Morgunblaðið - 22.07.1990, Blaðsíða 18

w
syjHNWPAeUft §§: ffly
og verkstjórnarlega. Til vara var
lagt til að verkstjórnarvald ríkis-
skattstjóra yrði eflt og öll atvinnu-
rekstrarframtöl unnin hjá embætt-
inu svo og álagning og eftirlit með
söluskatti. Komið yrði á fót sér-
stakri eftirlitssveit sérhæfðra skatt-
rannsóknarmanna sem gerði skynd-
ikannanir á bókhaldi fyrirtækja og
tæki til rannsóknar flókin og erfið
framtöl. Þá var einnig lagt til að
endurskoðuð yrðu ákvæði um skatt-
alega meðferð hlunnindagreiðslna.
Engu af þessu hefur verið hrundið
í framkvæmd, og Guðmundur Guð-
bjarnason segir að frá þeirra sjónar-
miði hafi ekkert af þessum tillögum
verið tekið til greina. Þó hafi enginn
ágreiningur verið um tillögurnar og
þær raunar taldar nauðsynlegar.
„Það má segja að eftirlit með
staðgreiðslu hjá embættinu undan-
farin ár og nú virðisaukaskatti hafi
komið niður á þeim þætti þar sem
fjölgunar á mannskap er virkilega
þörf en það er í rannsóknum," seg-
ir Guðmundur. „Rannsóknir hafa
setið á hakanum hjá okkur en með
þeim mannskap sem við höfum er
okkur ekki kleift að stunda bæði
eftirlit og rannsóknir svo vel sé.“
VSK er skilvirkara kerfi
Tilkoma VSK hefur breytt miklu
fyrir embætti skattrannsóknar-
stjóra. Guðmundur segir að hið
nýja kerfi geri þeim kleift að fylgj-
ast nákvæmar með tilteknum við-
skiptum fyrirtækja. „Þetta samspil
innskatts og útskatts var ekki til í
söluskattskerfinu, það er að skattur
hjá einum aðila er frádráttur hjá
öðrum," segir Guðmundur. „Við
getum með þessu kerfi rakið við-
skipti á annan hátt og betur en '
áður. Auk þessa hefur undanþágum
fækkað mikið en þær gátu menn
áður fyrr misnotað mikið.“
Hvað varðar skattsvik almennt
kemur fram í máli Guðmundar að
þau eru af tvennum toga. Annars-
vegar er um að ræða að einn aðili
ákveður að svíkja undan skatti án
þess að hafa um það samráð við
aðra aðila. Hinsvegar eru svo tveir
eða fleiri sem koma sér saman um
skattsvikin. Það eru meiri líkindi á
að embætti skattrannsóknarstjóra
nái í skottið á þeim sem einn stund-
ar skattsvik en þar sem tveir eða
fleiri eiga hlut að máli. Þar sem
einn á hlut ftð máli eru gögn varð-
áh4í VÍðsWHtÍB OtoF On Ptt! ÍÍftSÍf
nnnáFs gtaðap nn þ<tð þaFí eþþj að
vofs þaF sem keif semjn nm máiið:
„MaflUF fnFðflF sig flft á þyf þyp
menn geFa- gengið langf i að iFne
öðFum %fíf sltuttsviitHm sínumr
segiF öuðmunfluF: „Itefta jtemuF oft
fynr í byggingastarfsemi flg þjón-
ustustarfsemi þar sem svört vinna,
er tahn stunduð. Þar virðast menri
lítt feimnir við að trúa samborgar-
anum fyrir lögbrotum sínum með
því að bjóða nótulaus viðskipti."
í skýrslu þeirri sem lögð var fram
á Alþingi 1986 segjr m.a. að hjá
skattrannsóknarstjóra eigi sér nú
stað eina raunhæfa skatteftirlitið í
landinu. í stórum dráttum megi
fullyrða að skattstofurnar séu eins
og málum er háttað allsendis ófær-
ar um að sinna eftirlitsskyldu
sinni. Áhættan af skattsvikum sé
mjög lítil, refsing nánast engin en
hagnaðurinn verulegur. Var nefnd-
in þeirrar skoðunar að lélegt skatt-
eftirlit væri ein alvarlegasta brot-
alömin í íslenskum skattamálum.
En það er kannski alvarlegra að
stjórnvöld hafa nákvæmlega ekkert
gert til að bæta eftirlitið á þeim
fjórum árum sem liðin eru frá út-
komu skýrslunnar.
embætti skattrannsóknarstjóra sl.
sex ár þrátt fyrir mikla fjölgun
framteljenda á þeim tfma og upp-
töku staðgreiðslu og VSK. Emb-
ætti þetta skilar þó töluverðum tekj-
um f ríkiskassann í formi hækkaðr-
ar álagningar eða refsinga fyrir
skattsvik. Þannig er nú lokið rann-
sókn hjá embættinu á máli þar sem
um skattsvik upp á 55 milljónir er
að ræða og er það stærsta mál hjá
embættinu undanfarin 3 ár. Reikna
má með að það verði sent Rann-
sóknarlögreglunni til meðferðar á
næstunni. Stærsta einstaka skatt-
svikamálið í fyrra nam 30 milljónum
króna og stærsta málið 1988 nam
42 milljónum króna.
Þegar litið er á tölur yfír hve
opinber gjöld hafa hækkað mikið
vegna starfsemi skattrannsóknar-
stjóra frá árinu 1985 kemur í ljós
að þar er aðeins um að ræða brot
af áætluöu tapi rfkissjóðs vegna
neðanjarðarhagkerfísins. Árið 1985
voru þetta 104 milljónir króna (allar
tölur eru á verðlagi hvers árs), árið
1986 voru þetta 119 milljónir króna
1987 103 milljónir, 1988 fór upp-
hæðin í 243 milljónir króna en inni
í þeirri tölu eru mörg mál sem voru
óafgreidd í desember 1987 og f
fýrra nam þessi upphæð 163 millj-
ónum. Ljóst er að ef upphæðin
1985 er framreiknuð til ársins í
fyrra kemur í Ijós að embættið hef-
ur náð inn helmingi hærri upphæð
1985. Guðmundur Guðbjarnason
skattrannsóknarstjóri segir skýr-
inguna á þessu vera þá að embæt-
tið var mikið í staðgreiðslueftirliti
í fyrra en annað varð að sitja á
hakanum á meðan. Það er hinsveg-
ar ljóst að ef embættið hefði meiri
mannafla myndu þessar tölur
hækka að mun.
í skýrslu nefndarinnar frá 1986
voru lagðar fram tillögur um úrbæt-
ur í skattaeftirliti. Þær helstu voru
að embætti ríkisskattstjóra yrði
breytt í stofnun sem færi með heild-
arstjórn skattamála bæði faglega
RÆTT VIÐ MANN SEM MIKIÐ HEFUR UNNIÐ
SVARTA VINNU
liggja fyrir um innheimtu í VSK-
kerfinu styðja þessa skoðun. Inn-
heimtan á fyrstu tveimur mánuðum
þessa árs nam um 7 milljörðum
króna sem er töluvert meira en
áætlað hafði verið. Á árinu öllu er
áætlað að innheimta VSK nemi um
33 milljörðum króna. Ef svo heldur
fram sem horfír mun hún verða
orðin einhvetjum milljörðum meiri
í árslok.
Sökum þess hvemig VSK er
byggður upp — þar er að fínna
bæði innskatt og útskatt — verða
menn að hafa reikningsform sín í
lagi til að fá þann frádrátt sem
þeim ber. Á þennan hátt hefur dreg-
ið mjög úr nótulausum viðskiptum.
Vilhjálmur Egilsson fram-
kvæmdastjóri Verslunarráðs segir
að verið geti að góð innheimta á
VSK sé tímabundið fýrirbæri. Menn
séu löglegir meðan þeir séu að átta
sig á kerfinu og læra á það. Þegar
frá líði falli allt í sama farið og áður.
Rannsókn lokið á 55 milljón
kr. skattsvikamáli
Umfang neðanjarðarhagkerfís-
ins má að hluta skýra með því að
litlu fé og mannafla er varið til
skattaeftirlits og skattrannsókna
hér á landi. Sem fyrr greinir hefur
mannskap ekki verið fjölgað hjá
„ÆTLIÞAÐ sé ekki orðin lenska hér að svindla á ríkinu.
Allavega hafði ég ekkert samviskubit af því að vinna svart,
síður en svo.“ Þannig tekur 34 ára gamall maður til orða, en
hann hefur af og til síðustu 14 árin unnið það sem kallast
svört vinna. Nonni (tilbúið nafti) var í bæjarvinnu árið 1976
er hann kynntist fyrst vinnu þar sem ekkert af launum hans
var gefið upp til skatts.
Við vorum að vinna að hellu
lögnum og ýmsum frá
gangi við götur fyrir borg-
ina og það var algengt að húseig-
endur eða verslunareigendur
bæðu okkur að vinna hið sama
fyrir sig. Það virtist vera gagn-
kvæmur skilningur á því að laun-
in væru ekki gefín upp,“ segir
Nonni.
Árið 1986 vann Nonni nær ein-
göngu svarta vinnu. Að mestu var
um málningarvinnu að ræða og
höfðu hann og félagi hans verk-
efni hér og þar um borgina. „Við
tókum oftast að okkur heimahús
i þessari vinnu en einnig man ég
að við máluðum eina prentsmiðju.
Það var stærsta verkefni okkar
og fengum við hálfa milljón króna
fyrir sem ekki var gefin upp til
skatts. Ég veit ekki hvemig eig-
endur prentsmiðjunnar fóðmðu
þetta í sínu bókhaldi."
Aðspurður um hvemig þeir
hefðu fengið verkéfni segir Nonni
að til að byija með hafi það verið
í gegnum meistara. Er frá leið,
og þeir urðu þekktir, hafi þeir
sjálfir getað útvegað sér verkefni.
Hann segir að hann hafí á þessum
tíma þekkt til stórs hóps manna
sem tók að sér ýmis viðhaldsverk-
efni í heimahúsum og það hafí
verið almenna reglan að vinnan
var ekki gefín upp til skatts. Verk-
kaupandi sparaði sér með þessu
söluskattinn, það er hann fékk
vinnuna 26% ódýrari en ella. „Það
kom einhvern vegmn aldrei til
umræðu annað en að vinnulaunin
væru ekki gefín upp eða reikning-
ar lagðir fram. Og þetta er víða
svona. Ég get nefnt sem dæmi
að bróðir minn er pípulagninga-
maður. Hann var eitt sinn við
vinnu fyrir þingmann hér i bæ og
þegar hann fór að mkka hann
niðri í Alþingi var þingmaðurinn
ekkert feiminn við að fara fram
á að sleppa reikningnum og borga
þetta svart. Þetta sýnir að allir
taka þátt í þessum leik.
Ég vann síðan fyrir heildsölu
að loknu árinu í málningunni. Þar
var kerfið þannig að bara dag-
vinnan var gefín upp. Ofan á hana
bættust svo 50%, sem borguð vom
svart. Þetta var hægt með því að
fíffa til lagerbókhaldið,“ segir
Nonni.
Þegar hann var spurður hvort
hann hefði haft það betra þegar
hann stundaði svörtu vinnuna en
þegar hann þurfti að gefa allt upp
sagði hann svo ekki vera. „Þetta
var hálfgert hippalíf á okkur. Við
unnum þegar við vorum í skapi
til þess en lágum í leti þess á
milli. Hinsvegar var svarta vinnan
góð búbót með annarri vinnu sem
ég fékk mér síðar meir,“ segir
hann. „Það var gott að geta grip-
ið ( þetta um helgar og drýgt
þannig tekjurnar."
Orðin lenska að
svindla á rikinu