Morgunblaðið - 13.03.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. MARZ 1990
FYRRI LÍF
Hallveigastöðum, Túngötu 14
Sunnud. 18.mars kl. 10 til 18.
Nýtt námskeið
sem gerir þér kleift að rannsaka og
upplifa fyrri æfiskeið. Stuðst er
við Kristos tæknina sem er ásaml
dáleiðslu talin ein öruggasta og
viðurkenndasta aðferðin í dag .
Leiðb.: Garðar Garðarsson.
Nánari upplýsingar í síma 17230.
Loftpressur
margar gerðir
Hagstætt verð
Olíufélagið hf
681100
EINN PEKKTASTI
MARKAÐSMAÐUR
HEIMS
JACK TROUT
Á ÍSLANDI
NÁMSTEFNA
STJÓRNUNARFÉLAGS
ÍSLANDS
FIMMTUD. 22. MARS
Á HÓTEL SÖGU
KL. 10-17
AÐEINS ÖRFÁ
. SÆTI LAUS
■»
O-
SKRÁNING
OG NÁNARI
o .
UPPLÝSINGAR
i ÍSÍMA
62 10 66
5tjórnunarfélag
íslands
Þ.ÞORGRfMSSON&CO
[30130000.
gólfflísar- kverklistar
ÁRMÚLA 29, SÍMI 38640
Verður Kópasker
fyrst í röðinni?
*
eftir Askel Einarsson
Ég rakst á í skjalaskáp skrifstofu
minnar mosagræna bók gefna út
af áætlanadeild Framkvæmda-
stofnunar ríkisins. Þetta var
Byggðaþróunaráætlun fyrir Norð-
ur-Þingeyjarsýslu — Skýrsla og til-
lögudrög, eins og bókin er nefnd.
í sama mund datt mér í hug að
lesa betur frétt, sem birtist í helgar-
blaði „Dags“, þ.e. frásögn af neyð-
arfundi á Kópaskeri.
Hvað er að gerast? Nú er hrein-
lega talað um það fullum hálsi að
nauðsynlegt sé að fækka byggðum
í landinu. í sparnaðarskyni og til
að koma í veg fyrir að haldið sé
uppi vonlausri búsetu, upp á náð
Byggðastofnunar og þjóðarbúsins í
heild.
A frumbýlingsárum Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins, í árroða
dagsbrúnarinnar, voru hugmynda-
glaðir menn við stýrið í þeirri ágætu
stofnun. Nú skyldi hugað að jaðar-
byggðum líkt og gert var víða í
nágrannalöndum.
Akveðið var að gera byggðaáætl-
un fyrir Norður-Þingéyjarsýslu,
sem skyldi vera upphaf að stórri
byggðaáætlun, er ná skyldi að
Smjörvatnsheiði í suðri. Endumýja
skyldi hina fomu þinghá í Sunnu-
dal sem eitt byggðaþróunarsvæði.
Þessi dr^umar gufuðu upp, þar
sem ekki vá'r við það komandi að
mgla reitum yfir kjördæmamörk.
Eftir stóð byggðaáætlun fyrir Norð-
ur-Þingeyjarsýslu. Til verksins var
fenginn Guðmundur Óskarsson,
verkfræðingur, í apríl 1973. Hann
vann þessa áætlun í samráði við
heimamenn. Hann skilaði verki sínu
á árinu 1974, en skýrslan var gefín
út í mars 1975.
í niðurlagi Byggðaþróunaráætl-
unar fyrir Norður-Þingeyjarsýslu,
segir skýrsluhöfundurinn:
„Áætlunin gerir ráð fyrir að flest-
ir Norður-Þingeyingar fái vinnu
heima fyrir við sitt hæfi og nýt-
ing mannafla verði því ekki minni
en meðaltal landsheildar. Með
hliðsjón af breyttri atvinnuvega-
skiptingu til hins betra ætti
tekjubilið, miðað við landsheild,
að hafa minnkað á tímabilinu.
Takist vemlega vel til í þessum
efnum getur hæglega farið svo
að tekjumismunur verði enginn
I lok tímabilsins (1975-1985) og
jafnvel svo að Norður-Þingeying-
ar geti státað af almennt hærri
meðaltekjum en gerist í landinu."
Forstöðumaður áætlanadeildar
Framkvæmdastofnunar ríkisins
segir svo í formála „skýrslunnar",
en svo nefnir hann byggðaþróun-
aráætlun fyrir Norður-Þingeyjar-
sýslu.
„Að svo komnu er þessi skýrsla
aðeins gefin út til umræðu meðal
lögmætra samráðs- og umsagn-
araðila og til athugunar að hálfu
Framkvæmdastofnunar ríkisins.
Til að undirstrika það er útgáfa
þessi auðkennd sem skýrsla og
tillögudrög. Að loknum umræð-
um, á vegum þessara aðila, mun
skýrslan lögð fyrir stjórn stofn-
unarinnar til formlegrar af-
greiðslu."
Ekki var vitað til þess að stjórn
Framkvæmdastofnunar ríkisins
hafi nokkurn tíma gert sérstakar
ráðstafanir til að koma í fram-
kvæmd markmiðum áætlunarinnar.
Það var ljóst í upphafi að nauðsyn-
legt var að veita Norður-Þingeying-
um leiðsögn, til að nálgast mark-
mið áætlunarinnar, m.a. vegna þess
að ekki var sumstaðar til staðar
nægileg tæknileg og rekstrarieg
reynsla, til að virkja ný svið.
Ekki skal dregin fjöður yfir það
að veitt hefur verið fjármagn til
nytsamra hluta til þessa svæðis,
sem annarra svæða, úr Byggða-
sjóði.
Guðmundur Óskarsson, höfundur
skýrslunnar, bauð fram aðstoð sína
við Framkvæmdastofnunina, en því
boði var hafnað. Ekki hefur verið
fyrir hendi slík „fyrsta stigs aðstoð"
í þeim stofnunum, sem fengist hafa
við byggðaþróun hingað til. í þess-
um stofnunum hafa ekki verið
tæknimenntaðir menn, sem gátu
skoðað viðfangsefnin í réttri vídd,
áður en kom til framkvæmda-
áforma. Hafi hins vegar hallast á
fjárhagslega m.a. vegna rangra
úrræða og þekkingarleysis hafa
þessar stofnanir haft á að skipa her
vandamálasérfræðinga, sem aldrei
hafa fengist við rekstur, með eigin
hendi.
Hér eru við komnir að grundvall-
arvanda opinberra aðgerða í
byggðamálum. Það hefur ekki stað-
ið á að básúna út vandann, án þess
að benda á leiðir. Þetta er miður
drepgilegt kaffibollaspjall.
Á tímabilinu frá 1973-1989 hefur
íbúum Norður-Þingeyjarsýslu
fækkað um 633 íbúa eða 30,1%.
Það þarf að leita víða í landinu til
að finna slíka fólksfækkun. Það
þarf því ekki að undra þótt ein-
hverjum detti í hug að ekki sé
„púkkandi" upp á slíkar byggðir.
Menn spyrja og jafnvel þeir, sem
lifa á byggðavandanum, að nú sé
komið að því að létta byrðinni af
þjóðarbúinu, með því að hætta að
halda óarðbærum svæðum í byggð.
Slík sjónarmið komu greinilega
fram nýárshugvekju háskólarektors
í Bústaðakirkju á síðasta nýársdag.
Hann taldi byggðaaðgerðir svo
frekar á þjóðarjötunni, að það héldi
menntageiranum í svelti. Hann átti
þau úrræði að hætta búsetu í jaðar-
byggðum. íbúar þeirra gætu lifað
á sölu veiðileyfa, eftir að fiskveiðum
hefðu verið kvótaskipt á milli lands-
hluta. Þetta taldi hann hagkvæm-
ara fýrir þjóðarbúið, en að láta þetta
fólk stunda atvinnu sína á kostnað
skattþegnanna. Ekki þarf að efa
að þetta eru hugsuð orð hjá þessum
ágæta háskólarektor. Hætt er við
að þetta sé hugur margra og jafn-
vel almenn skoðun vissra hópa
manna, sem sækja sitt í ríkisjötuna
á þurru.
Eitt sinn á ferðum mínum um
Norðurland, í samstarfí við starfs-
menn Framkvæmdastofnunar ríkis-
ins,. var komið á Kópasker m.a. til
að ræða hafnarmál. Einum hinna
„sérfróðu" datt það ráð í hug að
flytja fólkið á Kópaskeri í íbúðar-
blokk, sem þá var auglýst til sölu
í nágrannasveitarfélagi Reykjavík-
ur. Þessi ágæti maður fékk þá „und-
irvísingu" á Kópaskersfundinum,
svo að hann var margs fróðari um
að 200 íbúar Kópaskers legðu meira
í þjóðarbúið, en ef þeir væru dag-
launamenn og skrifstofuþjónar á
höfuðborgarsvæðinu.
Á síðsta Kópaskersfundi voru
enn færðar sönnur á að byggðin
við Öxarfjörð hefði hlutverki að
gegna. Hitt er jafnljóst að biðlund
Byggðastofnunar er að bresta, því
að „kvoðan“ er takmörkuð og víða
brenna eldar byggðareyðingar, sem
þarf að hefta. Pólitískar skottu-
lækningar eiga sér takmörk.
Handabakavinnubrögðin duga ekki
lengur. Ráðamenn, Framkvæmda-
stofnun og síðar Byggðastofnun
hafa brugðist fyrirheitum. Þau hafa
reynst mýrarljós í byggðamálum
Norður-Þingeyinga, og þótt víðar
sé leitað.
í áðurnefndum formála forstöðu-
manns áætlunardeildar með
byggðaþróunarskýrslunni segir
ennfremur:
„Þarf að fullvinna áætlanir um
rekstur, framkvæmdir og fjárhag
einstakra áformaðra eininga,
ásamt tilheyrandi hönnun mann-
virkja. Að mestu þarf það starf
að fara fram á vegum hlutaðeig-
andi eignar- og rekstraraðila en
unnt er að veita þeim uppörvun
og aðstoð á grundvelli þess undir-
búnings, sem áætlunarstarfið
hefur faiið í sér.“

BILLIARD
ERÆÐI
Ókeypis kennsla
fyrir dömur
Borgartúni 32,
sími 624533.
Rauði krossinn:
Alheimsátak fyrir
fómarlömb styijalda
ALÞJÓÐA Rauði krossinn hefur hafið „Alheimsátak fyrir fórnarlömb
styijalda“. Tilgangurinn með átakinu er að vekja stjórnvöld og al-
menning til meðvitundar um slæmar aðstæður fórnarlamba styrjalda
og efla virðingu fyrir alþjóðlegum mannúðarlögum, að því er segir
í frétt frá Rauða krossi Islands.
Á ráðstefnu í Genf í lok febrúar
hóf Kristín Svíaprinsessa átakið
formlega. A fjórða tug þekktra
manna og kvenna úr röðum stjóm-
málamanna, listamanna og fjöl-
miðlafólks, sem tók þátt í ráðstefn-
unni, samþykkti yfirlýsingu, þar
sem segir m.a: að heimurinn hafi
aldrei verið nær friði, efi eyðilegg-
ingarmáttur styrjalda aldrei verið
meiri. Níutíu prósent fómarlamba
styrjalda séu óbreyttir borgarar og
þjáningar saklauss fólks sé óvirðing
við mannkyn, sem ekki verði við
unað. Það sé á valdi mannsins og
skylda þjóða heims að binda enda
á styrjaidir og þjáningar sem þær
■valdi.
Fundurinn skoraði á stjórnvöld,
hjálparstofnanir, stjórnendur
stríðandi aðila og allar þjóðir heims
að virða alls staðar og ætíð grund-
vallarmannréttindi einstaklingsins,
að gegna þeim skyldum sem fylgi
aðild að alþjóðlegum mannúðarlög-
um með því að heimila allt nauðsyn-
legt mannúðarstarf í þágu fórnar-
lamba styijalda og tryggja að kost-
ur sé á slíkri aðstoð og að viður-
kenna að líf sérhvers einstaklings
varði okkur öll.
„Útgerð frá Kópaskeri
verður að vera við hæfi
vegna erfíðra hafiiar-
skilyrða og heimamiða.
Hér verður að hjálpa
fólki til sjálfsbjargar og
sjálfsvirðingar varð-
andi endurhæfíngu fyr-
irtækja, sem miðist við
skynsamleg skilyrði.
Þetta er kjörið hlutverk
iðnráðgjafa og Byggða-
stoftiunar á Akureyri.“
Þetta em góð orð sögð á þroska-
árum byggðaþróunaraðgerða á Is-
landi, en eru nú grafin og gleymd.
Umrædd áætlun var hugsjóna-
mál Gísla Guðmundssonar, alþing-
ismanns, frá Hóli á Langanesi, sem
treysti á opinberar byggðaaðgerðir
og hlutverk Framkvæmdastofnunar
ríkisins. En hver er raunin?
Á Kópaskeri var eitt traustasta
kaupfélag landsins. Það var
lífsstarf þeirra feðga Björns Krist-
jánssonar frá Víkingavatni og Þór-
halls, sonar hans. Nú heyrast frétt-
ir um gjaldþrot þessa forystu kaup-
félags.
Eitt sinn átti ég, ásamt oddvitum
sveitanna við Öxarfjörð, viðtal við
forstjóra Framkvæmdastofnunar
ríkisins, varðandi jarðhitaleit í Öx-
arfirði. Ég hafði orð fyrir þeim og
sagði að þar færu menn, sem sætu
á gullkistu. Eftir á að hyggja er
þetta ekki ofmælt. Það furðulega
er að ekki fæst fé til nauðsynlegra
rannsókna, fyrr en eftir dúk og disk
og það með herkjum. Vitað er um
lífrænt gas, sem gæti verið fyrir-
boði olíu í dýpri jarðlögum. Ekki
er fé til þessa verkefnis, fyrr en
einhvern tíma um síðir, ef til vill.
Fari svo að þarna sé um auð að
ræða getur Öxarfjörðurinn orðið ein
auðugasta byggð landsins. Á öllu
svæðinu frá Auðbjamarstaðar-
brekku og út í Núpasveit eru frábær
skilyrði til fiskiræktar og annarra
nytja jarðhitans.
Við Öxarfjörð og austur í Þistil-
fjörð eru ein bestu sauðfjárræktar-
svæði landsins, þar er nægilegt
beitiland. Með skynsamlegri land-
búnaðarpólitík, þar sem landkostir
til beitar verði látin ráða um skipt-
ingu framleiðsluréttar í sauðfjár-
rækt, má skapa þama skilyrði til
sauðfjárbúskapar á fyrri vísu.
Útgerð frá Kópaskeri verður að
vera við hæfi vegna erfiðra hafnar-
skilyrða og heimamiða. Hér verður
að hjálpa fólki til sjálfsbjargar og
sjálfsvirðingar varðandi endurhæf-
ingu fyrirtækja, sem miðist við
skynsamleg skilyrði. Þetta er kjörið
hlutverk iðnráðgjafá og Byggða-
stofnunar á Akureyri.
Við skulum varast að búa til
byggðaeyður í landinu af manna-
völdum. Vitað er um mikinn jarð-
hita í Öxarfirði og ókannaðir eru
aðrir möguleikar. Fari þessi byggð
í órækt af mannavöldum myndast
eyða í byggð. Á tímum fijálslyndra
eignarskipta milli landa geta
byggðir lent með ódýrum hætti í
klóm útlendinga. Þannig getur
þjóðin misst góða landkosti í hendur
útlendinga, fyrir einskæran aula-
hátt og skammsýni.
Kassasjónarmið skammsýnna
manna er ekki byggðastefna. Fjár-
hagsleg slys vegna ónógs eigin fjár
eru ekki einsdæmi á Kópaskeri eða
óvænt óhöpp, vegna mannlegra
mistaka. Þetta gerist víða í landinu
og þykir ekki athugavert.
Þeir tímar eru nær en margan
grunar, að fiskiræktin biómstri á
ný. Það væri þjóðhættuleg skamm-
sýni að deyða framtak í þeim
byggðum, sem búa yfir miklum
guðsgjöfum á sviði landkosta.
Það koma tímar, þegar enginn
vill kannast við að hafa kveðið
ragnarök yfir byggðum Norður-
Þingeyjarsýslu. Hver byggð á
tvenna- tíma.
Höfimdur er framkvæmdastjóri
Fjórðungssambands
Norðlendinga.