Morgunblaðið - 13.05.1990, Blaðsíða 20

20 C
MORGUNBLAÐIÐ FJOLMIÐLAR SUNNUDAGUR 13. MAÍ 1990
í fjöímiðlum
■ EIRÍKUR Jónsson, dagskrár-
gerðarmaður á Aðalstöðinni, er nú í
tveggja mánaða
leyfi til að sinna
ritstörfum. Önnur
bók hans er nú í
smíðum austur í
Hallormsstaða-
skógi þar sem hann
dvelur í sumarbú-
stað ásamt fjöl-
skyldu sinni. Eins
og kunnugt er
skrifaði Eiríkur
bók um Davíð
Oddsson borgarstjóra er út kom fyr-
irsíðust" iúl. Eiríkur vill ekkert láta
uppi um ci'ni nýju bókarinnar, en að
öllum l$k:udum er þar á ferðinni ann-
aðhvort ævisaga eða heimildarit þó
það sé ekki fuilsannað. Samkvæmt
heimildum er það eitt víst að bók
þessi mun ekki skrifuð í óþökk neins.
Eiríkur heyrist ekki á öldum ljósvak-
ans fyrr en í júlímánuði og nýja bók-
in er væntanleg á næsta jólabóka-
niarkað.
Utvarpsstjóri Aðalstöðvarinnar,
Bjarni Dagur Jónsson, mun ieysa
Eirík af hólmi á morgnana og fær
morgunþátturinn nú töluvert annað
yfirbragð. Hann verður lengdur um
einn tíma og stendur því frá 7.00 til
10.00 og verðurýmsum smærri þátt-
um fléttað inn í hann. Þannig mun
Heiðar Jónsson snyrtir koma inn
með þátt sinn „Heiðar, heilsan og
hamingjan", Cecil Haraldsson flyt-
ur morgunandakt og fenginn verður
gestur dagsins til að líta yfir fréttir
dagsins með Bjarna Degi.
EIRÍKUR
JÓNSSON
FURÐUHEIMAR
FJÖLMIÐLANNA
(Agaleysisdeild)
Það á ekki af bandaríska geim-
sjónaukanum Hubble að
ganga ... Honum var gert
skylt að finna ákveðnar þekkt-
-ar stjörnur en honum mistókst
verkið. — DV 9/5.
Börn og ofbeldi:
SKULD MANNSINS
SKELLT Á SJÓNVARP
í RANNSÓKN einni sem gerð var fyrir um einum og hálfum áratug
voru börnum sýndar ofbeldisfullar teiknimyndir. Börnin voru í mis-
miklu tilfinningalegu jalhvægi, — sum eðlileg, önnur sálarlega sködd-
uð. I ljós kom að eftir „skemmtunina“ höfðu flest börnin betri stjórn
á árásargirni sinni. Hins vegar þau börn sem voru í minnsta sálar-
jafnvægi urðu ofbeldisfyllri og árásargjarnari og reyndu gjarnan
að nota þau hin sömu brögð og sýnd voru í myndunum. En hvað
segja þessar niðurstöður okkur? Fyrst og fremst það að sjónvarpið
heldur aðstæður og persónugerð barnanna, sem mótast m.a. af heim-
ili og foreldrum. Einn kunnasti barnasáifræðingur okkar tíma, Bruno
Bettelheim, sem lifði af dauðabúðir nasista en féif fyrir eigin hendi
fyrir tæpum tveimur mánuðum, heldur því einmitt fram í síðustu
bók sinni að hin raunverulega hætta við sjónvarp sé ófullkomleiki
mannsins.
Það er mikill misskilningur
að áhrif kláms og ofbeldis í
sjónvarpi á börn séu sannan-
leg. Niðurstöður rannsókna stang-
ast mjög á og sjaldnast staðfesta
þær orsakatengsl. Kennirigar sem
settar hafa verið fram um áhrif
sjónvarpsáhorfs á hegðun barna
byggja á ályktun-
um og túlkunum,
— umræða um
þessi mál á því að
vera rökræða sem
vísar út í hafsauga
kreddum á borð
við það að mikið gláp á glæpi eða
kossaflans örvi óhjákvæmilega
áhorfendur til þess sama athæfis.
Bettelheim bendir á að siðferðis-
postular (má lesa sem Konur gegn
klámi) hafa alltaf haft horn í síðu
þess forms vinsælla afþreyingar-
menningar sem eru hvað nýjust og
mest áberandi. Hann segir að form
fjöldamenningar sé litið grunsemd-
araugum þangað til annað nýrra
og „verra“ kemur fram á sjónar-
sviðið. Hann bendir á máli sínu til
stuðnings að kvikmyndir og teikni-
myndablöð hafi .verið mannskemm-
andi þar til sjónvarpið kom til sög-
unnar. Þeir fullorðnu sem ólust
ekki upp við tiltekinn miðil, og
þekkja því ekki af eigin raun hvern-
ig unnt er að njóta hans á sak-
lausan hátt, eru iðulega fyllri vand-
BAKSVIÐ
eftir Ágeir Fridgeirsson
Böm verða að
þroska rátta
afstöðu til of-
beldis. Leiðin til
þesserekki ad
loka augunum
fyrir því
Búi foreldrar
börnum þær
aðstæður að
þau horfi sleitu-
laust á klám og
ofbeldi án þess
að ræða við þau
um siðgæði inn-
taksins, er
hægt að kenna
imbakassanum
um efáhorfið
hefúr miður
góð áhrif.
g4rans!“ hrópaði hetjan
g er hræddur um að
ég verði að hallast á
sveif með þessum
löndum okkar sem seilast til
pennans annað slagið til þess
að viðra þá bjargföstu skoðun
sína hér á síðum Morgun-
blaðsins meðal annars að þýð-
endum sjónvarpsefnis (og
myndbanda og kvikmynda
raunar líka) séu ærið mislagð-
ar hendur skulum við segja.
Að vísu er ég ekki jafnsáttur
við þá alla, þessa sínuddandi
en einlægu varðhunda
íslensks máls ef svo mætti
orða það. Sumir gætu að
skaðlausu tamið sér ögn meiri
hógværð og umburðarlyndi,
einn eða tveir virðast hálf-
gerðir sérvitringar og svo eru
menn á stundum ákafari en
góðu hófi gegnir og sjá fyrir
bragðið óþarflega marga
drauga í óþarflega mörgum
hornum. En svona á heildina
litið er samt mörg athuga-
semdin þessara manna bæði
gagnleg og tímabær; og ef
.einhveijum finnst nuddið
þreytandi á stundum og jafn-
vel jaðra við þráhyggju þá
mega menn ekki gleyma því
að auk þess sem sjónvarpið
er vitanlega eitthvert magn-
aðasta fræðslutækið sem sög-
ur fara af þá getur það því
miður líka verið eitt svæsn-
asta forheimskunartólið.
Ef við látum augljósar þýð-
ingarskekkjur liggja á milli
hluta að sinni þá hygg eg að
það ergi mig einna mest, hve
sumir þýðendur hafa ömur-
legt málskyn. Hér eru þó þýð-
endur myndbanda (sem sýn-
ast á stundum nánast jafn-
margir böndunum) yfirgengi-
lega verstir. Hroðinn sem þeir
bera á borð fyrir okkur sumir
getur raunar naumast heitið
íslenska. Og ef einhver and-
varpar nú að vissulega sé
þetta alveg satt en að við
þessu sé bara ekkert að gera,
þá svara ég þvf til að það
mætti að minnstakosti skikka
útgefendur ósómans til þess
að merkja hann rækilega höf-
undunum og heist að gera
þeim að birta flennistórar
myndir af þeim að auki, öðr-
um til viðvörunar.
— Og segið svo að ég hafi
ekki sjálfur tamið mér þá
hógværð og umburðarlyndi
sem ég var að ýja að hér efra
að menn skyldu hafa að leið-
arljósi.
Það er of algengt að þýð-
endur sjónvarpsefnis geri
lítinn sem engan greinarmun
á leiknu efni annarsvegar og
svo á hinn bóginn á fræðslu-
þáttum ýmiskonar og afþrey-
ingar. Þeir virðast alls ekki
átta sig á því hvílíkur regin-
munur er á rituðu máli og
töluðu — nema þeir kæri sig
þá kollótta. Sjónvarpspersóna
sem tjáir sig á ritmáli kemur
vitaskuld sjálfkrafa ankanna-
lega fyrir. „Sveinninn er ég
elska var farinn er ég kom,“
láta þýðendur af þessu tagi
aumingja veslings hijáðu
stúlkukindina emja gegnum
táraflóðið eða því sem næst.
En það er af mér að segja
að þegar manneskjurnar á
Skjánum byija að þylja okkur
raunir sínar með fyrrgreind-
um hætti þá hneigist ég til
þess að forða mér í háttinn.
Stundum er það í þokkabót
á okkur lagt að þýðandinn sé
haldinn þvílíkri ofurást á
„vönduðu“ máli að maður
gæti þessvegna legið í bælinu
árið um kring. Sá forhertasti
sem ég man eftir í svipinn,
en nú virðist að vísu sestur í
helgan stein, hafnaði „töku-
orðum“ eins og þau lögðu sig.
Ég stóð hann meira að segja
oftar en einu sinni að því að
afneita sígarettunni. „Gefðu
mér vindling," urruðu morð-
ingjarnir hans samviskusam-
iega þegar þeir voru ekki að
kála náunganum. Þá er þess
að geta að hundeltur flótta-
maður í harðsoðnum reyfara
var látinn hrópa „árans“ fyrir
skemmstu þegar útlitið var
sem svartast; hvað er að
sönnu ugglaust góð og gild
íslenska en féll samt ekki að
mínu viti beinlínis að efninu
eins og flís að rass, svona
miðað við aðstæður og per-
sónur.
í þessari sömu mynd seild-
ist hinn háttprúði þýðandi líka
til orðsins „ginnhelgur".
„Réttur okkar er ginnhelgur,"
var einn hinna ofsóttu látinn
veina í örvæntingú sinni þeg-
ar hringurinn þrengdist enn.
Ég ætla að þetta sé svo sem
líka hin dægilegasta íslenska
rétt einsog áranið. En skelfing
verður dramatíkin samt
kostuleg í spennumynd af
þessu tagi þegar garparnir
taka til við að beija lóminn á
þennan hátt. Og hve margir
þeirra sem sátu við sjónvarpið
þetta kvöld skyldu hafa snúið
sér að sessunaut sínum og
spurt hæversklega: „Þú ert
ekki með Blöndat á þér?“
Nú fer ég senn að hætta.
Svona í lokin langar mig samt
að koma þeirri eindregnu
skoðun minni á framfæri að
sæmileg þekking á tungumál-
inu, sem þýtt er úr, ásamt
með skammlausum tökum á
móðurmálinu, dugi þýðandan-
um skammt ef hann er ekki
líka allvel lesinn og þá ekki
síst í mannkynssögu. Menn
skyldu að minnstakosti
þekkja takmörk sín og vera
ólatir við að slá upp í kunn-
ingjum og fræðiritum. Það
gengur til dæmis ekki í sjón-
varpsmynd um grimmdarverk
nasistanna að rugla saman
böðlum og fórnarlömbum.
Það er einfaldlega of nötur-
legt. „Kapo“ var sá fanga-
búðalimur kallaður sem settur
var yfir þjáningabræður sína
sem einskonar flokksstjóri; en
hann var fangi einsog þeir
allt um það. í íslenska textan-
um með fyrrgreindri mynd
hétu þessir veslingar „fanga-
búðastjórar"!
En það er mál að slá botn-
inn í þetta einsog ég sagði
áðan. Naumast þarf að taka
fram að þama innanum og'
samanvið í þýðendaskaranum
er vitanlega margt góðra
manna. Þeir hæfu mega ein-
faldlega gjalda skussanna,
hvað er svosem ekki nýtt.
Þessum mönnum til hug-
hreystingar — og ennfremur
til þess þeir fyllist nú ekki
minnimáttarkennd og fari
jafnvel á taugum — skal hér-
með játað undanbragðalaust,
að stéttin undirritaðs og sú
sem kennd er við blaðamenn
á svosem líka sína vandræða-
gemsa.
Hér er nýjasta afrekið eins
sem stóð víst í þeirri trú að
hann væri að böggla saman
slarkfærri setningu:
„Um það hvort til standi
að Reykjavíkurborg byggi
gleryfirbyggingu yfir torgið
segir Þorvaldur það ekki
standa til.“
Gísli J.
Ástþórsson