Morgunblaðið - 20.06.1989, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. JUNI 1989
4
Mögiileikar
eða mistök
ELDHUSKROKURINN
Býsna góðir brauðréttir
eftir Guðmund
Stefánsson
Að undanförnu hafa umræður um
atvinnu- og efnahagsmál verið fyrir-
ferðarmiklar í fjölmiðlum eins og oft
er venja þegar harðnar á dalnum.
Flest öll atvinnustarfsemi virðist
- ganga illa, nema ef vera skyldi rekst-
ur banka og annarra fjármálafyrir-
tækja. Utgerð og fiskvinnsla eru
meira og minna rekin með tapi, af-
urðafyrirtæki í landbúnaði tapa og
verða gjaldþrota. Rekstur iðnfyrir-
tækja er í járnum og varla það.
Gjaldþrot fyrirtækja og einstaklinga
eru daglegt brauð og svona mætti
lengi telja.
Almennt má segja að ástandið sé
mjög alvarlegt og því miður virðist
fátt vera framundan sem gefur til
kynna að búast megi við bata á
næstunni. Helst virðast menn vonast
eftir að fiskverð hækki á heimsmark-
aði, en enginn sér í raun nein merki
slíks.
Atvinnustefiian
Eiginlega er varla hægt að tala
um opinbera stefnu í atvinnumálum
hér á landi. Margt gott er vissulega
gert í atvinnuuppbyggingu, en um
heilsteypta stefnu er ekki að ræða.
Reyndin verður því oftast sú, að
okkur tekst ekki að fylgja þeim
tækifærum eftir sem okkur gefast,
og ein framkvæmdin styður ekki
aðra. Eitt sinn var sungið: „Lífið er
lotterí“. Þannig virðumst við Islend-
- ingar reyndar hugsa og á þessu
byggist okkar atvinnu- og efnahags-
pólitík. Nýjasta dæmið um þetta er
auðvitað óskhyggja stjórnvalda um
hærra fiskverð.
Efnahagslegar framfarir hér á
landi á þessari öld, hafa utan áhrifa
síðari heimsstytjaldarinnar, byggst
á byltingarkenndum framförum í
landbúnaði, fiskveiðum og fiskverk-
un. Flestir virðast sammála um að
þessar atvinnugreinar muni ekki
verða undirstaða verulegra efna-
hagslegra framfara í framtíðinni, og
því hefur nýsköpun í atvinnulífinu
og þörf nýrra atvinnugreina oft ver-
ið nefnd sem mikilvægur þáttur og
jafnvel forsenda frekari efnahags-
legra framfara í næstu framtíð.
Stikkorð úr þessari umræðu er ör-
eindatækni, líftækni, loðdýraeldi og
nú síðast fiskeldi.
En hvernig höfum við þá nýtt
okkur þá möguleika sem felst í þess-
um greinum. Of langt mál væri að
fjalla um þær allar, en þróun fiskeld-
is hér á landi ,er sorglegt dæmi um
klúðursleg vinnubrögð sem eru
beinlínis til þess fallin að rýra okkar
möguleika — jafnvel eyðileggja þá.
Uppbygging fiskeldis
Seiðaeldi á sér nokkuð langa hefð
hér á landi, fyrst og fremst eldi
gönguseiða til sleppinga í laxveiðiár
landsins. Á árunum um og eftir
- 1980 vaknaði áhugi fyrir seiðaeldi
til útflutnings, enda var þá mat-
fiskeldi á laxi að hefjast fyrir alvöru
í ýmsum nágrannalöndum okkar.
Nokkrar seiðastöðvar voru byggðar
og þær gátu selt framleiðslu sína
fyrir gott verð til Noregs, írlands
Á FUNDI bæjarráðs Akraness
var nýlega samþykkt bókun þar
sem frumkvæði Sementsverk-
smiðju ríkisins og Islenska járn-
blendifélagsins um gerð jarð-
gangna undir Hvalfjörð er fagn-
að. Telur bæjarráðið að áform
_ fyrirtækjanna um rannsóknir,
framkvæmdir og rekstur mann-
virkisins séu sveitarfélögum og
og annarra landa. Allir þeir sem
vildu vita, vissu þó að hér var um
tímabundinn markað að ræða, enda
þessi innflutningur illa séður af yfir-
völdum viðkomandi landa vegna
sjúkdómshættu og fleiri orsaka.
Þegar hafist var handa um upp-
byggingu matfiskeldis hér á landi,
var seiðaverð það hátt, að ýmsum
fannst borga sig að reisa fýrst seiða-
stöð til að framleiða eigin seiði, enda
fengust til þess lán úr opinberum
og hálf opinberum sjóðum. Þegar til
átti að taka var verðið á seiðum hins
vegar svo gott til útflutnings, að
matfiskeldinu var í mörgum tilfellum
•slegið á frest og framleidd sífellt
fleiri seiði í sífellt fleiri seiðastöðvum
til sölu á mörkuðum sem gátu alger-
lega lokast á hverri stundu. Engin
alvöru tilraun var gerð af hálfu hins
opinbera til að koma í veg fyrir óhjá-
kvæmilegt slys, jafnvel hægt að
segja að það hafi tekið þátt í undir-
búningi þess.
Fallið
Svo kom áfallið. Við íslendingar
stóðum uppi með milljónir seiða sem
enginn vildi kaupa. Og þá kom að
sérgrein stjórnvalda: Að bjarga hlut-
unum. Nú var allt kapp lagt á að
„byggja upp“ matfiskeidi, ekki af
því að einmitt nú væri rétti tíminn
til að gera það, heldur kannski fyrst
og fremst til að bjarga seiðaeldinu.
Opinberir sjóðir og ríkisstjórnin lán-
uðu fé til fjárfestinga í nauðsynleg-
um búnaði og reiknað var út hve
mikil framleiðslan yrði og hve miklar
tekjur hún gæfi þjóðarbúinu.
Svo hófst þessi mikla verðmæta-
sköpun, en Ijótlega kom í ljós að öll
þessi framleiðsla krafðist rekstr-
aríjár. Eldisfyrirtækin sem flest voru
í örri uppbyggingu áttu þessa fyár-
muni ekki, bankarnir voru tregir til
að lána nema takmarkað fé til svo
áhættusams reksturs, stjórnvöld
tvístigu yfir þessum „óvæntu erfið-
leikum", fyrirtækin söfnuðu van-
skilaskuldum og þjónustuaðilar við
fiskeldi lentu í vandræðum.
Efnahagsráðgjafi ríkisstjórnar-
taldi að svo ný atvinnugrein ætti
bara að standa á eigin fótum, vænt-
anlega vegna þess hve ný hún væri
og lengi vel heyrðist ekkert fra
stjórnvöldum.
Loks var svo komið að stjórnvöld
gátu beitt sérgreininni og nú var
komið að því að bjarga matfiskeld-
inu. Stofnaður var Tryggingasjóður
fiskeldisstöðva og með samvinnu við
banka í landinu átti að tryggja eðli-
lega fjármögnun. Vonandi verður
svo, þó bankarnir dragi lappirnar
og málið virðist enn ætla að dragast
á landinn. Á meðan hefur hins vegar
skapast „eðlilegt" íslenskt ástand
hjá flestum fiskeldisstöðvunum; erf-
ið rekstrarstaða, fjársvelti og fyrir-
tækin geta nánast hvorki lifað né
dáið.
Við þetta bætist svo að markaður
fyrir lax er nú erfiður fiskeldisstöðv-
um og fáir virðast vita hvað þar er
framundan og stjórnvöld sjálfsagt
minnst allra. Það er sannarlega lítið
bil á milli möguleika og mistaka.
Hvað er til ráða
Sú sorgarsaga sem rakin er hér
ríkinu ákaflega hagkvæm.
Bæjarráðið beinir þeirri áskorun
til samgönguráðherra að tekin verði
sem fyrst jákvæð afstaða til erindis
fyrirtækjanna, þannig að ljúka megi
nauðsynlegum rannsóknum og
heíja framkvæmdir eins fljótt og
kostur er, enda sé um að ræða
hagkvæma framkvæmd og gífur-
lega samgöngubót.
„Eldisfyrirtækin sem
flest voru í örri upp-
byggingu áttu þessa
ijármuni ekki, bankarn-
ir voru tregir til að lána
nema takmarkað fé til
svo áhættusams rekst-
urs, stjórnvöld tvístigu
yfir þessum „óvæntu
erfiðleikum“, fyrirtæk-
in söfnuðu vanskila-
skuldum og þjónustuað-
ilar við fiskeldi lentu í
vandræðum.“
að framan er bara eitt dæmi, en
vissulega má finna hliðstæður og
því miður fleiri en eina og fleiri en
tvær. En hvað er til ráða og hvernig
má koma í veg fyrir að að við lend-
um sífellt í þessu aftur og aftur. Það
er auðveldara um að tala en í að
komast.
Á íslandi er það svo að stjórnvöld
eru sá aðili sem ræður langmestu í
okkar atvinnu- og efnahagsmálum,
beint eða óbeint. Mestur hluti banka-
kerfisins er opinber, ýmsar voldugar
stofnanir og sjóðir atvinnulífsins eru
opinberar eða hálfopinberar. Þessu
fylgja því mikil bein völd og áhrif,
fyrir utan sjálft löggjafarvaldið.
Miklum völdum ætti að fylgja mikil
ábyrgð. Það stefnuleysi sem ein-
kennt hefur atvinnu- og efnahagslíf
okkar er því að sjálfsögðu óviðun-
andi. Þó margt sé vel gert, þá skort-
ir festu og framsýni. Það er nauðsyn-
legt að við gerum okkur grein fyrir
hverjir raunverulegu möguleikar
okkar eru áður eða a.m.k. á meðan
þeir eru fyrir hendi. Erfiðleika og
vandamál verður að leysa áður en
þau verða óyfirstíganleg.
Ef stjórnvöld ætla sér jafn afger-
andi áhrif í atvinnulífinu og nú er,
þá verða vinnubrögðin að vera miklu
nákvæmari en þau eru nú og það
er einfaldlega ekki um annað að
ræða en að axla þá ábyrgð sem
þessum áhrifum fylgja. Áð öðrum
kosti er rétt að færa þessi völd í
hendur einstaklinga og fyrirtækja
atvinnulífsins sjálfs. Leikreglur eru
þá skýrar og meiri möguleikar en
nú eru, að sjá endi hvers máls við
upphaf þess.
Nú eru starfandi 3 „fagráðu-
neyti“, þ.e. landbúnaðar-, sjávarút-
vegs- og iðnaðarráðuneyti. Væri
ekki athugandi að sameina, eða að
minnsta kosti samræma störf þess-
ara ráðuneyta miklu meira en nú
er. Vissulega eiga hinir ýmsu at-
vinnuvegir landsmanna sín sérmál,
en það sem skilur þá að, er þó miklu
minna en það sem þeir eiga sameig-
inlegt, nefnilega að byggja upp og
viðhalda atvinnuvegum okkar og þar
með afkomu þjóðarinnar í nútíð og
framtíð. Ef þetta gæti orðið til að
auka og bæta stefnumörkun í
íslensku atvinnulífi og e.t.v. jafn-
framt leið til sparnaðar í ríkisrekstr-
inum, þá er vissulega um þjóðþrifa-
mál að ræða.
Höfundur er framkvæmdnstjóri
ístess hf. á Akureyri.
Öðruvísi samloka, f.4.
8 sneiðar formbrauð (fransk-
brauð),
sinnep,
4 þykkar sneiðar ostur,
1 stórt egg,
3 matsk. smjör, v
4 sneiðar skinka,
4 egg,
steinselja.
Skerið skorpuna af brauðsneið-
unum og smyijið þunnu lagi af
sinnepi á þær. Leggið þær saman
tvær og tvær með ostsneiðum á
milli.
Veltið samlokunum upp úr
samanhrærðu egginu og steikið
þær í 2 matsk. af smjöri á pönnu
þar til þær eru fallega gulbrúnar.
Bræðið 1 matsk. af smjöri á
annarri pönnu og steikið skinku-
sneiðarnar í hálfa mínútu á hvorri
hlið. Brjótið eitt egg á hveija
skinkusneið og stráið saxaðri
steinselju á hvítuna þegar hún fer
að stífna. Leggið svo skinkueggin
varlega yfir á heita ostabrauðið
og berið strax fram.
Ölglas fer vel með þessum rétti.
Lúxus snittubrauð, f. 8.
4 miðlungsstór snittubrauð,
smjör,
8 harðsoðin egg,
8 tómatar,
16-24 þunnar sneiðar spægi-
pylsa,
1 lítið blómkálshöfuð, soðið,
100 gr ólífur, fylltar,
4 niðursoðnar, sýrðar agúrkur,
200 gr gráðostur,
400 gr majónsósa,
ijómi og sítrónusafi,
salt og pipar,
200 gr rækjur,
200 gr skinka,
200 gr humar,
h soðið sellerí,
300 gr óðalsostur,
steinselja.
Skerið brauðin eftir endilöngu
og smyijið með smjöri.
Hrærið majónsósuna saman
með dálitlum ijóma og sítrónusafa
og kryddið með salti og pipar.
Skiptið sósunni í tvennt. Látið
rækjur, saxaða skinku og humar-
bita í annan sósuskammtinn, en
í hinn niðurskorið soðið sellerí og
niðurbitaðann ostinn.
Jafnið þessum tveimur salötum
yfir brauðin með skeið.
Skiptið blómkálinu í litlar
greinar, dreypið aðeins sítrónus-
afa yfir og stingið greinunum í
upprúllaðar spægipylsusneiðarn-
ar. Látið 2-3 á hvert brauð.
Dreifið svo eggjabátum, tómat-
sneiðum, niðurskornum ólífum,
agúrkubitum og steinseljubrúsk-
um jafnt yfir brauðin. Notið hug-
myndaflugið og látið litina á sér-
hveijum bita gleðja augað.
Með þessu lúxus-brauði er
nauðsynlegt að bjóða einnig eitt-
hvað kalt og gott að drekka.
Verði ykkur að góðu!
Jórunn.
Bæjarráð Akraness:
Fagnar finmkvæði um gerð
jarðgangna undir Hvalflörð