Morgunblaðið - 11.02.1990, Blaðsíða 13

1Í3I
Magdeburg er nokkra
tugi kílómetra austan
við landamæri A- og
V-Þýskalands. Þang-
að koma nú margir
að vestan sem vilja
reyna fyrir sér í við-
skiptum fyrir austan.
Ætlun okkar var að líta á borgarlíf-
ið og dómkirkjuna. Við leiðina af
hraðbrautinni inn í borgina var
varðskýli og stóðu tveir hermenn
eða lögreglumenn í því. Þeir létu
okkur afskiptalausa. Þegar við
renndum bílnum að kirkjunni komu
tveir ungir piltar hlaupandi og vildu
selja okkur kort af borginni sem
við keyptum fyrir 5 vestur-þýsk
mörk. Við höfðum ekki fyrr lagt
bílnum en nokkrir krakkar, líklega
12 ára, birtust og vildu selja okkur
blöð eða póstkort og skoðuðu bílinn
í krók og kima. Við buðum þeim
banana sem þau þáðu með þökkum
og sá sem var framhleypnastur
spurði hvórt hann mætti setjast inn
í bílinn, sem var öllu stærri en Trab-
antamir og Wartburgamir sem
settu mestan svip á vegina. Honum
þótti hlýtt inni í bílnum og vítt til
veggja enda vorum við á Volks-
wagen-rúgbrauði. Síðan spurði
hann, hvort við ættum einhver göm-
ul blöð handa sér. Við gáfum honum
Der Spiegel og Frankfurter Allge-
meine og héldum síðan að skoða
dómkirkjuna. Hún er illa á sig kom-
in eins og flestar gamlar byggingar
í A-Þýskalandi sem við sáum fyrir
utan þær sem gerðar hafa verið upp
í Berlín. Hópur fólks var að skoða
kirkjuna, sem var full af einhveiju
drasli, undir leiðsögn. Við höfðum
stutta viðdvöl en þegar við héldum
að bílnum gengu tveir strákar að
okkur og spurðu, hvort við vildum
kaupa af þeim póstkort. Við tókum
myndir af þeim og gættu þeir þess
að póstkortið með mynd af dóm-
Á spjaldinu sem var við þjóðveginn norður af Jena er ungt fólk
hvatt til að kjósa ekki kommúnistaflokkinn í komandi kosningum
og einnig er hvatt til sameiningar Þýskalands. Eftir að við höfðum
stöðvað til að taka myndir af spjaldinu sáum við konur í verksmiðju-
húsinu til hægri klappa fyrir okkur. Á bílnum var vestur-þýskt núm-
er og víða stóðu spjöld, þar sem íbúar V-Þýskalands voru boðnir
sérstaklega velkomnir og menn sýndu hug sinn með því að flagga
með v-þýska fánanum.
gera. Báturinn var við landfestar
og einhver um borð sem virtist vera
að hita kaffi. Við múrinn var hópur
fólks að'höggva í hann til að ná sér
í flísar úr honum. „Við köllum þetta
fólk múrspætur," sagði Holger
Húbner frá borgarastjóraskrifstof-
unni í V-Berlín, sem var fylgdar-
maður okkar. Hann hafði jafn mik-
inn áhuga á því og við að sjá og
heyra, hvað væri að gerast við
múrinn, þar sem eitthvað nýtt bæri
þar við á hveijum degi. „Eg hefði
aldrei trúað að ég ætti eftir að verða
vitni að þessu. Þetta er með ólíkind-
um,“ sagði hann, þegar við gengum
að múrnum og smeygðum okkur
austur fyrir hann á árbakkanum.
Nokkur hópur fólks var þarna
austan við múrinn, tók myndir og
litaðist um. Ég spurði Húbner, hvort
ekki væri hættulegt að vera þarna
vegna þess að sprengjur hefðu ver-
ið settar í jörðu. Hann sagði, að við
múrinn í Berlín hefðu aldrei verið
settar neinar jarðsprengjur. Hins
vegar væru þær annars staðar á
landamærum Austur- og Vestur-
Þýskalands. Tveir a-þýskir verðir
gengu í áttina að okkur og báðu
okkur vinsamlega að fara aftur
í staðinn fyrir múrinn voru a-þýskir hermenn að sefja
upp vírnet á mörkum austurs og vesturs, en sögðu að
það myndi ekki duga nema í 2 mánuði.
Á dómkirkjutorginu í Magdeburg voru þessir
strákar að selja póstkort. Til að gleðja okkur
við myndatökuna brá annar þeirra upp korti
af dómkirkjunni um leið og smellt var af.
Höfuðstöðvar öryggislögreglunnar, Stasi, sem nú eru á valdi borgara-
nefndar. Fólk hefiir sýnt hug sinn með því að mála heiti Securitate,
hinnar illræmdu öryggislögreglu Ceaucescus, á bygginguna.
kirkjunni sæist vel á myndinni.
Síðan ókum við aftur út á hrað-
brautina án þess að verðirnir tveir
í skýlinu skiptu sér nokkuð af okk-
ur.
Þarna töldum við okkur hafa
sannreynt að minnsta kosti tvennt:
A-þýsk yfirvöld skipta sér ekki
lengur af þeim útlendingum, sem
aka út af hraðbrautunum. Verðir
þeirra gæta ekki að því hvort ferða-
menn hafi nauðsynlega áritun í
vegabréfi sínu til slíkra ferða. Ungl-
ingar og krakkar eru farin að
stunda viðskipti við ferðamenn,
vísir að einkaframtaki er orðinn til
og yfirvöldin líða hann. Þetta eru
smáatriði en voru mikilvæg í okkar
huga. Annars vegar hafði verið los-
að um tök lögregluríkisins og hins
vegar var ríkið farið að þola mönn-
um að afla sér tekna að eigin frum-
kvæði. Unga fólkið var tekið að
feta af forsjárbraut ríkisins.
Við múrinn
Ég hafði síðast verið í Vestur-
Berlín sumarið 1988. Þá fylltist
maður óhugnaði, þegar komið var
að múrnum þar sem áin Spree tók
við af honum hjá horninu á þing-
húsinu, Reichstag. Þarna hafa verið
reistir krossar til minningar um þá,
sem týndu lífi þegar þeir reyndu
að komast í frelsið. Um sumarið
stóðu varðmenn á hinum bakka
Spree og fylgdust með ferðum
manna fyrir vestan úr kíki og hið
sama var að segja um varðmenn í
turni við múrinn. Lögreglubátur
sigldi um ána. Nú var allt öðru vísi
um að litast. Enginn sást í varð-
turninum, tveir menn stóðu að vísu
hinum megin við ána en virtust
ekki vita, hvað þeir ættu af sér að
vestur fyrir. Þeir fóru sér að engu
óðslega og stilltu sér upp til mynda-
töku með þeim sem þess óskuðu.
Andrúmsloftið var ákaflega frið-
samlegt og laust við alla spennu.
Ég tek undir með Húbner, að aldr-
ei datt mér í hug, þegar ég fylltist
hiyllingi við múrinn fyrir 18 mánuð-
um, að ég gæti gengið þarna um
eins og á hveijum öðrum vinsælum
ferðamannastað.
Við gengum að Brandenborgar-
hliðinu. Múrinn lokar því enn, hins
vegar er unnt að ganga yfir mörkin
sitt hvorum megin við hliðið, en
aðeins Þjóðveijar mega nota þau
hlið. Útlendingar þurfa enn að fara
yfir á Checkpoint Charlie eða um
neðanjarðarbrautarstöð í Friedrich-
strasse. Þjóðveijar geta einir farið
fótgangandi yfir mörkin við Brand-
enborgarhliðið en hins vegar geta
þeir ekið á bílum sínum í gegnum
gat á múrnum á hinu fræga Pots-
damer Platz, sem eitt sitt myndaði
glæsilegustu krossgötur Evrópu og
þótt víðar væri leitað. Þar er nú
óbyggt svæði í hjarta Berlínar.
Höggin frá múrnum mynduðu und-
arlegan hljóm sem í senn var holur
en í honum festa. Var engu líkara
en loftið titraði. Er sagt, að niður-
inn hafi borist inn á sjúkrastofuna
hjá Erich Honecker í Charité-
sjúkrahúsinu, sem er háhýsi
skammt austan við múrinn og
greinilega reist til að ganga í augun
á íbúunum fyrir vestan. Síðan var
skýrt frá því að Honecker og kona
hans hefðu fengið inni á heimili
mótmælendaprests, en það fylgdi
fréttinni að þau þyrftu sjálf að
greiða fyrir mat og húsnæði.
í Kreuzberg-hverfinu komum við
að þar sem hermenn voru að fjar-
lægja heil stykki úr múrnum. Þau
eru með skrautlegum myndum, sem
múrspæturnar höfðu ekki hoggið á
brott og stykkin ætla Austur-Þjóð-
veijar að selja í góðgerðarskyni að '
eigin sögn. I staðinn fyrir múrinn
settu þeir upp þéttriðið og þykkt
vírnet. Við gengum þarna á milli
þeirra. Heldur þótti þeim þetta til-
gangslítið starf og sögðu, að netið
myndi í mesta lagi endast í 2 mán-
uði. Þarna voru V-Berlínarbúar að
fylgjast með og heyrði ég, að þeir
voru einnig þeirrar skoðunar, að á
bakvið múrinn væri jarðsprengju-
belti en Húbner leiðrétti þann mis-
skilning.
Það fór ekki fram hjá neinum
sem fylgdist með því, sem var að
gerast þarna við múrinn, að það
hafði djúp tilfmningaleg áhrif á alla.
Að sjá þetta smánartákn ófrelsisins
sundurhoggið og vandræðalega
verðina við það var í raun ævintýra-
legt. Samtöl við Berlínarbúa leiddu
í ljós að innra með þeim bærðist
ótti um að breytingin í borginni
væri ekki varanleg. „Ég trúi þessu
ekki og er alltaf með einhveija
ónotatilfinngu," sagði einn þeirra.
Ekki mætti gleyma því, að enn
væru tæplega 400.000 sovéskir
hermenn í A-Þýskalandi. Skammt
fyrir norðan borgina Jena ókum við
framhjá stórri sovéskri herstöð.
Þyrlur flugu yfir höfðum okkar og
herflutningavagnar töfðu fyrir um-
ferð. Stöðin blasti við augum enda
hefur útlendingum og öðrum líklega
verið bannað að fara um þessa
sveitavegi áður og því ekki þótt
ástæða til að fela hana. Var þetta
í eina skiptið í ferðinni sem okkur
fannst við vera undir eftirliti, þar
sem rússneskur heijeppi fylgdi okk-
ur eftir.
í kaldakoli
Það var engum vandkvæðum
bundið að fara í gengum hliðið í
Checkpoint Charlie. Við gerðum
það oft dagana sem við voru í
Berlín enda bjuggum við fyrir vest-
an en vildum kynnast því sem var
að gerast fyrir austan. Sumarið
1988 var leitað gaumgæfilega í
bílum sem fóru að austan enda var
þá verið að keppast við að halda
fólkinu í A-Þýskalandi með valdi.
Nú hafði allt verið galopnað enda
flúðu 2.000 til 3.000 manns á dag
vestur yfir í janúar, eða um 60.000
til 90.000 manns á fyrsta mánuði
ársins. Þessi staðreynd þrýstir ákaf-
lega á austur-þýska ráðamenn. Þeir
ákváðu að flýta kosningunum sem
áttu að vera í maí til 18. mars í
von um að ný stjórn gæti staðið
þannig að málum, að fólk hætti að
greiða atkvæði með fótunum og
yfirgefa landið.
Hvergi sést það raunar betur en
með því að bera saman ástandið í
A- og V-Þýskalandi hvílíkur hemill
marxismi, kommúnismi eða sósíal-
ismi hefur verið á öllum sviðum
þjóðlífsins. Það er sama hvert litið
er fyrir austan, alls staðar eru þeir
langt á eftir frændum sínum fyrir
vestan; nægir að bera saman Wart-
burg og Mercedes Benz til að átta
sig á þessum mikla mun. Þarna er
ekki um mismunandi upplag fólks-
ins að ræða heldur mismunandi
tækifæri við ólík þjóðfélagskerfi.
Það er fráleitt að ætla að A-Þjóð-
veijar nái frændum sínum fyrir
vestan nema þeir fái sömu tæki-
færi, lausir undan miðstýringu og
áætlunarbúskap. Eftir áróður gegn
kapítalisma í rúm 40 ár er skiljan-
legt að ýmsir óttist, hvað breyting
á þjóðskipulaginu hafi í för með
sér. Vinstrisinnar ala að sjálfsögðu
á þessum ótta. Þótt þeir telji sig
ekki lengur kommúnista og flokkur-
inn hafi nú skipt tvisvar um nafn
í von um að ganga betur í augun
á kjósendum, er kjaminn í stefnu
gamla valdaflokksins, SED, enn að
halda í skipulagshyggjuna, þótt
leyfa eigi eignarrétt og heimila er-
lendum fyrirtækjum aðild að at-
vinnurekstri í landinu. Hvorugt
gengur nægilega langt til að lyfta
þjóðfélaginu úr hinni efnahagslegu
eymd. „Við lítum þannig á, að það
þurfi að byija á núlli í A-Þýska-
landi,“ sagði v-þýskur bankamaður
við okkur í Berlín. „Þeir hafa ekk-
ert að bjóða og skortir alla kunn-
áttu til að reka fyrirtæki með skyn-
samlegum og arðbærum hætti.“
Af pólitískum umræðum í
A-Þýskalandi má ráða, að þeir telji
1