Morgunblaðið - 11.02.1990, Blaðsíða 21

2.Q-
MOKCiUNBLAÐIÐ SUNNUDAUUR 11. FEBRÚAR 1990
MORGUNBLAÐIÐ SUN|l|^4C^|Uj,^.J^KýAR 1990
-tt-
2].
fEnrgmuMíiliili
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í Iausasölu 90 kr. eintakið.
Nýir möguleikar
í stjórnmálum
Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, fjallaði á
athyglisverðan hátt um þær breyt-
ingar, sem eru að verða á vettvangi
stjómmála hér heima fyrir og er-
lendis, í ræðu á flokksráðs- og for-
mannafundi Sjálfstæðisflokksins í
fyrradag. í ræðu þessari benti for-
maður Sjálfstæðisflokksins á, að
þessar breytingar „hafa rutt úr
vegi ýmsum þeim hindrunum, sem
áður komu í veg fyrir samstarf og
samvinnu og gerðu það að verkum,
að leiðirnar vom æði margar, sem
stjórnmálaflokkarnir vildu fara hver
fyrir sig að settum markmiðum“.
Síðan benti Þorsteinn Pálsson á
þær breytingar, sem orðið hafa í
Evrópu, á umræður um, að Austur-
Þýzkaland, sem hluti af sameinuðu
Þýzkalandi, eigi eftir að verða þátt-
takandi í starfí Atlantshafsbanda-
lagsins og á þá staðreynd, að for-
maður Alþýðubandalagsins hefur
viðurkennt í raun „grundvallaratriði
í vamarstefnu Atlantshafsbanda-
lagsins og í þeirri varnar- og örygg-
isstefnu, sem við höfum fylgt.“
Þá vék formaður Sjálfstæðis-
flokksins að fyrirhuguðum viðræð-
um milli EFTA og EB og sagði:
„Þátttaka vinstri ríkisstjórnar í
undirbúningsviðræðum um aðild
íslands að evrópska efnahagssvæð-
inu, sem svo hefur verið nefnt, er
annað dæmi um breytingar á
grundvallarviðhorfum ... Allt
bendir til þess, að meiri samstaða
geti nú orðið um markaðslausnir í
efnahagsmálum en áður hefur verið
möguleg. Evrópubandalagsviðræð-
umar em þannig enn eitt dæmið
um, að hindrunum verði mtt úr
vegi fyrir víðtækari pólitískri sam-
stöðu en áður hefur verið fyrir hendi
um stjórn efnahagsmála."
Loks gerði Þorsteinn Pálsson að
umtalsefni afstöðuna til erlendrar
fjárfestingar í stóriðju og sagði:
„Úrslit eru að vísu ekki fengin í
þessum samningaviðræðum. Ein-
sýnt er, að þær hafa dregizt á lang-
inn í tíð þessarar ríkisstjórnar vegna
þess ágreinings, sem verið hefur
milli stjómmálaflokkanna um stefn-
una í stóriðjumálum. En hvað sem
því líður bendir margt til þess, að
fyrri gmndvallarágreiningur um
eignaraðild útlendinga og orkuverð
sé ekki lengur jafn mikill og áður.“
í framhaldi af þessum ummælum
lét Þorsteinn Pálsson þau orð falla,
sem hljóta að teljast nokkur tíðindi
er hann sagði: „En á sama hátt og
það hefur styrkt stjórnmálalífið í
landinu, að Sjálfstæðisflokkurinn
hefur yfimnnið þá erfiðleika, sem
hann gekk í gegnum eftir klofning-
inn 1987 og náð fyrri styrk gæti
það orðið þáttur í að koma á meiri
festu og auðvelda okkur að nýta
þau tækifæri til meiri málefnalegrar
samstöðu, sem nú 'gefast, ef
A-flokkarnir sameinuðust. Sam-
staða þeirra í milli mundi gefa þeim
tækifæri til þess að gera upp við
fortíðina, varpa af sér fjötrum gam-
alla tíma. Slík breyting gæti opnað
nýja möguleika í stjórnmálum."
Nú er mikil gerjun á vinstri væng
stjórnmálanna og þá sérstaklega í
Alþýðubandalaginu. Þar em stórir
hópar fólks, sem eiga meiri samleið
með Alþýðuflokknum en öðrum
hópum innan Alþýðubandalagsins.
Allar tilraunir þessa fólks til þess
að ná pólitískri samstöðu hafa að
vísu verið svo klaufalegar að furðu
vekur eins og viðleitni þeirra til
þess að koma á sameiginlegu fram-
boði til borgarstjórnar Reykjavíkur
er gleggsta dæmið um. Þessi aug-
ljósi glundroði breytir hins vegar
ekki því, að ný viðhorf innanlands
og utan valda því að nýir möguleik-
ar kunna að opnast í íslenzkum
stjómmálum. Það er ánægjulegt að
sjá af ræðu Þorsteins Pálssonar
hversu opinn Sjálfstæðisflokkurinn
er fyrir þeim breyttu viðhorfum.
OO THOREAU
0^£»talar um að
jörðin sé ekki brot af
dauðri sögu, ekki blöð
bókar handa jarð-
fræðingum og grúsk-
urum einkum og sér
í lagi, heldur lifandi skáldskapur
einsog blöð trésins sem em undan-
fari blóma og ávaxta, ekki stein-
gervingur, heldur lifandi jörð.
Og í Náttúrunni talar Emerson
um að hún fullnægi göfugri þörf
mannsins, þ.e. ást hans á fegurð.
Fegurðin ofar hverri kröfu, hefur
verið sagt í nærtækum og dýrmæt-
um íslenzkum skáldskap, einmitt í
tengslum við náttúmna. Og í verk-
um Emersons verður fegurðin allt
að því sannleikurinn sjálfur einsog
í frægu ljóði Keats. Og skáldið
minnir á að Forn-Grikkir hafi notað
þetta orð, fegurð, yfir veröldina. í
hugum þeirra var jörðin fegurðin
sjálf í allri sinni nöktu og hams-
lausu dýrð sem þó lýtur reglum og
lögmálum ’ofar okkar skilningi eins-
og þegar vor vex úr vetri, þá er
einsog sköpun verði úr óskapnáði,
segir Thoreau.
OQ ÖLL EÐLILEG HREYF-
ÖO»ing er tiginmannleg, segir
Emerson sem talaði um gult síðdegi
októbers. Hann minnir okkur á að
eitt er jörð sem bændur eiga, en
annað það sem augað eygir þegar
það drekkur í sig yndi og unað;
minnir á að náttúran er ekki leik-
fang vitmm manni; minnir á skáld-
skap hennar og hvernig hún kallar
fram skáldið í okkur; minnir á
muninn á dauðum greinum skógar-
höggsmannsins og grænu tré
skáldsins. Gleymir þá ekki að setja
ofaní við okkur með þessum hætti:
í sannleika sagt getur fátt full-
orðið fólk séð náttúruna. Fæstir sjá
sólina. Að minnsta kosti sjá flestir
hana með yfirborðslegum hætti.
Hún lýsir einungis upp fullorðins
auga, en skín inní augu og hjarta
barnsins.
HELGI
spjall
Samskipti náttúm-
unnandans við himin
og jörð verða hluti af
daglegri fæðu hans2
segir Emerson. I
skauti náttúmnnar
fyllist hann villtri
gleði.
Svo bætir hann við þessu um
skóginn:
Þar varpar maðurinn af sér áran-
um einsog snákur kasti af sér
hamnum og er ávallt einsog bamj
hversu gamall sem hann er... I
skóginum _ fínnur .hann eilífa
æsku ... í skóginum hverfum við
aftur til trúar og skynsemi...
OA ÉG ÞEKKI EKKI BETRI
Oi«boðskap handa þeim sem
ann náttúmnni, hlúir að tijám og
plöntum, ræktar með sjálfum sér
hugmyndir sem hann vill breyta í
vemleika í umhverfi sínu en ábend-
ingar Thoreaus í Walden, eina
mannsins sem ég veit til hafi horfið
að náttúrunni og uppfyllt drauma
Rousseaus með þeim hætti sem til
var stofnað í ritum hans. Hann
varð altekinn nýjum innblæstri í
návist vatns og skógar; fugla og
himins. Og hann íklæddist krafti
af hæðum. En þessi fylling er ekki
fólgin í því að æða til Suðurskauts-
ins né Norðurpólsins, til tunglsins
eða kringum hnöttinn að telja kett-
ina í Zanzibar! Hún var fólgin í því
að rækta eigin garð.
35.
SKORDYRIÐ MAÐUR,
segir Thoreau, hlýtur að
styrkjast í trú sinni á upprisu og
eilífð, þegar hann heyrir söguna af
skordýrinu fallega sem kom úr
þurru laufi eldgamals borðs úr epla-
viði, en þar hafði fræið verið frá
því tréð var enn með grænu laufi.
Qr? reynslan hefur
O vl • kennt mér, segir Thoreau
enn, að ef við stefnum ákveðið að
takmarki drauma okkar og þorum
að lifa því lífi sem við höfum ímynd-
að okkur, þá náum við óvæntum
árangri.. . komumst yfir ósýnileg
mörk ... kynnumst nýrri veröld
með frjálslegri lögum innan okkar
og utan við okkur... eða þá eldri
reglur verða sveigjanlegri, þær
verða okkur hagkvæmari og fijáls-
legri, og við náum æðri stigum í
lífinu ... því einfaldara líf, því
óflóknari veröld og einveran verður
ekki einvera né fátæktin fátækt né
verður hið veika veikt...
QfT VIÐ ERUM EFNI SEM
Ö I *draumar eru gerðir af, seg-
ir Shakespeare í Óveðrinu.
Hverskyns ræktun er slíkur
draumur.
Vemleiki sprottinn úr draumi um
garðinn þar sem á okkur var lagt
að kunna skil á réttu og röngu.
QO SKÓGAREYÐINGIN ER
O O »með ólíkindum. Brennslan
hættuleg því jafnvægi sem við eig-
um að venjast í háloftum og á jörðu
niðri, en nú eru sem betur fer æ
fleiri farnir að hugsa um skóginn;
jörðin þarf að anda.
íslendingar eru vel upplýstir um
gróðureyðinguna. Fjölmiðlar hafa
sinnt þessari upplýsingamiðlun
heldur vel og viðnámið ætti að færa
okkur heim sanninn um hve mikil-
væg slík miðlun er þegar hún styðst
við rök og reynslu.
QQ DRAUMUR THOREAUS
öí/«um óspillt líf mannsins á
jörðinni uppfylltur í veruleika Wald-
en-skógar var svo magnaður, svo
þrunginn innblæstri og miskunnar-
lausri sjálfsskoðun að hann gat
jafnvel fullyrt tilgerðarlaust að sólin
væri einungis morgunstjarná^ á
himni. Svo mikil em fyrirheit þeirra
hugsjóna sem skógurinn blæs hon-
um í bijóst. Og það er í Walden sem
hugmyndir hans um manninn og
lífið á jörðinni fullkomnast og bera
auðmjúkri snilld hans vitni.
M.
(meira næsta sunnudag)
ÞAÐ ER FÁGÆTT AÐ
götur í erlendum höfuð-
borgum séu nefndar eft-
ir íslendingum, ekki síst
þeim sem lifað hafa á
þessari öld. Þetta gerðist
þó í Ósló á dögunum,
þegar ákveðið var að nefna götu þar eftir
Ólafíu Jóhannsdóttur, sem fæddist að
Mosfelli í Mosfellssveit hinn 22. október
1863 en andaðist í Ósló 21. janúar 1924.
Hún helgaði sig trúar- og hjálparstarfi og
lét mjög að sér kveða í Noregi. Árið 1957
kom út bókin Ólafía Jóhannsdóttir Rit I
og II og ritaði Bjarni Benediktsson, síðar
forsætisráðherra, inngang að henni, en í
bókinni er meðal annars að finna endur-
minningar Ólafíu: Frá myrkri til ljóss.
í norska blaðinu Aftenposten birtist í
desember grein, sem ber yfirskriftina: Hun
var den störste nest efter Kristus. Segir
höfundur greinarinnar, Erik Oluf Melvold,
að þessi orð hafi Christian Skredsvig list-
málari eitt sinn látið falla um Ólafíu, kon-
una sem af einskærri manngæsku hjálpaði
þeim sem verst vom komnir og minnst
máttu sín meðal íbúa Óslóar. I ritgerð
Bjarna Benediktssonar segir: „Lík hennar
■ var flutt til íslands og jarðað hér með við-
höfn og lagt við hlið frænku hennar Þor-
björgu [Sveinsdóttur], svo sem hún hafði
sjálf óskað eftir.
Þegar fangarnir í landsfangelsinu
norska heyrðu um lát Ólafíu, og að hún
yrði ekki grafin í Noregi, fóm nokkrir
þeirra út í fangagarðinn og grófu með
bemm höndum blómsturbeð á lítilli hæð
eða haug, og átti þetta að vera „minningar-
reitur“ hennar.
Síðar reistu íslenskir vinir hennar veg-
Iegan bautastein á gröf hennar í Reykjavík,
og norskir vinir hennar létu gera andlits-
mynd hennar. Var það Kristinn Pétursson,
er hana gerði. Var hún reist í Ósló og
afhjúpuð hinn 26. júní 1930, samtímis því
er Alþingishátíðin var haldin á íslandi.
Enginn efi er á, að Ólafía taldi sjálf trú
sína og trúarreynslu vera merkastan þátt
ævi sinnar, og sjálfsævisagan er fyrst og
fremst skrifuð til að skýra þetta og greiða
öðmm götuna þá þroskabraut. Ólafía ætl-
aði að rita annað bindi þeirrar bókar, en
úr því varð ekki. Fyrir bragðið er sumt
óskýrt í trúarlífi Ólafíu, sem mjög hefur
reynst trúsystkinum hennar torráðið, hvað
þá öðrum.
Það er t.d. staðreynd, að Ólafía gekk
af hreinni Lútherstrú og gerðist babtisti.
Eins er það ljóst, að hún fékk eftir því,
sem árin liðu, mun meiri mætur á Calvin
en Lúther...“
Greinin í Aftenposten er skrifuð til að
heiðra minningu Ólafíu í tilefni af því, að
nú hafi andlitsmyndin af henni verið flutt
að nýju að þeim stað, þar sem hún var
upphaflega við Vaterlandsbrú í Ósló, eftir
að hafa staðið í nokkur ár í Sofienberg-
parken. En einmitt í nágrenni við Vater-
landsbrána var versta hverfíð í Ósló á
þeim tíma, þegar Ólafía sinnti þar hjálp-
ar- og hjúkrunarstörfum. Það hefur nú
verið endurbyggt og á ein jgata hverfisins
framvegis að bera nafn Olafíu svo sem
áður er getið. Sýnir þessi ræktarsemi við
minningu hennar hve lengi góðverkin sem
hún vann lifa meðal Norðmanna og íbúa
Óslóar.
í fyrrgreindri bók sem Hlaðbúð gaf út
1957 er að finna rit Ólafíu, Aumastar
allra, þar sem hún lýsir högum þess fólks,
er hún veitti björg í Ósló. Þar segir á ein-
um stað:
„Það fór eins og vant var. Hún leið'
hungur og kulda - skort á öllu nema
víninu, af því var nóg að fá. - Hún hefði
ekki komið upp til mín í kvöld, hefði hann
Jóhann - einn af þeim, sem hún var að
drekka með - ekki sagt við sig, að hún
skyldi herða sig upp og gera það, annars
yrði hún hreint að engu. Hún yrði að segja
allt eins og var, og engu ljúga; hann væri
alveg viss um, að ég tæki á móti henni.
Hann hafði fylgt henni alveg að dyrunum
til að telja kjark í hana.
Eg get ekki lýst, hvernig mér var innan-
bijósts, meðan hún var að segja mér frá
þessu. Hún sagði það blátt áfram og um-
svifalaust. Hefði ég sagt við hana, að ég
gæti ekki tekið hana aftur, þá hefði hún
gengið hægt og hljóðalaust út í myrkrið
og kuldann, þar sem hundrað hendur vora
réttar út til að draga hana niður í dýpið.“
Havel ræðst
geg n lyginni
VACLAV HAVEL,
forseti Tékkóslóv-
akíu, kemur hingað
um næstu helgi til
að sjá sýningu í
Þjóðleikhúsinu á leikriti sínu Endurbygg-
ingin. í þessu verki fjallar hann á sinn
hátt um alræðið og áhrif þess á einstakl-
inga. Leikritið hefur aldrei verið sýnt í
Tékkóslóvakíu en eftir að Havel varð for-
seti þar hefur hann lagt sig fram um að
endurreisa þjóðlegan metnað eftir niður-
lægingu kommúnismans og sósíalismans.
I ræðunni sem hann flutti þegar hann tók
við embætti forseta sagði hann meðal
annars:
„í 40 ár hafið þið heyrt fyrirrennara
mína flytja mismunandi útsetningu á sama
stefinu á þessum degi: hve land okkar
blómstrar, hve margar milljónir af stáli
við höfum framleitt, hve hamingjusöm við
öll emm, hve mikið traust við beram til
ríkisstjómar okkar og hve glæsileg framtíð
blasi við okkur.
Ég tel,að þið hafið ekki kosið mig til
þessa embættis, svo að ég myndi líka ljúga
að ykkur.
Land okkar blómstrar ekki. Hinn gífur-
lega skapandi og andlegi þróttur þjóðar
okkar er ekki nýttur með skynsamlegum
hætti. Heilar iðngreinar em að framleiða
vörur, sem ekki vekja áhuga hjá neinum,
en á sama tíma vantar okkur það sem við
þurfum. Ríki sem kallar sig verkamanna-
ríki niðurlægir og arðrænir verkamennina.
Úreltir atvinnuvegir okkar sóa þeirri litlu
orku sem við eigum. Þjóð sem eitt sinn
gat verið stolt af menntunarstigi sínu ver
svo litlum fjármunum til menntamála, að
nú er hún í 72. sæti í heiminum. Við höf-
um mengað jarðveginn, ámar og skógana,
sem forfeður okkar fólu okkur til varð-
veislu, og um þessar mundir er umhverfí
okkar hið mengaðasta í Evrópu. Fólk deyr
hér yngra en í flestum Evrópulöndum ...
Þetta allt er þó ekki mesti vandinn. Hið
versta er að við búum í umhverfi sem er
siðferðilega mengað. Okkur leið siðferði-
lega illa vegna þess að við vöndumst á
að segja annað en við hugsuðum. Við lærð-
um að treysta engu, að hundsa hvert ann-
að, að hugsa aðeins um okkur sjálf. Hug-
tök eins og ást, vinátta, meðaumkun, hóg-
værð og fyrirgefning glötuðu dýpt sinni
og umfangi, og í hugum margra okkar
vom þau aðeins til marks um andlega
sérvisku, eða þau líktust afdönkuðum
kveðjum frá fomeskju, dálítið hlægileg á
öld tölvu og geimskipa. Aðeins fáein okkar
gátu hrópað svo hátt að í okkur heyrðist
að valdamennirnir ættu ekki að hafa al-
ræðisvöld, og að sérstakir búgarðar, sem
framleiða ómengaða gæðafæðu aðeins fyr-
ir valdamennina, skyldu senda framleiðslu
sína í skóla, barnaheimili og sjúkrahús,
gætu bændur ekki látið alla fá slíka vöm.
Fyrrverandi stjórn - sem hafði hrokafulla
og einsýna hugmyndafræði að vopni -
breytti manninum í framleiðslutæki og
náttúranni í hráefni. Á þennan hátt réðst
hún bæði gegn eðli manns og náttúru og
tengsluiium á milli þeirra. Hún gerði gáfað
og sjálfstætt fólk, sem sinnti störfum
sínum með ágætum í eigin landi, að skrúf-
um og róm í einhverri risastórri, háværri
og illa lyktandi vél, sem enginn vissi í
raun hvaða tilgangi þjónaði. Eina hlutverk
hennar er að eyða sjálfri sér, skrúfunum
og rónum, hægt og bítandi.“
Andspænis
sannleik-
anum
ÞEGAR VACLAV
Havel hefur þannig
brotið til mergjar
lygina, sem komm-
únistar og sósíalist-
ar notuðu til að
REYKJAMKURBREF
Laugardagur 10. febrúar
meija Tékkóslóvakíu undir vald sitt og
draga þjóðina niður í svaðið, segir hann,
að með því að tala um siðferðilega meng-
að andrúmsloft sé hann ekki aðeins að
vísa til mannanna, sem borði lífrænt rækt-
aðan mat í Tékkóslóvakíu, heldur þjóðar-
innar allrar. Allir landsmenn hafi vanist
alræðiskerfínu og litið á það sem óum-
breytanlega staðreynd og þannig lagt sitt
af mörkum til að halda lífi í því. Telur
hann nauðsynlegt að draga þétta fram til
að auðvelda mönnum skilning á því, sem
gerst hafi í landinu á síðustu 40 árum.
Allir verði að standa andspænis sannleik-
anum til að öðlast sjálfstraust. Og hann
segir:
„Sjálfstraust er ekki stærilæti. Þvert á
móti: sá maður einn eða sú þjóð ein sem
hefur sjálfstraust í besta skilningi þess
orðs getur hlustað á aðra, tekið þeim sem
jafningjum, fyrirgefíð óvinum sínum og
iðrast gjörða sinna. Við skulum reyna að
efla slíkt sjálfstraust með þjóð okkar og
meðal þjóða með gjörðum okkar á alþjóða-
vettvangi. Við getum aðeins á þann hátt
endurheimt sjálfsvirðingu okkar og virð-
ingu hvert gagnvart öðra og gagnvart
öðrum þjóðum.
Ríki okkar má aldrei aftur verða útlim-
ur eða fylgihlutur einhvers annars ríkis.
Vissulega þurfum við að þiggja og læra
margt af öðram, en við verðum að gera
það að nýju á jafnréttisgmndvelli og sem
ríki er hefur sjálft einnig eitthvað að bjóða.
Fyrsti forseti okkar ritaði: „Jesús ekki
Caesar.“ Með þessum orðum fylgdi hann
heimspekingum okkar Chelcicky og Com-
enius. Ég leyfi mér að segja, að okkur
kann að gefast tækifæri til að kynna þessa
hugmynd víðar og gera hana að nýjum
þætti í evrópskum og heims-stjórnmálum.
Frá landi okkar getur nú stafað ást, skiln-
ingur, andlegur kraftur og hugmyndir, ef
við sjálf viljum. Þáð er einmitt þessi neisti
sem við getum boðið sem sérstakt framlag
okkar til alþjóðastjórnmála.
Masaryk [forseti] byggði stefnu sína á
siðferðilegum granni. Við skulum á nýjum
tíma og með nýjum aðferðum reyna að
endurreisa þessa stjómmálakenningu.
Kennum sjálfum okkur og öðrum að stjórn-
mál eigi að vera viljayfírlýsing um að auka
hamingju samfélagsins í stað þess að vera
þörf til að svíkja eða nauðga samfélaginu.
Við skulum kenna öðmm að stjómmál
geti ekki aðeins verið list hins mögulega,
einkum ef í því felast lausung, launráð og
svik, heldur einnig list hins ómögulega,
það er listin að bæta okkur sjálf og heim-
inn.“
Þessari fyrstu ræðu sinni sem forseti
lauk Havel með þessum orðum:
„Að lokum vil ég láta koma fram, að
ég vil vera forseti sem talar lítið en vinnur
þeim mun meira. Forseti sem lítur ekki
aðeins út um gluggann á flugvélinni sinni
heldur er ávallt til staðar meðal samborg-
ara sinna og hlustar vel á það, sem þeir
segja.
Þið kunnið að spyija um hvemig lýð-
veldi mig dreymir. Svarið er þetta: Mig
dreymir um sjálfstætt, fijálst og lýðræðis-
legt lýðveldi, þar blómstrar efnahagurinn
og þar er félagslegt réttlæti, í stuttu máli
mannúðlegt lýðveldi, sem þjónar einstakl-
ingnum og er þess vegna byggt á þeirri
von, að einstaklingurinn muni þjóna því á
móti. Lýðveldi byggt fjölhæfu fólki, því
að án þess getum við ekki leyst nein vanda-
mál okkar, mannleg, efnahagsleg, félags-
leg, pólitísk eða á sviði umhverfismála.
Virtasti forveri minn hóf embættistöku-
ræðu sína á því að vitna í hinn mikla
tékkneska fræðara Comenius. Leyfið mér
að ljúka þessari ræðu minni með því að
umorða sömu yfírlýsingu:
Þjóð, ríkisstjórn þín hefur komið til þín
að nýju!“
Fátækt
A-Þjóðverja
Á MIÐVIKUDAG
samþykkti ríkis-
stjórn Helmuts
Kohls í Vestur-
Þýskalandi að
leggja Austur-Þjóðveijum efnahagslegt lið
með því að sami gjaldmiðill, vestur-þýska
markið, skyldi gilda í Þýskalandi öllu. Við-
brögð við þessari tillögu em að sjálfsögðu
misjöfn, því að með myntbandalaginu yrði
stærsta skrefið til sameiningar A- og
V-Þýskalands stigið. Erfítt er að gera sér
glögga grein fyrir þeim mun, sem er á
ZÁRUKA DEM0KRACIE
...Nehláslm se k zódné konkrétní ideologii, doktrfné nebo dokonce
politické strané 61 sekté, neslouiím nikomu, a tfm méné néjaké mocnosti,
slouzím-li néóemu, tak )en svému svédomf.
Nejsem komunista ani antikomunista a kritízuji-li svou vládu, pak nikoll
proto, ze je komunistická, ale proto, ie je ipatná. Kdyby tu byla vláda so-
ciálné demokratická nebo krest’ansko-sociáIní nebo Jakákoll jiná a kdyby
vládla ápatné, kritizoval bych ji stejné jako tuto...“

V^ÍAI Tiyc, «4njl«r -W
efnahag þýsku ríkjanna. Engir em þó
líklega betur færir til þess en bankamenn,
sem vilja veita mönnum ráð um hvort og
hvemig þeir eigi að fjárfesta í Austur-
Þýskalandi. Fyrir skömmu var Alfred
Herrhausen, bankastjóri Deutsche Bank í
V-Þýskalandi, myrtur af launmorðingjum.
Ein ástæðan fyrir ódæðisverkinu var sú,
að Herrhausen hafði lagt fram hugmyndir
um hvernig staðið skyldi að uppbyggingu
ríkjanna fyrir austan tjald, eftir að komm-
únismanum hefði verið ratt úr vegi. Er
ekki vafi á því, að hann hefði veralega
látið að sér kveða við endurreisnina og
laðað marga til samstarfs við sig.
í skýrslu sem hagdeild Deutsche Bank
hefur samið um efnahagsástandið í
A-Þýskalandi kemur fram að hagkerfið
þar sé staðnað og vinnuaflið skorti bæði
hvatningu og markmið. Framleiðni í iðnaði
er talin 50% minni en í Vestur-Þýskalandi.
í A-Þýskalandi hefur verið starfað eftir
þeirri kenningu, að ríki eigi að framleiða
allt sem þau þarfnast sjálf, sama hvað það
kosti. Utanríkisverslunin miðast einkum
við önnur ríki, sem stunda áætlunarbúskap
og þar séu almennt mjög litlar kröfur
gerðar til gæða og eigi það einkum við
um sovéska markaðinn. Hlutdeild Sovét-
manna í útflutningi A-Þjóðveija er um 40%
og þeir gleypa allt, sama hvernig varan er.
Ékki er unnt að fá neinar hágæða vörar
í A-Þýskalandi, jafnvel þótt menn séu til-
búnir til að greiða hátt verð fyrir þær.
Hins vegar er almennt unnt að fá allar
nauðsynjavörar á lágu verði. Þjónustu-
greinar em vanþróaðar og svo til allt bygg-
ist á framleiðslu.
Þótt erfitt sé að bera saman tekjur seg-
ir bankinn, að ráðstöfunartekjur heimila í
A-Þýskalandi séu rámlega helmingi lægri
en í V-Þýskalandi. Við þessa útreikninga
sé tekið mið af því, að matvæli, húsaleiga
og fargjöld í almenningsvagna séu mun
lægri í A-Þýskalandi. Konur vinni meira
úti fyrir austan, vinnuvikan sé lengri og
frí styttri. Munurinn V-Þjóðverjum í hag
verði meiri, þegar litið sé til eftirlauna-
fólks, tekjur fyrir austan nái ekki einum
þriðja af tekjum fyrir vestan.
95% fjölskyldna í V-Þýskalandi eiga bíl
en aðeins önnur hver í A-Þýskalandi og
að meðaltali era bílamir þar 13-14 ára
gamlir. Önnur hver fjölskylda fyrir austan
á litasjónvarp, 91% fyrir vestan. Sími er
eftirsótt lúxusvara fyrir austan, rámlega
milljón manns era þar á biðlista eftir síma,
aðeins sjötta hver fjölskylda hefur slíkt
tæki, sem er á hveiju heimili fyrir vestan.
Deutsche Bank segir að félagsleg þjón-
usta sé hlutfallslega góð í A-Þýskalandi,
þótt hún sé léleg á ýmsum ólíklegum svið-
um, svo sem vegna skorts á lyfjum og
vegna læknaskorts síðustu mánuði.
A-Þýskaland fær einnig allgóða einkunn
þegar litið er til menntunar og þjálfunar.
20% til 25% allra verkamanna hafa lokið
einhvers konar æðri menntun. Iðnaðar-
menn og verkfræðingar virðast almennt
vel menntaðir, þótt þá skorti oft sérfræði-
þekkingu.
Eignarhald á framleiðslutækjum er svo
til alfarið í höndum ríkisins. Iðnaðurinn
er svo til allur þjóðnýttur og samgöngur
og flutningar svo til 100%. Einkaeignar-
réttur er takmarkaður við verslanir, bari,
veitingahús og smáiðnað. Samkvæmt
a-þýsku stjómarskránni er eignarréttur
einstaklinga á fyrirtækjum aðeins viður-
kenndur, ef þau „byggjast einkum á vinnu
eigandans". Nú starfa um 450.000 manns
við einkafyrirtæki, það eru um 5% af heild-
arvinnuaflinu.
Þessar hráu staðreyndir gefa nokkra
hugmynd um, hvernig lífskjörum einstakl-
inga er háttað í A-Þýskalandi. Til að brúa
bilið gagnvart V-Þýskalandi þarf gífurlegt
átak, en A-Þjóðveijar njóta þess umfram
aðrar austantjaldsþjóðir, að þeir eiga ríka
að. Árið 1989 var eitt hið gjöfulasta í sögu
Vestur-Þýskalands og er þá mikið sagt,
sama hvaða mælikvarði veraldar er notað-
ur.
„Okkur leið sið-
ferðilega illa
vegna þess að við
vöndumst á að
segja annað en við
hugsuðum. Við
lærðum að treysta
engu, að hundsa
hvert annað, að
hugsa aðeins um
okkur sjálf. Hug-
tök eins og ást,
vinátta, með-
aumkun, hógværð
og fyrirgeíhing
glötuðu dýpt sinni
og umfangi, og í
hugum margra
okkar voru þau
aðeins til marks
um andlega sér-
visku, eða þau
líktust afdönkuð-
um kveðjum frá
forneskju, dálítið
hlægileg á öld
tölvu og geim-
skipa.“
Úr ræðu Vaclavs
Havels, þegar
hann tók við emb-
ætti forseta
Tékkóslóvakíu.