Morgunblaðið - 06.12.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. DESEMBER 1989
Misþyrmingar
eftir Ólaf Ólafsson
Hr. ritstjóri.
Vegna greinar í blaði yðar þann
26. nóvember 1989, um „Hvað kenn-
ir ofbeldið á skjánum," vil ég koma
eftirfarandi á framfæri:
Á 5. Landsfundi um slysavarnir
kom það fram, að slysum af völdum
ofbeldis í Reykjavík hefur fjölgað
verulega allra síðustu árin.
Af viðtölum við starfsfólk á slysa-
deild Borgarspítalans og lögreglu er
ljóst að ofbeldi virðist einnig hafa
breytt um svip. Vissulega leita menn
aðstoðar sem áður vegna afleiðinga
„hefðbundinna" slagsmála, en nú
gerist það æ oftar að ráðist er á
fólk, án ails tilefnis, af ókunnum
ungum mönnum og því misþyrmt —
sparkað í höfuð og viðkvæm líffæri
fallinna fómarlamba. Á helgamótt-
um er ekki óalgengt að 2-3 slasaðir
einstaklingar, sem hefur verið mis-
þyrmt, stundum lífshættulega, eru
færðir til slysadeildar Borgarspítal-
ans af þeim sökum.
Eina nóttina var komið með þijá
alvarlega slasaða einstaklinga á
slysadeildina en öllum hafði verið
misþyrmt af þremur ókunnum ung-
um piltum er voru í herleiðangri á
götum úti. Nú er svo komið að marg-
ir geta nefnt dæmi úr nánasta hóp
um eínhvern, sem hefur verið mis-
þyrmt á þennan hátt.
Hvað veldur þessari óáran?
Vaxandi órói í þjóðfélaginu vegna
bytjandi atvinnuleysis? Aukin vímu-
efnaneysia? Samskiptaleysi unglinga
og fullorðinna, sinnuleysi foreldra,
leiði eða þroskaleysi? Á fyrmefndum
Landsfundi um slysavarnir á dögun-
um kom fram, að 11 af 15 ungling-
um, sem framið höfðu ofbeldisverk
og voru skjóistæðingar félagsmála-
stofnana, höfðu alist upp við hinar
verstu uppeldisaðstæður og því m.a.
tilfinningalega vanþroska. Sum
þessara ungmenna fá dóm og koma
þá gjaman til geðrannsóknar. Geð-
læknar segja má að þegar spurt er
um orsök árásanna sé svarið oft
„þurfti að fá útrás fyrir gremju og
spennu,“ þ.e. sjúkleg útrás fyrir
vanlíðan. Alloftast er þetta fólk und-
ir vímuefnaáhrifum.
Án efa koma hér til margar sam-
verkandi ástæður. Óneitanlega fellur
einnig verulegur granur á áhrif mik-
ils flóðs myndbanda-, kvikmynda-
og sjónvarpsefnis um ofbeldi og
misþyrmingar, sem sýndar era oft á
„besta“ tíma. Margar þessara
mynda eru eingöngu velgerð „náms-
efni“ í misþyrmingum.
Vitað er um dæmi þess að ungl-
ingar hér á landi hafa endurspilað
misþyrmingasenur myndbanda
marg oft til þess að sjá gerla hvern-
ig farið var að. Þarf fullmótaða og
sterka skapgerð til að þola slíkar
„fyrirmyndir"?
Ofbeldi vakið af
kvikmyndum og sjónvarpi?
Sífellt er rökrætt um áhrif sjón-
varps og kvikmynda á ofbeldi og
árásarhneigð. Allmargar kannanir
hafa verið gerðar, en flestar á rann-
sóknastofu, og fáar einar hafa beinst
sérstaklega að áhrifum ofbeldis í
sjónvarpi utan rannsóknastofnana.
Það má því vera ljóst að ályktanir
verður að draga af miklu minna
rannsóknarefni en almennt mun vera
álitið.
í Bandaríkjunum er getið um 58
tilfelli um ofbeldi á árunum 1970-
1983, sem innblásin vora af kvik-
myndum, fórnarlömbin vora 83, flest
karlmenn og vopnin skambyssur.
Þá má benda sérstaklega á eina
kvikmynd, Dádýraveiðar (atriði með
rússneskri rúllettu) (Wilson W. et.al.
1983). Fjórum dögum eftir að kvik-
myndin „Fæddur saklaus" var sýnd
í sjónvarpi réðust þijár ungiings-
stúlkur á níu ára gamla stúlku á
strönd Kalifomíu. Að því er virtist
reyndu stúlkumar að líkja eftir at-
riði úr kvikmyndinni með því að
nota flösku til þess að nauðga fórn-
arlambinu. Ein súlkan skýrði frá
því, að meðan á nauðguninni stóð
hafi drengur, kunningi hennar, kali-
að: „Heyrið þið, erað þið að apa eft-
ir því sem gerðist í kvikmyndinni?"
Ung móðir stakk fjögurra ára
dóttur sína til bana og skar síðan
úr henni hjartað, af því að bamið
var „illur andi“. Sjö dögum áður
hafði móðirin horft á kvikmyndina
The Exorcist og The Exorcist II.
Ungur maður særði nágranna
sinn hættulega með skambyssu, eft-
ir að hann hafði horft á Bill Graham
í sjónvarpinu. Hann ætlaði að refsa
nágrannanum fyrir syndir sínar.
Kennslu- og fræðsluefni
í rækilegri könnun á heimildum
komast 15 rannsakendur (læknar,
sálfræðingar og félagsfræðingar) að
þeirri niðurstöðu, að það sé „skað-
legt að horfa á ofbeldi í sjónvarpi".
Meginmáli skiptir, hve oft sjónvarp
veldur ofbeldishegðun og á bveijum
það bitnar.
Kannanir við eðlilegar aðstæður
leiða í ljós að „þeir sem era mjög
árásargjarnir verði rólegri á eftir,
en þeir sem era lítt árásargjarnir
verða árásargjarnari eftir að hafa
horft á ofbeldiskvikmynd í sjón-
varpi“. (Friedrich L.K. et.al. 1979.)
Fátt styður þá tilgátu að mjög
árásargjarnir einstaklingar séu sér-
staklega næmir fyrir áhrifum af of-
beldiskvikmyndum. í heild era því
niðurstöður þessara rannsókna
nokkuð ósamhljóða.
Ólafiir Ólafsson
„Rannsóknir hafa sýnt
að drengir, sem horfa
oft á ofbeldismyndir í
sjónvarpi, hneigjast
fremur til ofbeldisverka
heldur en þeir, sem
horfa sjaldan á slíkar
myndir.“
Samanburðarrannsóknir
Rannsóknir hafa sýnt að drengir,
sem horfa oft á ofbeldismyndir í
sjónvarpi, hneigjast fremur til of-
beldisverka heldur en þeir, sem horfa
sjaldan á slíkar myndir. (Freedman
survey 1984.)
í samræmdum rannsóknum, sem
gerðar voru í Bandaríkjunum, Finn-
landi, Póllandi og Ástralíu, var sam-
bandið á milli þess að horfa á of-
beldismyndir í sjónvarpi og árásar-
hneigðar nemenda í fyrsta til fimmta
bekk greinilegt i Bandaríkjunum,
eða frá 0,16 hjá drengjum í fýrsta
bekk tii 0,30 meðal stúlkna í fimmta
bekk. í öllum bekkjunum var sam-
hengið greinilegra hjá stúlkum en
drengjum. I hinum löndunum þrem-
ur var samhengið óljósara (Freed-
man survey 1984). Þó að niðurstöð-
urnar hafí ekki verið algerlega sam-
hljóða, virðist ljóst að börnum og
unglingum, sem horfa oftar á of-
beldismyndir í sjónvarpi eða kjósa
sér fremur slíkar myndir, hættir til
að vera árásargjarnari. Engu að
síður virðast rannsóknir ekki sanna
að varanlegt samband sé milli sjón-
varpsdagskrár og árásarhneigðar
(aukin árásarhneigð síðar). En and-
lega eða tilfinningalega skertur
áhorfandi getur orðið fyrir áhrifum
af ofbeldismynd. Þegar athuguð era
áhrif tveggja þátta, getur fundist
tölfræðilegt samband milli þeirra,
t.d. ofbeldis- og árásarhneigðar, þó
að þriðji þátturinn sé orsökin.
Niðurstöður
Víst hefur ofbeldi átt sér stað frá
alda öðli, ekki síst á heimilum og
má sjáífsagt vitna allt aftur í Njálu
því til stuðnings, en vonandi hefur
okkur miðað eitthvað á leið!
Telja má upp ýmsar hugsanlegar
samverkandi orsakir ofbeldis, sem
lengi hafa fyrirfundist í þjóðfélaginu,
þ.e. slæmar uppeldisaðstæður, vímu-
efnaneysla (áfengi eða fíkniefni),
órói í þjóðfélaginu o.fl. En hvað er
nýtt?
Nú berast tíðar fregnir um mis-
kunnarlausar misþyrmingar á fólki
á götum úti. Þeir er þarna standa
að verki fara oft saman í hóp. Of-
beldi hefur breytt um mynd. Hver
er orsökin? Því er erfitt að svara.
Oneitanlega beinast augu okkar
m.a. að ofbeldismyndum sem marg-
ar hveijar eru frábært námsefni í
misþyrmingum. Við foreldrar verð-
um að bregðast við þessum vanda
með betra eftirliti, upplýsingum og
aðhaldi, sömuleiðis skóía- og heil-
brigðisyfirvöld og ljósfjölmiðlar.
Efla þarf lögregluna til þess að
halda uppi lögum og reglum á götum
úti. Þeir sem haldnir era ofbeldis-
hneigð mega ekki fá að hasla sér
völl, heldur ber að veita þeim öflugt
aðhald og hjálp.
Heimildir fengust m.a. úr bókasafni
Alþjóðaheilbrigðismálastofiiunar-
innar í Kaupmannahöfn 1985.
Höfundur er landlæknir.
þetta öðravísi, ég gef það sem ég
hef. Þegar ég hugsa um guð, þá
verður hjarta mitt svo fullt af
gleði, að tónamir renna frá mér
eins og þráður úr spólu. Og þar
sem Guð hefur nú gefið mér svona
glaðlegt hjarta, á hann vafalaust
eftir að fyrirgefa mér að ég þjóni
honum svona glaðlega".
Einsöngvararnir
Finnska söngkonan Soile Iso-
koski er enn eitt nýstirni Finna í
sviði tónlistarinnar. Hún nam söng ^
við Sibeliusar-akademíuna og köm
fyrst fram á tónleikum í Helsinki
1986. Síðan hefur hún tekið þátt
í nokkrum söngkeppnum og unnið
þar til verðlauna, m.a. í BBC-
söngvakeppninni „Singer of the
World", þar sem hún yann til ann-
arra verðlauna. Hún hefur síðan
starfað í Amsterdam, Gautaborg
og Lundúnum.
Guðbjörn Guðbjörnsson var
kominn vel á þrítugsaldurinn, þeg-
ar hann varð við áskoran Sigurður
Dementz Franzsonar að helga sig
sönglistinni eftir eins árs nám í
Söngskólanum undir handleiðslu
Magnúsar Jónssonar. Hann lauk
burtfararprófi frá Nýja tónlistar-
skólanum vorið 1987 og var við
söngnám hjá einkakennara í
Þýskalandi þar til í vor að hann
gerði námssamning við Óperuna í
Zúrich í Sviss. Á námsferli sínum
hefur Guðbjöm sungið víða, hér
heima og erlendis m.a. við upp-
færslu Messiasar eftir Hándel með
félögum úr útvarpshljómsveit
Berlínarborgar.
Viðar Gunnarsson stundaði
söngnám við Söngskólann hjá
Garðari Cortez á áranum 1978-81.
Hann hélt síðan til framhaldsnáms
í Stokkhólmi. Hann hefur haldið
fjölda tónleika í Svíþjóð og hér
heima og sungið ýmis óperahlut-
verk í Þjóðleikhúsinu. Einnig söng
hann við Kammeróperuna í Vínar-
borg í Töfraflautunni eftir Mozart.
Höfundur er upplýsingnfulltrúi
Sinfóníuhljómsveitarinnar.
Sinfóníuhljómsveitin og Langholtskórinn á 7. áskriftartónleikum:
SKÖPUNIN EFTIR HAYDN
eftir Rafh Jónsson
SKÖPUNIN eftir Haydn verður
verkefhi Sinfóníuhljómsveitar
Islands á áskriftartónleikunum
í Háskólabíói á fimmtudaginn
nk., 7. desember, og hefjast þeir
klukkan 20.30. Áuk hljómsveit-
arinnar taka einsöngvaramir
Soile Isokoski frá Finnlandi,
Guðbjöm Guðbjömsson og Við-
ar Gunnarsson, ásamt Lang-
holtskórnum, þátt í flutningi á
þessum óði til Guðs og sköpun-
arverks hans. Hljómsveitarsljóri
verður Petri Sakari, aðalhljóm-
sveitarstjóri, og kórstjóri er Jón
Stefánsson.
Sköpunin hefur þrisvar áður
verið flutt hérlendis, fyrst í des-
ember 1939, fyrir hálfri öld, því
næst 1973 og síðast 1979.
Sköpunin og Haydn
Sköpunin var framflutt í Vínar-
borg 29. apríl, 1798 í höll Schwarz-
enbergs. Móttökurnar vora stór-
fenglegar og endurflytja varð
verkið þrisvar sinnum. Þetta ein-
falda en um leið hrífandi verk end-
urspeglar á aðdáunarverðan hátt
trúfestu tónskáldsins; „Aldrei var
ég jafn guðhræddur eins og meðan
ég skrifaði þetta verk,“ segir Ha-
ydn. „á hveijum degi kraup ég á
kné og bað Guð að styrkja mig,
svo mér tækist að ljúka verkinu."
Haydn 'sagði um framflutning
verksins; „Mér var annað hvort
ískalt eða sjóðandi heitt. Oftar en
einu sinni óttaðist ég að ég fengi
hjartaáfall.“
í efnisskrá að flutningi Sköpun-
arinnar, er verkið var framflutt
hér á landi 18. desember 1939 af
Hljómsveit Reykjavíkur og blön-
Viðar Gunnarsson
þriðja kaflans. Og það varð ljós,
er geislað með yfimáttúrulegum
krafti moll-dúr breytingarinnar,
mettaður strengjakliður merlar
mánann og lokakór fyrsta kaflans
„Himnamir segja frá Guðs dýrð,
og festingin kunngjörir verkin
hans handa" sýnir vel hve Haydn
var gagntekinn af hinni leyndar-
dómsfuilu dýrð sköpunarverksins.
Náttúralýsingarnar og mál fugl-
anna og dýranna votta um kímnig-
áfu sem orkar á áheyrendurna.
Öskur ljónsins heyrist í kontrafag-
otti og básúnum heldur hressilega,
tígrisdýrið urrar og jafnvel ormur-
inn hefur sitt mál. En raddir vors-
ins og kærleiksríkt hugarþel
mannlegs bræðralags er sú uppi-
staða, sem allt verkið er ofið úr.“
Jósef Haydn fæddist 1732 í
Austurríki, einn tólf systkina. Þótt
foreldrar bans væra ekki skóla-
Guðbjörn Guðbjörnsson
gengnir tónlistarmenn, var mikil
tónlist stunduð á heimili hans.
Hann fékk því frá blautu barns-
beini tilsögn í söng og hljóðfæra-
leik og söng um skeið í Vínar-
drengjakómum. Þegar röddin
sveik hann dró hann fram lífið
með kennslu og undirleikarastörf-
um. Hamingjuhjól Haydns byijaði
fyrst að snúast hratt, þegar hann
gekk í þjónustu Ezterhazys-fursta-
fjölskyldunnar árið 1761.1790 var
hann leystur frá störfum hjá fjöl-
skyldunni er greifinn lést. I fram-
haldi af því hélt hann til Eng-
lands, þar sem hann dvaldi í þijú
ár.
Sköpunina skrifaði Haydn á ár-
unum 1797 og 1798, Hann var
ásakaður um, að kirkjuleg tónverk
hans væra of glaðleg en hann
hafði svör á reiðum höndum: „Ég
veit ekki hvemig ég ætti að geta
Soile Isokoski
duðum kór tónlistarfélagsins og
„Kátir félagar" undir stjóm Páls
Isólfssonar, segir m.a. um verkið:
„Byggingarlag verksins fylgir
hefðbundnum hætti. Því er skipt í
framsagnarkafla með einföldum
eða skreyttum undirleik, kórkafia
og aríur, sem ýmist fylgja ítalskri
fyrirmynd eða eru forboði nýrrar
stefnu í sönglagagerð. Hijómset-
ingin og hljóðfæraíærzian er bæði
hugmyndarík og snjöll. Hinn alls-
lausi einmanaleiki hins rótlausa
upphafs er ekki aðeins heillandi
vegna hinna nýstárlegu hljóma,
heldur engu að síður vegna hljóð-
færaskipunarinnar. Klarinetta
geysist gegnum tómið og grár
hljómur tréblásturshljóðfæranna
iýsir snúningi jarðarinnar í þoku-
hjúpi sínum. Hina yfirnáttúrulégu
fegurð hinnar fyrstu sólarupp-
komu túlka þijár flautur í upphafi