Morgunblaðið - 04.02.1990, Síða 4

?4 FRÉTTIR/YFIRLIT
■ MOECUNBIAÐIÐ 'SCINNUDAGOR 4.' FEBRÚAE !980
ERLEIMT -|-
INNLENT
Kjarasamn-
ingarundir-
ritaðir
Kjarasamningar ASÍ og VSÍ voru
undirritaðir aðfaranótt föstudags
og BSRB og ríkið skrifuðu undir
nær samhljóða samninga daginn
eftir. Samningamir gera ráð fyrir
9,5% kauphækkun á næstu 20
mánuðum. Á móti verður búvöm-
verð óbreytt út árið, verðbólga á
að vera komin niður í 6-7% um
mitt þetta ár og nafnvextir lækka
að sama skapi.
Víkingasveitin á vettvang
Víkingasveit lögreglunnar í
Reykjavík var kölluð út á mánu-
dagskvöld, þegar ölvaður maður
tók að skjóta af haglabyssu í
heildverslun í Hafnarhúsinu við
Tryggvagötu. Maðurinn kom
sjálfviljugur út.
Kaffenni áVestfjörðum
Mikil snjóþyngsli eru á Vest-
fjörðum og á tímabili vom íbúar
fluttir úr húsum á Flateyri vegna
snjóflóðahættu. 85 sentimetra
jafnfallinn snjór mældist eftir einn
sólarhring í Dýrafirði.
Svíi þjálfar
knattspyrnulandsliðið
Svíinn Bo Johannsson hefur
verið ráðinn þjálfari íslenskra
landsliðsins í knattspyrnu.
Vatnsendakaupin úr
sögunni?
Varia verður úr kaupum
Reykjavíkurborgar á Vatnsendal-
andí eftir að bæjarstjóm Kópa-
vogs lýsti sig andsnúna eignar-
námsheimild til borgarinnar. Þá
telur meirihlutinn í Kópavogi
ótímabært að taka afstöðu til
þess, hvort bærinnn nýtir for-
kaupsrétt sinn að landinu eða
ekki.
14 ára fangelsi
Rúmlega tvítugur maður var í
Hæstarétti dæmdur í 14 ára fang-
elsi fyrir að verða 25 ára konu
að bana fyrir tveimur ámm.
Uppsagnir hjá Amarflugi
Ollu starfsfólki Amarflugs var
sagt upp í vikunni, en verið er
að reyna að rétta fjárhagsstöðu
fyrirtækisins. Forsvarsmenn fé-
lagsins eiga í.viðræðum við ýmsa
aðila um hugsanlega þátttöku í
rekstri.
Krafist skýringa á
laxveiðum
íslensk stjómvöld hafa krafið
dönsk og pólsk yfirvöld skýringa
á laxveiði danskra og pólskra
skipa rétt utan við landhelgi ís-
lands, norðaustur af landinu. Ut-
anríkismálanefnd Alþingis hafði
áður krafist harðra aðgerða af
hálfu stjómvalda gegn veiðunum.
Samvinnuverslun
sameinast
Gengið hefur verið frá sam-
komulagi um að Verslunardeild
Sambandsins og KRON sameinist
í einu fyrirtæki. Verulegt tap hef-
ur verið á rekstri KRON og Versl-
unardeildarinnar á undanförnum
ámm.
Margeir taplaus í Hollandi
Margeir Pétursson varð í 4.-6.
sæti á sterku skákmóti í Wijk aan
Zee í Hollandi og var eini tap-
lausi skákmaðurinn á mótinu.
Þröstur Þórhallsson varð skák-
meistari Reykjavíkur.
ERLEIMT
Sameinað
Þýskaland
á dagskrá
Hans
Modrow, for-
sætisráðherra
Austur-Þýska-
lands, lagði á
fimmtudag fram
áætlun um hlut-
laust, sameinað
Þýskaland þar
sem Berlín yrði
höfuðborgin á ný. Hann hvatti til
þess að gerðir yrðu friðarsamn-
ingar og endi formlega bundinn á
seinni heimsstyijöldina. Sinna-
skiptum Modrows eftir Moskvu-
ferð hans í vikunni hefur verið
fagnað í Vestur-Þýskalandi, en
dræmlega tekið undir hlutleysis-
hugmyndina. Helmut Kohl, kansl-
ari V-Þýskalands, sagði að beðið
yrði með að semja um þessi mál
þar til eftir frjálsar þingkosningar
í A-Þýskalandi 18. mars. Hann
og fulltrúar allra stjórnmálaflokka
á þinginu fögnuðu þó þeim um-
mælum Míhafls Gorbatsjovs Sov-
étleiðtoga að enginn efaðist um
réttmæti sameiningar þýsku
ríkjanna.
Á barmi borg-
arastyrjaldar
Á flmmtudag beittu júgóslav-
nesk stjórvöld fjölmennu herliði
til að bæla niður uppreisn al-
banska þjóðarbrotsins í Kosovo-
héraði. Að minnsta kosti 29
manns féllu. Að sögn Belgrað-
útvarpsins fór Janez Drnovsek
forseti til Kosovo á föstudag, en
ekkert var látið uppi um erindi
hans þangað. Stjómvöld í Albaníu
hafa gagnrýnt „yfirgang serb-
neskra yfirvalda" í Kosovo. Dag-
blöð í Jugóslavíu segja borgara-
styijöld vofa yflr í héraðinu.
Róttæk afvopnun-
artillaga kynnt
George Bush
Bandaríkjafor-
seti lagði til á
miðvikudags-
kvöld að Banda-
ríkin og Sov-
étríkin fækkuðu
hermönnum
sínum í Mið-
Evrópu niður í 195.000 manns.
Gennadíj Gerasímov, talsmaður
sovéska utanríkisráðuneytisins,
hefur fagnað tillögu Bandaríkja-
forseta. Hann sagði að hún væri
skref í rétta átt. Viðbrögð aðild-
arríkja Atlantshafsbandalagsins
hafa einnig verið jákvæð.
Tímamót í
Suður-Afríku
F. W. de
Klerk, forseti
Suður-Afríku,
aflétti á föstu-
dag banni því
sem hvílt hefur á
starfsemi
Afríska þjóðar-
ráðsins (ANC) í
30 ár. Hann tilkynnti jafnframt
að Nelson Mandela, leiðtogi sam-
takanna, yrði bráðlega látinn laus
úr fangelsi. Margaret Thatcher,
forsætisráðherra Bretlands, sagði
að sú ákvörðun de Klerks að leysa
Nelson Mandela úr haldi væri
söguleg og yrði þeim báðum boð-
ið í heimsókn til Bretlands.
Fer Gorbatsjov frá eða blæs
hann til nýrrar sóknar?
MIÐSTJÓRN sovéska kommún-'
istaflokksins kemur saman í
Moskvu á mánudag og þriðju-
dag og líklegt er að þá ráðist
hvort Míkhaíl Gorbatsjov Sov-
étforseti haldi velli. Margir spá
honum Mli innan árs, sumir
telja jafiivel líkur á að harðlínu-
menn beri hann ofurliði þegar
á miðstjórnarfundinum. Aðrir
álita á hinn bóginn að Gorbatsj-
ov hafi róttækar sljórnkerfis-
breytingar í bakhöndinni, stefni
til að mynda að því að forsetinn
fái framkvæmdavald.
Beri harðlínumenn hærra hlut
á miðstjómarfundinum verð
ur hægur vandi að finna skýring-
ar á falli Gorbatsjovs. Vandamálin
hafa hrannast upp að undanförnu.
Kommúnistar í Litháen hafa
ákveðið að slíta tengslin við móð-
urflokkinn í Moskvu. Kröfur um
sjálfstæði gerast æ háværari í að
minnsta kosti sjö Sovétlýðveldum
af fimmtán og uppreisn hefur
brotist út í Kákasuslöndunum
Azerbajdzhan og Armeníu.
Samtímis þessu berast fregnir af
því að hálfkákið í efnahagsað-
gerðum stjómvalda beri lítinn sem
engan árangur og ýmislegt bendir
til þess að þolinmæði almennings
sé á þrotum.
Harðlínumenn hafa yfír mörgu
að kvarta, eins og fram kemur í
grein eftir einn þeirra, rithöfund-
inn Aleksander Prokhanov, sem
birt var í dagblaðinu Lfteratúrnaja
Rossíja snemma í janúar. Þar seg-
ir hann að glastnost-stefnan hafi
gefið herskáum þjóðemissinnum
lausan tauminn, minni miðstýring
hafí leitt til efnahagskreppu, af-
vopnun veikt sovéska herinn og
lýðræðisumbætur grafið undan
alræði kommúnistaflokksins. Sov-
étríkin segir hann aldrei hafa ver-
ið veikari en nú.
Staða Gorbatsjovs í
sljórnmálaráðinu
Harðlínumenn í hinum ýmsu
lýðveldum og borgum Sovétríkj-
anna hafa átt í vök að veijast að
undanförnu og í nokkrum þeirra
hafa þeir orðið að segja af sér
vegna óánægju og mótmæla al-
mennings. Þar er Sovétlýðveldið
Rússland ekki undanskilið. Öll
forysta kommúnistaflokksins í
Volgograd neyddist til að mynda
til að fara frá nýlega eftir að
borgarbúar höfðu krafist efna-
hagslegra umbóta í anda per-
estrojku. Harðlínumenn í öllum
þrepum valda-
stigans óttast að
þeirra bíði sömu
örlög.
í æðstu valda-
stofnun sovéska
kommúnista-
flokksins, stjórnmálaráðinu, á
Gorbatsjov þó undir högg að
sækja. Tólfmenningarnir sem þar
eru fullgildir félagar skiptast í
þijár fylkingar. Anders Áslund,
helsti Kremlarfræðingur Svía,
segir að fjórir þeirra séu harðlínu-
menn; þeir Jegor Lígatsjov helsti
andstæðingur Gorbatsjovs,
Vítalíj Vorotníkov forseti Sovét-
lýðveldisins Rússlands, Lev Zaj-
kov æðsti embættismaðurinn f
hergagnaiðnaðinum, og Úkrafnu-
maðurinn Vladímír ívashko.
Í hópi umbótasinna eru auk
Gorbatsjovs Edúard She-
vardnadze utanríkisráðherra og
Alexander Jakovlev, ráðgjafí
Sovétforsetans í utanríkismálum.
Tveir til viðbótar, Vadím
Medvedev, hugmyndafræðingur
flokksins, og Vladímír Kijútsj-
kov, yfirmaður öryggislögregl-
unnar KGB, hafa stutt Gorbatsjov
í ýmsum mikilvægum málum en
eru þó ekki taldir jafn hollir Sovét-
forsetanum og þeir fyrrnefndu.
Aslund segir að Gorbatsjov geti
Mikhaíl Gorbatsjov
Jegor Lígatsjov
aðeins treyst á stuðning Edúards
Shevardnadze og Alexanders
Jakovlevs við róttækar efnahags-
umbætur.
Miðjumennimir í stjómmála-
ráðinu era þrír samkvæmt flokk-
un Aslunds og allir móta þeir
efnahagsstefnuna: Níkolaj Ryzh-
kov forsætisráðherra, Júrí
Masljúkov yfirmaður áætlana-
stofnunarinnar, og Níkolaj
Sljúnkov. Þeir hafa allir starfað
fyrir áætlanastofnunina, era hæg-
fara tæknikratar og sagt er að
þeir hafi ekkert vit á fijálsu mark-
aðskerfi. Þeir eru taldir tækifæris-
sinnar og aka seglum eftir vindi.
Kemst Ryzhkov til valda?
Gennadíj Gerasímov, talsmaður
utanríkisráðuneytisins, hefur
haldið því fram að enginn geti
komið í stað Gorbatsjovs sem leið-
togi kommúnistaflokksins og að
Sovétmenn hafi
BAKSVIÐ
eftir Boga Þ. Arason
ekki um neina
aðra stefnu að
velja en per-
estrojku. Anders
Aslund er ekki á
sömu skoðun, því
hann telur vel koma til greina að
Ryzhkov forsætisráðherra taki við
völdunum af Gorbatsjov með
stuðningi harðlínumanna. Þá yrðu
fyrri stjórnarhættir teknir upp að
nýju en reynt að koma á hægfara
efnahagsumbótum. Farið yrði
með öðram orðum að dæmi
Kínveija. Fallist Gorbatsjov á að
litháískir kommúnistar segi skilið
við sovéska kommúnistaflokkinn
gæti Ryzhkov snúist á sveif með
harðlínumönnum, þar sem hann
tekur flokksklofning ekki í mál.
Anders Aslund telur að
harðlínumennirnir hafi aðeins tvo
mánuði til stefnu ætli þeir að
steypa Gorbatsjov af stóli. Við
þeim blasi mikill ósigur í þing-
og sveitarstjórnarkosningum, sem
fram eiga að fara í hinum ýmsu
lýðveldum í mars.
Þótt þessi möguleiki sé fyrir
hendi er of snemmt að afskrifa
Gorbatsjov. Hafa ber í huga að
hann bauðst til að segja af sér á
síðasta miðstjórnarfundi en
harðlínumennirnir notuðu ekki
Níkolaj Ryzhkov
það tækifæri. Hins vegar hefur
margt breyst frá fundinum, til að
mynda má nefna misheppnaðar
viðræður Gorbatsjovs við Litháa
og uppreisnina í Azerbajdzhan.
Fréttaskýrendur telja að harðlínu-
menn hafí sótt í sig veðrið í æðstu
valdastofnunum flokksins og séu
jafnvel í meirihluta í miðstjórn-
inni.
Einnig hefur verið lögð fram
sú kenning að Gorbatsjov haldi
velli en völd hans verði skert.
Hann fái áfram að slá um sig á
alþjóðavettvangi en ráðin verði
að nokkra leyti tekin af honum í
innanríkismálum.
Stjórnkerfisbreytingar á
döfínni?
Bandaríska sjónvarpsstöðin
CNN skýrði frá því í vikunni að
Gorbatsjov hygðist segja af sér
formennsku í kommúnistaflokkn-
um en halda forsetaembættinu.
Sovétforsetinn vísaði fréttinni á
bug en samt er hugsanlegt að
fótur sér fyrir henni. Það væri
þá enn eitt dæmið um kænsku
Gorbatsjovs. Heimildarmaður
CNN var sovéskur embættismað-
ur, sem sjónvarpsstöðin taldi
áreiðanlegan. Trevor Fishlock,
fréttaritari breska dagblaðsins
Daily Telegraph í Moskvu, telur
að fréttin hafi þjónað þeim til-
gangi að skjóta harðlínumönnum
skelk í bringu og varpa fram
þeirri spurningu hvort sovéski
kommúnistaflokkurinn sé í raun
nauðsynlegur. Líkur séu á því að
Gorbatsjov vilji losa sig frá komm-
únistaflokknum vegna óvinsælÖa
flokksins á meðal almennings og
koma á róttækum stjórnkerfís-
breytingum. Hann gæli við þá
hugmynd að forsetinn fái fram-
kvæmdavald og verði ábyrgur
fyrir sovéska þinginu (Æðsta ráð-
inu), fremur en stjórnmálaráði og
miðstjórn kommúnistaflokksins.
Hann hyggist því aðskilja flokks-
vald og ríkisvald verði kommúni-
staflokkurinn áfram dragbítur á
umbótum. Hann hefur þegar auk-
ið völd Æðsta ráðsins á kostnað
valdastofnana kommúnistaflokks-
ins og talið er að umbótastefna
hans njóti meiri stuðnings á með-
al þingmanna í Æðsta ráðinu,
heldur en forystumanna komm-
únistaflokksins, sem vilja sem
minnstu breyta og halda forrétt-
indum sínum. Fulltrúaþingið hef-
ur þegar rætt hvort veita eigi for-
setanum framkvæmdavald.
Álykta má að Gorbatsjov hafi
dregið þann lærdóm af breyting-
unum i Austur-Evrópu í haust að
kommúnistaflokkurinn verði að
fallast á róttækar umbætur, ann-
ars bíði hann mikið afhroð. Aug-
ljóst er að Gorbatsjov á við mikinn
vanda að etja og svo virðist sem
hann reyni nú ■ að vinna tíma í
örvæntingarfullri leit að réttu
lausninni. Harðlínukommarnir era
einnig í tímaþröng. Annaðhvort
fer Gorbatsjov frá á næstu mán-
uðum - eða Lígatsjov og Ryzhkov
verða reknir.
I
I
I
I
I
I
I
I
I