Morgunblaðið - 11.02.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. FEBRÚAR 1990
BEÐIÐ EFITR
RÍKA
FRÆNDA
VESTAN
Austan við Berlínarmúrinn, hjá þinghúsinu, Reichstag. A-þýskir verðir leyfðu fólki að vestan að fara í
gegnum göt á múrnum eða fyrir endann á honum við ána Spree.
ÁFERÐ
í AUSTUR-ÞÝSKALANDI
sig helst geta öðlast traust kjós-
enda, sem sýni fram á að breyting-
in frá miðstýringu sósíalismans yfir
í félagslegan markaðsbúskap, með
áherslu á orðið félagslegur, hafi
sem minnsta röskun á högum fólks
í för með sér. Eins og skiljanlegt
er veltir almenningur því fyrir sér,
hvað gerist þegar niðurgreiðslur á
öllum sviðum verða afnumdar. Þeir
sem skipta vestur-þýskum mörkum
í austur-þýsk í bönkum fyrir vestan
á genginu 1 á móti 6 í stað 1 á
móti 1 geta auðvitað keypt varning
fyrir austan á hlægilega lágu verði.
í sjónvarpsþætti heyrði ég talsmenn
stjórnvalda rökstyðja nauðsyn þess
að hætta niðurgreiðslum á barna-
fatnaði með því að nú kæmi fólk
að vestan og keypti hann á hinu
lága verði. Húsaleiga er niðurgreidd
og matvæli. Hvort tveggja er hins
vegar af skomum skammti, hús-
næði og matur.
Framleiðslukerfið er í molum,
járnbrautakerfið að ryðga niður.
Það var sorglegt að aka um götur
hinna fornfrægu borga Erfurt og
Weimar og sjá gömul glæsihýsi í
niðumíðslu. Umhverfið vakti síður
en svo áhuga á að nema þar stað-
ar. Og svo er það mengunin: 54%
af skógum í A-Þýskalandi eru sýkt
eða veik. í Dresden var opnað nýtt
hótel við svartar rústir hallarinnar
nú um áramótin. Það er óvenjulega
glæsilegt og reist af vestrænum
verktaka og áreiðanlega ekki unnt
að gista þar nema með því að greiða
hátt verð í annarri mynt en austur-
þýskri. Fólk gekk í hópum í kring-
um það og virti fyrir sér og við
aðaldymar var vörður sem meinaði
því inngöngu. Hann sagðist ekki
heldur geta hleypt okkur inn, það
myndi valda óánægju meðal mann-
fjöldans. Við gætum fengið að
skoða hótelið eftir 1. febrúar. Yfir-
bragðið var einna fijálslegast í
Leipzig og í skjóli Tómasar-kirkj-
unnar eru vinaleg kaffihús í evr-
ópskum stíl, sem við sáum ekki
annars staðar, ekki einu sinni í
A-Berlín, þar sem áhersla sýnist
hafa verið lögð á að apa eftir versl-
unarhverfunum í V-Berlín. Við fór-
um í Nicolai-kirkjuna í Leipzig, þar
sem fólkið hópaðist upphaflega
saman til að mótmæla stjórnvöldum
og gerir enn á mánudagskvöldum.
Hún er hvítmáluð að innan og fal-
leg. Þar eru spjöld með upplýsing-
um um flokka eða félög og ljós-
myndir úr einu af fangelsum örygg-
islögreglunnar, Stasi.
Flokkar hafa sprottið upp eins
og gorkúlur en sósíal-demókratar
virðast best skipulagðir í A-Þýska-
landi fyrir utan kommúnista sem
hafa auðvitað enn undirtökin í
landinu öllu, þótt fólkið fylgi þeim
ekki að málum. Draumur þýskra
sósíal-demókrata er að sigra í kosn-
ingunum í A-Þýskalandi í mars og
Hvarvetna við múrinn voru brot
úr honum til sölu.
síðan í þingkosningunum i
V-Þýskalandi í desember. „Við
skulum vaxa saman,“ segir Willy
Brandt, hinn gamalreyndi foringi
jafnaðarmanna. Hins vegar hefur
Oskar Lafontaine, væntalegt kansl-
araefni v-þýskra sósíal-demókrata,
verið heldur kuldalegri í garð
A-Þjóðveija, þótt það viðhorf hans
eigi vafalaust eftir að breytast.
Fyrir austan hefur verið samþykkt
að stjórnmálamenn að vestan eigi
ekki að hafa afskipti að kosningun-
um í mars, en meðal annarra hefur
Helmut Kohl, kanslari V-Þýska-
lands, ákveðið að hafa þá samþykkt
að engu og segist reiðubúinn til að
veita Þjóðveijum fyrir austan
rausnarlega efnahagsaðstoð.
Ríkidæmi V-Þjóðverja er mikið
og þetta vita frændur þeirra fyrir
austan. Auðveldasta leiðin út úr
örbirgð kommúnismans væri ein-
faldlega að sameinast V-Þýskalandi
og gefa fyrirtækjum þar tækifæri
til að ráðast í endurreisn austur-
hlutans. Stefnir allt í átt til samein-
ingar, sem gæti að lokum leitt til
meiri sjálfstjórnar einstakra landa
innan hins nýja sambandsríkis og
sem fyrirmynd nægir að nefna sjálf-
stæði Bæjaralands innan vestur-
þýska sambandslýðveldsins.
Síðan kæmi það í hlut ríkja í
austri og vestri að semja um fækk-
un herafla og stöðu hins nýja ríkis
í öryggismálum. Evrópubandalagið
Þegar við komum að stórhýsi
kommúnistaflokksins í ly'arta
Austur-Berlínar voru járniðnað-
armenn í óða önn að taka niður
flokksmerkið af húsinu með raf-
suðutækjum. Flokkurinn hefur
skipt tvisvar um nafn síðan í
nóvember.
hefur þegar skuldbundið sig til að
veita A-Þjóðveijum sérstök kjör.
Upplausnarástand
í A-Berlín hefur ríkið látið öðrum
stjórnmálaflokkum en kommúnist-
um í té hús nokkurt í miðborginni
og kallast það Lýðræðishúsið. Þar
hafa hinir ólíku stjórnmálaflokkar
samastað og þar eru salir, þar sem
stjórnarandstaðan getur ráðið ráð-
um sínum við hringborð — hring-
borðsumræður hafa orðið til þess
að koma í veg fyrir óeðlilegt
spennuástand og við hringborðið
hafa kommúnistar hörfað úr einu
víginu í annað. Nú gengur Egon
Krenz, arftaki Honeckers, um götur
A-Berlínar eins og hver annar borg-
arbúi og ræðir gjarnan við fólk í
verslunum.
Þegar við heimsóttum Lýðræðis-
húsið stóðu þar yfir umræður um,
hvort stjórnarandstaðan ætti að
setjast í ríkisstjórn með kommúnist-
um. Eins og kunnugt er ákváðu
flokkarnir að gera það með ákveðn-
um skilyrðum og til að tryggja stöð-
ugleika. Blaðamenn biðu í hópum
fyrir utan fundarsalinn og við geng-
um upp a efri hæðir og knúðum
dyra hjá stjórnmálaflokkunum. Þar
svöruðu okkur æstir menn, sem
sögðust því miður ekki hafa neinn
tíma tii að ræða við okkur, við hlyt-
um að skilja, að þeir hefðu ijðrum
hnöppum að hneppa á þessari úr-
slitastundu. Við stórhýsi kommún-
istaflokksins voru verkamenn önn-
. um kafnir við að rífa niður flokks-
merkið.
Við fórum í afgreiðsluna og
spurðum, hvort unnt væri að hitta
einhvern talsmann flokksins. Þeir
voru allir á fundi og sagðir verða
áfram á fundum.
I alþjóðlegu blaðamannamiðstöð-
inni var efnahagsráðherrann, frú
dr. Christa Luft, að skýra frá
áformum um að laða erlent fjár-
magn inn í landið en með þeim
skilyrðum að útlendingar mættu
ekki eiga meira en 49% í fyrirtækj-
um. Vakti slíkt tilboð lítinn áhuga.
Var jafnvel talið að dr. Luft yrði
ekki lengi enn í embætti sínu. Hún
þótti róttæk þegar hún hóf afskipti
af stjómmálum eftir fræðistörf en
nú þykir hún ekki ganga nógu
langt.
Stórfyrirtæki á borð við Volks-
wagen hafa uppi ráðagerðir um að
fjárfesta í Austur-Þýskalandi og
hefja þar bílaframleiðslu. Líklegt
er að fyrstu erlendu fyrirtækin sem
þar festi rætur stundi hótel- og
veitingarekstur, svo sem við strönd
Eystrasaltsins, en þangað sækja
Berlínarbúar í sumarleyfum.
Sigurvegarinn og Stasi
Við héldum að hinu risavaxna
rússneska minnismerki í einu að
hverfum Berlínar. Það er hrikalegt
tákn _um sigur Rússa yfir Þjóðveij-
um. Á dögunum urðu þar mótmæli
og sögðu kommúnistar að nýnasist- j
ar hefðu staðið fyrir þeim. Þetta
þótti með ólíkindum, þar sem verð-
ir gæta garðsins og minnismerkis-
ins. Talið er, að kommúnistaflokk-
urinn hafi sjálfur staðið fyrir þessu
sem tilraun til að styrkja stöðu sína
með því að höfða til hins gamla
áróðurs síns, að án kommúnisma
yrði fólkið nasistum að bráð. Þetta
dugar ekki einu sinni lengur til að
halda lífi í kommúnismanum, sigur-
inn yfir nasismanum hefur breyst
í ósigur íbúa Austur-Þýskalands.
Þarna við minnismerkið kom í hug-
ann spurning Berlínarbúa, þegar
við heimsóttum hinn dapurlega
pólska markað í Vestur-Berlín:
Hver sigraði í stríðinu? Á leiðinni
út úr garðinum spurðum við mann
nokkurn, sem stóð þar í skjóli und-
an rigningunni, hvað honum þætti
um þetta mikla minnismerki. Svarið
var stutt og laggott: „Irre“ — della!
Við spurðum hann vegar til höfuð-
stöðva Stasi, öryggislögreglunnar,
sem fólkið hafði lagt undir sig
nokkru áður. Hann vissi nákvæm-
lega, hvernig við kæmust þangað.
Við ókum að mannauðum og ljós-
lausum byggingunum þarna um
kvöldið. Þær voru eins og dauðs
manns gröf en í raun er þetta heilt
hverfi, þar sem 20.000 til 30.000
manns unnu á degi hveijum við
hvers kyns eftirlitsstörf. Skjalahill-
urnar eru sagðar vera 12 km á
lengd. Næsta dag fórum við aftur
á þessar slóðir og vildum fá að
skoða okkur um innan dyra. Eftir
að almenningur réðist á bygging-
una hefur hún verið á valdi sér-
stakrar borgaranefndar, sem nýtur
aðstoðar almennrar lögreglu. Við
þröngan innganginn sátu karl og
kona frá borgaranefndinni sem
leyfðu okkur að fara inn í biðstofu
en þangað kom lögregluþjónn sem
spurði, hvort við ættum erindi við
einhvern sérstakan. Við sögðumst
vera komnir alla leið frá íslandi til
að skoða þetta hús og vildum gjarn-
an fá að líta í skjöl um ísland eða
íslensk málefni, hvort við fengjum
ekki leyfí til þess. Lögregluþjónninn
hvarf á braut. Nokkur stund leið,
þar til hann kom aftur og sagðist
því miður ekki að hafa fengið heim-
ild til að hleypa okkur inn í húsið.
Fyrir utan hittum við mann, sem
hélt á tveimur plastpokum og var
fatnaður, inniskór og blöð í pokun-
um. Við tókum hann tali. Hann
sagðist ekki vera neinn blaðafull-
trúi. Hann hefði aðeins verið að ná
í dótið sitt í gömlu skrifstofuna sína.
Nú hefði sér verið sagt upp störf-
um, hann væri atvinnulaus og vildi
að minnsta kosti fá eigur sínar. Það
færi engin starfsemi fram í húsun-
um, sögusagnir um það væru ekki
á rökum reistar. Síðan hraðaði hann
sér yfir götuna.
Þreytulegur ungur maður kom
út úr byggingunni. Hann sagðist
vera að koma af vakt fyrir borgara-
nefndina og væri á heimleið. Við
buðumst til að aka honum heim og
þáði hann það með þökkum. Hann
sagðist vera járnbrautastarfsmaður
og hefði starfsfélagi sinn fengið sig
til að vera á vakt í Stasi-húsunum
á frívakt, nú væri hann búinn að
vaka í næstum sólarhring og væri
orðinn dauðþreyttur. Hann sagði
að ætlunin væri að breyta húsunum
í sjúkrahús, það hefðu „þeir uppi“
ákveðið, og átti þar við stjórnendur
borgaranefndarinnar sem sátu
líklega við hringborð á efri hæðum
Stasi-bygginganna. Við tókum að
ræða um lífskjör hans og þær breyt-
ingar sem yrðu, ef skipt yrði um
stjórn- og efnahagskerfi. Þá eins
og jafnan þegar við tókum að ræða
þessi mál við íbúa kommúnistaríkj-
anna kom í ljós, hve erfitt við áttum
með að skilja hver annan. Hug-
myndaheimurinn er svo ólíkur. Eg
tel, að almenningur fyrir austan
átti sig ekki á því, að frelsi og betri
lífskjör nást ekki nema með miklum
átökum og fórnum. Leiðin verður
þó líklega auðveldust fyrir A-Þjóð-
veija, af því að þeir eiga ríkan
frænda fyrir vestan. Á miðvikudag
bauðst hann til að leysa efnahags-
vandann með því að stofna til mýnt-
bandalags A- og V-Þýskalands á
grundvelli v-þýska marksins.