Morgunblaðið - 26.11.1989, Qupperneq 20

.

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 19?9
Þarna liggja Íslandsíorin þétt saman í höfninni í Paimpol, lögðust hvert utan á annað þegar þau komu
heini í september. Upp í áttatíu skip sigldu þaðan í febrúarmánuði á vit óveðranna við Island.
BRETAGNE
Cctm-ðu Horú— «»ð7 • BáUMIPOL, Quai Sud
Une rgngé« Goétettes tJ'lsienc

Hér á eftir fer stuttur kafli úr nýrri bók eftir
Elínu Pálmadóttur, blaðamann. Bókin nefnist
Fransí biskví — Frönsku íslandssjómennirnir,
og fjallar eins og nafnið bendir til, um fiskveiðar
Frakka hér við land. Frakkar veiddu hér ókjör
af fiski í 300 ár, fram yfir 1930. Elín hefúr
unnið að þessari bók í mörg ár, bæði hér heima
og úti í Frakklandi, og kemur hér margt fram,
sem hingað til hefúr verið okkur lokuð bók —
og líklega einnig Frökkum. Kaflinn hér á eftir
er úr 2. þætti bókarinnar, þar sem lýst er hvern-
ig frönsku sjómennirnir bjuggu sig af stað á Is-
landsmið í janúarmánuði ár hvert. I kaflanum
hér ræðir um sjómennina í Paimpol á Bretagne.
Paimpol
Þarna sem Islandsförin liggja, þekkjast þau varla fyrir
sömu skipin sem komu í september og lögðust hvert utan á
annað í höfninni í Paimpol. Þrengslin eru mikil í flotdokkinni
innan við innsiglingarrennuna, því að aðeins fá skip úr þess-
um stóra flota fá verkefni við strandflutninga yfir „dauða
tímann“, eftir að þau hafa skilað af sér aflanum í söluhöfnun-
um í Bordeaux og Boulogne eða til dreifingar- og söltunar-
stöðvanna. En Paimpólarar hafa eftir langa og harða baráttu
vegna ört stækkandi Islandsflota — og fyrir afraksturinn af
þessum sömu siglingum — tryggt með flothöfninni að þessar
þungu skútur standi ekki alltaf á þurru á fjöru tvisvar á
dag þarna við Ermarsundið, þar sem svo gífurlegur munur er
á flóði og fjöru. Höfnin mundi tæmast á fjöru, ef lokurnar
héldu þar ekki sjó inni.
Umsvifin kringum skúturnar vaxa. Utgerðarmennirnir eru
búnir að tryggja sér mannskap, hafa farið að huga að skip-
stjórum strax um haustið. Samkeppnin um góða fiskimenn
er orðin hörð, eftir að íslandsflotinn varð svona stór. Fyrir
hvert pláss, sem losnar við dauðsfall, koma þó 20, sem vilja
fylla í skarðið. A Bretagne taka fiskimennirnir að streyma
úr litlu steinbæjunum í þorpunum í kring á stefnumótin við
útgerðarmenn. Áður höfðu útgerðarmennirnir farið út í þorp-
in eða sent skipstjóra sína eða fulltrúa til að tryggja sér þá,
sem orð fór af fyrir fiskni, og setja þeim stefnumót í kránni
á tilteknum degi fyrir brottför flotans. Líka koma þangað
aðrir óráðnir fiskimenn í leit að skipsrúmi með fisknum skip-
stjóra. Ein vertíð dugar til að lyfta eða eyðileggja orðstír
eins skipstjóra. Fiskimennirnir í Paimpol hafa flestir verið á
sjó á Islandsmiðum frá 12-14 ára aldri, þeir sem ekki
bytjuðu þá á enn harðari vinnu sem saltarar eða „graviers“
í landi á Saint-Pierre-eyju við Nýfundnaland. Þangað fara á
hverri vertíð um þúsund 14-17 ára drengir. Faðirinn tekur
drenginn sinn með sér til útgerðarmannsins til að freista
þess að koma honum með sér í skipsrúm eða þá á annað
skip. Drengurinn fær þó ekki skráningu og laun fyrr en
eftir 12 mánuði, er hann verður „novice", lærlingur upp á
hálfan hlut. Gömlu jaxlarnir, sem sloppið hafa með heilt skinn
í 30 vertíðir á miðunum við ísland, þekkjast á bláu eða
dökku ullarpeysunum og hrokknu skegginu.
Ekki höfðu þeir allir ætlað á fiskimiðin við Island, þegar
Kofli úr nýrri bók
eftir Elínu Pálmadóttur
þeir komu
heim í sept-
ember. En
sama á við um
þá og skú-
turnar, þeir
eru búnir að
gleyma erfiði
og harðræði
fyrri vertíða.
Eða eins og
Anatole le
Braz, sem býr
þarna á sumr-
in í bænum
Treguer, er
fram undir
1890 gerði út
fáeinar^ skút-
ur á ísland-
smið, lýsir
því: „Það
fyrsta sem
sjómaðurinn
segir, þegar
hann er kom-
inn að eld-
stæðinu í litla húsinu sínu: Nú
er nóg komið! Nóg komið af
fjarlægum miðum, nóg af
kuldahrolli, eymd og dauða,
Nú skal því vera lokið. Ég fer
ekki aftur.“ Eiginkonan sam-
þykkir það, meðan peningarnir
endast, sem þó er oftast búið
að eyða fyrirfram. Nú skuli
hann vera heima og fá sér
eitthvað annað að gera. En
hljóðið brejrtist, þegar búið er
að borga reikningana hjá
bakaranum, matvörukaup-
manninum, smávöruverslun-
inni, kjötkaupmanninum. Þá
þarf að fara að hugsa málið.
Hvað á að gera annað? Og
fyrr en varir er ákvörðun tek-
in. „Kona góð, hvað finnst
þér? Kannski ætti ég þrátt
fyrir allt að fara aftur til Is-
lands.“ Konan leggur frá sér
vinnu sína,
stendur graf-
kyrr um stund,
ypptir öxlum og
svarar að lokum:
„Já, kannski.
Svona eru örlag-
anornirnar.
Hvað þýðir að
fást um það?“
Nú verður að
drífa sig til að
fá gott pláss.
Það er fyrir öllu.
Það er glatt á
hjalla á Café des
Islandais á hafn-
arbakkanum.
Snapsar og
eplavín liðka
málbeinið áður
en einn og einn
er kallaður afs-
íðis til útgerðar-
mannsins til að
semja Við hann.
Um 15-50
franka í „denier dieu“, óaftur-
kræfu smáuppbótina og svo
um fyrirframgreiðsluna, sem
sjaldan fer þó yfir 200 franka,
til að geta búið sig af stað og
skilið eitthvað eftir handa fjöl-
skyldunni. Fyrirframgreiðslan
er mikilvægust í þessum
samningum, jafnvel eftir að
samningar nást 1905 um ofur-
litla launauppbót eftir á. En
að ná góðum samningi er
mikilvægara fyrir fiskimann-
inn en peningarnir, svo mikil-
vægir sem þeir þó eru á þess-
ari stundu. Góðir skilmálar
sýna að hann er karl í krapinu
og góður fiskimaður. Hann
heldur reisn sinni. Þegar hann
kemur fram fyrir til félaganna,
fær hann í staupinu og þótt
ráðningarskilmálarnir eigi að
fara leynt getur fiskimaður-
íslandsfískimaður frá Paimp-
ol kveður konuna sína. Hann
er kominn í þungu leðurstíg-
vélin með trésólunum, sem
eru svo mikilvæg í útbúnaðin-
um.
inn, með réttu eða röngu, aldrei stillt sig um að gorta af
því, hvernig boðið var í hann. Og þegar hann hefur svo á
skráningarskrifstofunni, þar sem hver áhöfnin af annarri er
kölluð upp, hlustað á samninginn sinn upp lesinn og sett
nafnið sitt eða bara kross undir, getur hann fengið af útborg-
uninni og farið að búa sig af stað.
Allt er á fleygiferð í bænum. Peningar í umferð um
stund, aldrei þessu vant. Hundruð fiskimanna streyma í búð-
irnar og verkstæðin. Konurnar, sem hafa fengið sér ódýra
súpu einhvers staðar, meðan karlarnir borðuðu á kostnað
útgerðarmannsins í kránni, fara með til að velja lök og
fatnað — kannski til að tryggja að fyrirframgreiðslan fari
ekki í annað. Allt of mörg dæmi eru þess að hún hafi horfið
á 48 tímum, áður en nokkur gat áttað sig, og allur útbúnaður-
inn eftir. Enda hefur daglegur áfengisskammtur í harðræðinu
á miðunum gert margan sjómanninn að alkóhólista.
En það þarf að halda vel upp á þennan atburð. Kannski
geta konan og börnin líka notað tækifærið og fengið
eitthvað smálegt, úr því að peningur sést nú í eina skiptið
á árinu. Áhrifavald Bretónakvenna á menn sína er allmikið,
enda tekur konan ákvarðanir ein meiri hluta ársins. Þau
hafa því öll komið til Paimpol, gangandi eða í kerru úr
þorpinu sínu í Kerity, Ploubazlanec, Plouézec, Perras-
Hamon, Pors-Even, Bréhateyju, Plounez, Plouvion eða
Yvars. Margt þarf að kaupa. Af því eru sjóstígvélin mikilvæg-
ust, og sumir hafa pantað þau fyrirfram. Helst verður að
hafa tvenn, svo að annað parið geti þornað meðan verið er
í hinu. Þetta eru leðurstígvél með hárri bót upp á lærið að
framan og negld á trésóla. Saumur dugir ekki, heldur verður
að kljúfa skinnið fyrir neglingu, svo að stígvélin leki örugg-
lega ekki. Leki gæti kostað fótinn í kuldanum á íslandsmið-
um. Sjóstígvél smíðar flöldi sérhæfðra skósmiða. Líka þarf
góðan sjógalla úr heimaofnu líni, sem dýft er í heitt lýsi
eða línolíu, olíubornu svunturnar, ermahlífarnar og höfuðföt-
in með eyrna- og hnakkahlífum.
I öllum mjóu götunum uppi af höfninni, Götu Islandsfa-
ranna og á Martraytorginu með móleitu 18. aldar steinhlöðnu
húsunum, þar sem fólkið úr sveitunum kemur vikulega á
markaðinn með framleiðsluvöru sína, er nú allt iðandi af
svartklæddum konum, með stífaðan, hvítan höfuðbúnað með
vængjum út frá eyrunum, og sjómönnum í bláu bretónsku
ullarflókaúlpunum sínum, „vareuse“ og með hattkúfa eða
kaskeiti með leðurderi. Smákaupmennirnir, sem hafa af
kappi búið sig undir þessa verslun með sjófatnað, eru glaðir.
Stóran hníf með oddi þarf að kaupa til að geta skorið
brauðið sitt og flakað fiskinn, pappírssnifsi til að skrifa á
bréfið heim með maískipinu, láta taka mynd af konunni,
kaupa ullarfatnað, svuntu og lök. Útgerðarmennirnir birgja
sig upp af önglum, línu, hnífum, köðlum og seglum. Hand-
vagnar fara skröltandi með þung seglin niður á hafnarbak-
kann. Skipstjórarnir velja sjálfir veiðarfærin eftir því, hvar
þeir hyggjast veiða og á hvers konar botni. Allur Jsessi blóm-
legi iðnaður í bænum hefur frá 1860-70 byggst á Islandsveið-
unum og er samofinn þeim, allt frá skipasmíðunum og seglag-
erðunum og niður í fata- og matargerð. Útgerðarmennirnir
kaupa hveiti ofan úr sveitinni. Þeir hafa áður látið mala
það sjálfir í Tregue-myllu og baka þetta mikilvæga „biskví“,