Morgunblaðið - 17.11.1989, Blaðsíða 11

MQRQUNBLAÐIÐ FQSTUDAGUR ÁÁ NÓVEMBER 19g9
11
Árbók Listasafns íslands
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Nýkomin er út árbók Listasafns
Islands, hin fyrsta í sögu þess, og
er vonandi, að um árvissan viðburð
verði að ræða hér eftir.
011 listasöfn, sem einhvers mega
sín, gefa út slíkar árbækur eða rit,
sem eru í senn skýrsla um athafna-
semi hvérs safns fyrir sig á undan-
gengnu ári, svo og fræðilegar rit-
gerðir um einstök málverk í eigu
þeirra eða ákveðin tímabil og lista-
stefnur. yfirhöfuð allt, sem viðkem-
ur starfsemi metnaðarfulls lista-
safns í höfuðdráttum.
Hér er um mikið átak og stórhug
að ræða, því að hér er að sumu
leyti rennt blint í sjóinn, vegna
þess að ritið er gefið út, þótt ekki
hafi fengist íjárveiting fyrir því frá
hinu opinbera. Verður safnið því
að reiða sig á sölu ritsins, viðbrögð
almennings og velunnara þess.
Sjálfur er ég þess fullviss, að
slíkur stórhugur skili sér í bein-
hörðum peningum, éf rétt er að
útgáfunni staðið, en kannski á
lengri tíma en æskilegt væri, en
hér á tap að vera útilokað til lengri
tíma litið.
Sagan segir mér líka, að hik og
ótti við að taka á sig áhættusamar
framkvæmdir hefur verið mesti
dragbítur heilbrigðrar þróunar í
íslenzku myndlistarlífi undan-
gengna áratugi.
Hér er og orðinn að veruleika
gamall draumur dr. Selmu Jóns-
dóttur og má koma fram, að það
mun hafa tekið áratug að koma
út hinu mikla safnriti, sem sá loks
dagsins ljós í tilefni aldarafmælis
safnsins árið 1984.
Slík nánasarsemi sómir ekki
sjálfstæðu þjóðríki, en eins og ég
hef oft bent á, þá hefur safnið
engan fastan tekjustofn í Qárlög-
um, en verður að reiða sig á náð
og miskunn misvelviljaðra manna
í fjárveitingarnefnd hveiju sinni.
Það hljóta allir að sjá, að slíkt er
fráleitt um jafn mikilvæga stofnun.
Það sem gert hefur ýmsar þjóðir
að stórveldum í listinni er ekki ein-
ungis stórhugur ráðamanna, heldur
eru víðast hvar lög um það, að
ákveðinn hundraðshluti hagnaðar
af hvers konar getraunastarfsemi,
happdrættum, lottói o.fl. í þeim dúr
renni til menningarstarfsemi. Að
auki eru ijárframlög til menningar
undanþegin skatti víðast hvar.
En i þessum málum öllum verð-
um við útskerinu að teljast harla
frumstæðir í réttri merkingu þess
orðs og um leið í fullu samræmi
við meinta einangrun og veiði-
mannaþjóðfélag.
Árbókin er gefin út í minningu
dr. Selmu Jónsdóttur, fyrrum for-
stöðumanns safnsins, (f. 1917-
d. 1987) og er það vel við hæfi.
Þó hefði mátt rita meira um störf
hennar við safnið rþessu fyrsta
ársriti, en þeim mun vafalítið gerð
ski! eftir því sem fram líða stund-
ir, enda annað naumast hægt, þar
sem verka hennar sér svo víða stað.
En ágæt grein eftir Hörð Ágústs-
son um dr. Selmu er framarlega í
ritinu svo og skrá yfir rit, sem hún
samdi eða átti þátt að.
I hugleiðingu, þar sem núverandi
forstöðumaður, Bera Nordal, kem-
ur víða við, segir hún m.a. að öil
umræða um starfsemi safnsins sé
af hinu góða og má það til sanns
vegar færa. Opin umræða um
myndlist er því miður á allt of lágu
stigi hér á landi svo og málefnaleg-
ar deilur. Menn vita oft ekki um
hlutina, fyrr en þeir hafa gerst og
öllu hefur verið ráðstafað, ekki einu
sinni við, sem höfum það mikilvæga
starf með höndum að rita um þessi
mál.
Ég nefni hér t.d. er mikilvægar
sýningar eru fyrirhugaðar erlendis,
sem öllum kemur við, sem í hring-
iðu þessara mála eru, þá er búið
að skipa einhvetja áður en nokkur
veit til að velja þátttakendurna,
stundum fólk er fyrir utan hringið-
una stendur og litla yfirsýn hefur
um hérlenda þróun! Slík lágkúra
og baktjaldamakk er algjört eins-
dæmi, en ég hef einmitt lengi fylgst
með því, hvernig staðið er að
slíkum málum erlendis og þekki
því nokkuð til þeirra miklu deilna,
er iðulega koma upp og eins og
hreinsa andrúmsloftið.
Og enginn óskar þess eins heitt
og ég, að svo mætti einnig vera
hér, þar sem svo er komið að mynd-
listarmenn þora varla að láta í ljós
skoðanir sínar opinberlega af ótta
við að það komi þeim illa og dragi
langa og ljóta drögu á eftir sér.
Hins vegar er stundum vitnað í
ónafngreinda huldumenn, er allt
þykjast vita á bak við tjöldin.
Og einhver ástæða hlýtur að
vera fyrir þessu, enda t.d. ekki
vansalaust, er ábyrgir fræðimenn
reiða hnefana á loft og jafnvel
rugla mikilvægum ártölum í rit-
gerðum sínum, — vei þeim, er
standa í hárinu á slíkum. Það seg-
ir sig einnig sjálft, að það fást fáir
t'il að skrifa listrýni í dagblöðin
enda ekki eftirsóknarvert við nú-
verandi aðstæður.
Með hliðsjón af framanskráðu
hlýtur rit sem árbókin að opna
mikilvægar leiðir til úrbóta um
heilbrigða umræðu, það mun og
auka möguleika á því, að hún hljóti
hljómgrunn meðal hinna mörgu
áhugamanna um myndlist. Fólk
þyrstir nefnilega í opna, bein-
skeytta og skelegga umræðu um
þessi mál.
Það er sem sagt svo margt, sem
fram kemur í árbókum safna, sem
að öðrum kosti vekur upp alls kon-
ar getgátur og miður hollt umtal.
Deilur hljóta að koma upp um
einstök innkaup safna, sem þykja
orka tvímælis eða þá hvernig stað-
ið var að þeim, og hér á Listasafn
íslands ekki að verða nein undan-
tekning frá öðrum söfnum erlendis.
Hér skal svarað einarðlega á opin-
berum vettvangi, en ekki hlaupa í
felur. Það var t.d. rangt að týna
verki innan safnsins árið 1964 eða
’65, (og má hafa gerst oftar) þegar
einstaklingur úti í bæ vildi taka
það sem dæmi um fáránleg inn-
kaup safnsins. Slíkt á alls ekki að
Nátttröllið á glugganum eftir Ásgrím Jónsson, 1905.
hræðast, heldur standa fyrir sínu
máli með trú á það, að menn hafi
gert rétt með vísun til framtíðar-
innar.
Árbókin er fyrst og fremst upp-
lýsingarit og í þessu fyrsta riti er
ýmis nytsamlegur fróðleikur um
störf safnsins og væntaniegar sýn-
ingar, en þó er eðlilega nokkur
byijendabragur á ritinu, sem mað-
ur er þó meira en reiðubúinn til
að afsaka.
Aðaiinnihald ritsins er úttekt á
myndefni Ásgríms, „Nátttröllið á
glugganum", eftir þá listsagnfræð-
ingana Júlíönu Gottskáiksdóttur og
Hrafnhildi Schram.
Er það fróðleg ritsmíð, sem seg-
ir um margt sögu og þróun mynd-
efnisins í höndum Asgríms, ásamt
því að þjóðsögunni er gerð skil svo
og þeim þætti almennrar sagn-
fræði, en hins vegar þykir mér
ekki nægilega djúpt kafað í list-
sögufræðina og þróun sjálfs mynd-
efnisins.
Allt á sinn bakgrunn og ekkert
er fullkomlega sjálfsprottið, og
þannig eru áhrif frá öðrum málur-
um jafn sjálfsögð og eðlileg og
móðurmjólkin enda neitar þeim
enginn sannur listamaður. Það er
úrvinnsla áhrifanna, sem máli
skiptir og frumleg túlkun þeirra.
Hér eru áhrifin að vísu rakin til
táknhyggjunnar (symbolismans),
sem var allsráðandi í danskri list á
síðasta áratug 19. aldar og mikið
til á námsárumÁsgríms. Þessa list-
stefnu hefur Einar Jónsson mynd-
höggvari ræktað manna algjörast
af íslenzkum- myndlistarmönnum,
og Ásgrímur var ekki ósnortinn
eins og fram kemur. Minnst er á
nokkra norræna myndlistarmenn
og m.a. vísað til þess, „að í bóka-
skreytingum Norðmannsins Eriks
Werenskiolds (1855-1938) hafi
tröllið fengið sjálfstæða mynd, sem
var sprottin út úr norskri náttúru
og með alþýðlegu yfirbragði og
varð hún sígild í norrænni myndlist
um aldamótin. Hér bar og einnig
að nefna samtíðarmann Weren-
skiolds, Th. Kittelsen (1857-1914).
En hefði ekki verið ennþá nær-
tækara að leita beint til upprunans
og myndheims Gustave Morau
(París 1826 — París 1898). Hann
var gríðarlegur áhrifavaldur um
sína daga og fram á þessa öld.
Furðulegur og rómantískur mynd-
heimur hans hafði m.a. áhrif á
surrealistana. Hann málaði t.d.
myndina „Galathea“ á árunum
1880-’81. Myndefnið er sótt í
gríska goðafræði um hafmeyjuna
Galatheu, sem hínn eineygði risi
Polyfemos, sem hafði m.a. Oddiseif
í haldi_ um tíma, elskaði árangurs-
laust. í þeirri mynd kemur það fram
á sláandi hátt hvert norrænir mál-
arar sóttu fyrirmyndina, en um-
formuðu hana og heimfærðu á
norðlægar slóðir. Polyfemos varð
sem sagt að norrænu trölli, en
hafgúan að saklausri bóndadóttur!
Erik Werenskiold var einmitt við
nám í París á árunum 1880-’83 og
hefur án vafa þekkt mætavel til
listar Moreus og vitað um hinn
fræga skóla hans, sem við hann
var kenndur og jafnvel tyllt þar tá!
Einnig er meira en líklegt, að
Ásgrímur hafi séð mynd af því
fræga verki Moreaus og mörgum
fleirum í Kaupmannahöfn á náms-
árunum, en Danir voru einmitt
merkilega forvitnir um það sem var
að gerast í París á þeim árum.
Hvað sem öðru líður er það eðli-
legur hlutur og Ásgrími til hróss,
að hann var opinn fyrir straum
samtímans og hagnýtti sér þá.
Þetta finn ég helst að ritsmíð þeirra
stallsystra í listsagnfræðinni, en
framlag þeirra er þó hið athyglis-
verðasta.
Von mín er, að ársrit listasafns-
ins hljóti þær almennu móttökur
að framhald verði tryggt og mikil-
vægt er, að_ það rati inn á hvert
bókasafn á íslandi og í hvern ein-
asta skóla.
Loks ber að þakka Beru Nordal
stórhuginn og öllum, sem hér lögðu
hönd að.
Ljósmyndin 150 ára
Llst og hönnun
BragiÁsgeirsson
Eins og margur mun vita, þá eru
150 ár liðin síðan ljósmyndin var
fundin upp og hefur þess verið
minnst víða um heim með vegleg-
um sýningum. I Bogasal Þjóð-
minjasafnsins var 7. október opnuð
sýningin Ljósmyndin 150 ára. Saga
ljósmyndunar á Islandi í máli og
myndum og stendur hún til nóvem-
berloka.
Sýningin hafði næstum farið
framhjá mér, enda sýningar óvenju
margar um þessar mundir, og það
láðist að iata mig vita af henni
fyrr en nú nýverið og skundaði ég
þá umsvifalaust á vettvang.
Að sjálfsögðu er sýningin sett
upp til að minnast þess, að nú eru
150 ár frá því að uppfinning Dagu-
erre var kynnt í 'París 1839, með
vísun á upphaf og þróun ljósmynd-
arinnar hér á land.
Fræðilega séð er þetta mjög
áhugaverð sýning og nær vafalítið
tilgangi sínum að mestu, en hún
er þó dáiítið erfið fyrir augað og
því er mikilvægt, að áhugasamir
gefi sér góðan tíma til að skoða
hana. Þá er nauðsynlegt, ef við-
komandi vill hafa gagn af sýning-
unni, að lesa vei hina greinargóðu
skýringartexta á veggjunum, því
þeir gefa mikilsverðar upplýsingar
um þróunina og einstaka frumheija
íslenzkrar ljósmyndunar. Margar
myndanna eru mjög vel teknar og
eru dijúg heimild um tímana, en
þær eru jafnframt í mörgum tilvik-
um gamlar og máðar, svo að mað-
ur þyrfti helst að hafa stækkunar-
glér vð hendina!
Það er fróðlegt að ferðast vítt
um landið í gegnum ljósmyndir
fyrri ára, virða fyrir sér löngu horf-
ið fólk og sjá hina ýmsu byggðu
staði, en hver slíkur hafði sín sér-
kenni og sitt sérstaka aðdráttarafl.
Á seinni tímum hafa hinar svoköll-
uðu framfarir máð flest sérkenni
út og byggt er eftir sömu teikning-
unum í öllum landsfjórðungunum,
oft án minnsta tillits til mismun-
andi landslags og veðurfars.
Til að gera slíka sýningu að-
gengilegri hefði verið til mikilla
bóta að stækka sumar myndanna
upp á nútímavísu og gefa að auki
út sýningarskrá, sem hefði orðið
markverð heimild um sýninguna
og gert hana mun forvitnilegri fyr-
ir fólk. Slík sýningarskrá af veg-
legri gerð hefði svo ósjálfrátt orðið
ómetanlegt námsgagn í skólum
landsins. En skyldi ekki peningas-
kortur eiga hér nokkra sök eins
og oftar, er ríkið stendur að baki
merkum sýningum?
Engu að síður er þetta í senn
fróðleg og skemmtileg sýning, sem
ég er viss um að margur mun hafa
gagn og ánægju af að skoða.
Sjálfur þakka ég með virktum
fyrir mig.
BÆJARINS
BESTI
FISRUR
ÍHJARTA
BORQARiriHAR
Tilboðsdagar á sælkeraréttum!
Veislumatur á vægu verði:
• Hvítlauksristaður hörpudiskur með sveppum
• Lambahnetusteik með kryddjurtasósu
• Súkkulaðimús með rjóma
• Kaffi og konfekt
Aðeins kr. 1.490.-
J)
Hafnarstræti 5 Pöntunarsími: 18484