskrá 1982 heldur það 3.
sæti (4.756 alls). Það er enn
geysivinsælt, skírðar 87 árið
1982 (nr.3) og 84 árið 1985
(nr.2). ^
Hlymrekur handan stældi úr
ensku:
Einn unglingur ólst upp í Við-
ey með svo furðulegt snið,
svo útflattur og grunnur,
ófeitur og þunnur,
að hann sást ekki, ef horft var frá hlið.
Auk þess legg ég til að þið
sendið mér nýtt orð um það fyr-
irbæri sem við köllum bíla-
leigubíl. Gallinn er sá að
leigubíll er frátekið orð.
Icy - vodka í Kaliforníu:
60 daga birgðir seld-
ust á þremur dögum
I athugun að auka við framleiðslugetuna
ICY - VODKA gerir það nú gott á Bandaríkjamarkaði, þrátt fyrir
harða samkeppni. I síðustu viku var Icy sett á markað í Kaliforníu og
þangað sendar birgðir sem áætlað var að entust í 60 daga. Eftir þrjá
daga var allt uppselt, að sögn Orra Vigfussonar, eins eiganda Sprota
hf, sem framleiðir Icy. Vegna góðrar sölu vestra hefur Sprota hf nú
borist pöntun upp á 430 þúsund flöskur og þarf 32 gáma, 40 feta, til
að flytja þær vestur til Bandaríkjanna. Forráðamenn Sprota eru þegar
famir að undirbúa stækkun verksmiðjunnar í Borgamesi, þar sem Icy
er framleitt.
Þessi pöntun verður afgreidd'frá
Borgarnesi næstu vikumar, en að
óbreyttu-er hægt að afgreiða þaðan
tvo til þijá gáma á viku. Orri segir
þessa pöntun vera mjög hæfilega,
miðað við framleiðslugetuna nú, en
15 manns munu vinna við sjálfa
átöppunina, sem fer fram hjá Mjólk-
ursamlaginu í Borgarnesi. Orri segir
að eftir þessar góðu viðtökur sé þeg-
ar farið að líta eftir heppilegum
tækjabúnaði til að auka við fram-
leiðslugetuna í Borgamesi. Hægt er
að auka framleiðsluna með því að
vinna á vöktum, en viðbúið er að
stækka þurfi átöppu'narverksmiðjuna
og vilja forráðamenn Sprota vera við
slíku búnir.
Icy er sett á þijár flöskustærðir
og er um að ræða hina nýju flösku-
gerð sem tekin var í notkun í byijun
þessa árs. Það era eins lítra flöskur,
0,75 lítra og smáflöskur sem seldar
eru tólf saman í pakka.
Söluverðmæti þessarar pöntunar á
Bandaríkjamarkaði er um 380 millj-
ónir króna, en cif verð héðan er á
bilinu 80 til 85 milljónir.
Orri Vigfússon sagði í samtali við
Morgunblaðið að ekki væri vafi á
því, að mikil umfjöllun í fjölmiðlum
vestur í Bandaríkjunum hefði haft
sín áhrif á söluna. Þar hefur meðal
annars verið rætt um baráttu um
markaðinn og tíðrætt um Icy sem
keppinaut Absolut og Stolichnaya,
risanna á markaðnum. Sem dæmi
um hörkuna í þessum viðskiptum,
sagði Orri að búið væri að dreifa
áróðri þess efnis að Icy væri alls
ekki framleitt á íslandi. Af þeim
sökum er nú að fara af stað kynning
á Icy þar sem lögð er höfuð áhersla
á að kynna það sem íslenska fram-
leiðslu.
„Það sem við erum fyrst og fremst
að selja er ímynd. Hún kemur fram
í flöskunni, sem undirstrikar tært og
ómengað grannvatnið sem við notum
í framleiðsluna. Áherslan er á að
neytandinn sé að drekka tært og
hreint gæðavodka."
Fyrirtækið sem sér um sölu og
dreifingu Icy í Bandaríkjunum,
Brown Forman Corp., hefur ákveðið
að veija 15 milljónum dollara, eða
um 880 milljónum króna, til að aug-
lýsa og kynna Icy - vodka í Banda-
ríkjunum á næstu tveimur til tveimur
og hálfu ári.
Malbikun í Meðallandi
Hnausum, Mcðallandi
NÚ er verið að malbika sjö kíló-
metra langan vegarkafla í Meðall-
andi. Þrjú ár höfúm við ekið þarna
á ómöluðu hraungijóti úr Skaftár-
eldahrauni og mátti heita ófær
vegur.
Forstjórar Vegagerðarinnar æt-
luðu að smeygja fram af sér að
standa við samkomulag um að leggja
klæðningu á þennan kafla í sumar
með því að áætla í þetta sultarapp-
hæð sem ekki þýddi að byija með.
En svo fór, að nú era þessar fram-
kvæmdir í gangi.
En nákvæmt skyldi þetta samt
allt vera hjá Vegagerðinni. Fáeinir
metrar era að Eldvatnsbrúnni og er
sá vegarkafli gerður fyrir malbik.
Ekki mátti taka hann, aðeins halda
sig við gijótveginn.
Og svo varð hreppurinn að gefa
vegavinnumönnum að borða og sjá
þeim fyrir ráðskonu. Er vonandi að
alls gtaðar sé svona nákvæmni í
meðferð fjármuna ríkisins og sjálf-
sagt er það. Okkur finnst samt að
vegagerðarmenn séu hérna á sveit-
inni, en það er víst búið að breyta
lögum um sveitarómaga, þeir missa
ekki kosningaréttinn. Vilhjálmur
VAOHG^0^
svHGAP°Rt
CARACA^-
wo ot ^
bogo-ía

Veröld oé
bjoða þér lægstu
fargjöldin til Ansturlanda
og Sudur-Ameríku
Meé sérsamningi \ið Britísh Airwavs
býður Veröld lægstu fargjöldin
tii helstu borga Asiu
og Suður-
I /i
z
WUN©tplI .
" ' „nPl
ferð v
[ flusturstræti i 7, sími 622200