Morgunblaðið - 22.07.1990, Blaðsíða 20

JO
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGlÍR 22. JÚLÍ
21

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn'Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Tilefnislaus árás
Dagblaðið Vísir vegur með
ómaklegum hætti að Þor-
steini Pálssyni, formanni Sjálf-
stæðisflokksins, í forystugrein í
fyrradag. Þar er hann sakaður
um forystuleysi og ein röksemdin
fyrir þeirri ásökun sú, að ágrein-
ingur sé uppi milli Sjálfstæðis-
manna í bæjarstjórnum Vest-
mannaeyja og Isafjarðar! Sú
gagnrýni er auðvitað barnaleg. I
öllum stjórnmálaflokkum koma
upp ágreiningsmál, hvort sem er
á vettvangi flokksfélaga eða
meðal trúnaðarmanna í sveitar-
stjórnum og á Alþingi. Fráleitt
er að ætlast til þess, að formaður
stjórnmálaflokks leysi öll slík
mál, sem upp koma, enda eru
fjölmörg dæmi um slíkar deilur
innan Sjálfstæðisflokksins sem
annarra stjómmálaflokka á und-
anfornum áratugum. í meirihluta
Sjálfstæðismanna í Vestmanna-
eyjum og á ísafirði sitja fullorðn-
ir menn og þeir eiga að leysa sín
vandamál sjálfir.
Þorsteinn Pálsson var korn-
ungur kjörinn formaður Sjálf-
stæðisflokksins á Iandsfundi
haustið 1983 eftir erfitt tímabil
í sögu flokksins. Forveri hans,
Geir Hallgrímsson, hafði þá
gegnt formennsku í Sjálfstæðis-
flokknum í áratug og m.a. staðið
frammi fyrir alvarlegasta klofn-
ingi í sögu flokksins fram að
þeim tíma, þegar Gunnar Thor-
oddsen myndaði ríkisstjóm sína
í ársbyijun 1980 í andstöðu við
meirihluta Sjálfstæðismanna.
Þegar Geir Hallgrímsson tók
ákvörðun um að láta af for-
mennsku haustið 1983 hafði
hann sameinað Sjálfstæðisflokk-
inn á ný, leitt flokkinn í gegnum
þingkosningar vorið 1983 með
árangursríkum hætti og tryggt
aðild flokksins að ríkisstjórn
þeirri, sem mynduð var þá um
vorið og Geir Hallgrímsson átti
manna mestan þátt í að var
mynduð.
Engum duldist, að ógróin sár
voru enn í Sjálfstæðisflokknum
fyrstu árin eftir að Þorsteinn
Pálsson tók við formennsku
hans, enda höfðu átökin í Sjálf-
stæðisflokknum verið mjög hörð
um nokkurt skeið. Klofningur
Sjálfstæðisflokksins fyrir þing-
kosningarnar 1987 og niðurstaða
kosninganna þá urðu mikið áfall
fyrir Sjálfstæðismenn. En Þor-
steinn Pálsson bognaði ekki,
hann stóð af sér þessi áföll og
fyrir nokkra tókust heilar sættir
á milli hans, Sjálfstæðisflokksins
og Alberts Guðmundssonar, sem
hafði forystu um stofnun Borg-
araflokksins veturinn 1987. Al-
ÞAÐ HEFUR VERIÐ
rifjað upp í Morgun-
blaðinu að fyrsti
flokkur kristilegra
demókrata hafi verið
stofnaður á Ítalíu
1919, en hann var
ekki formlega tengdur kaþólsku
kirkjunni né páfadómi og var eink-
um ætlað að sætta kirkjuna við
lýðræði sem kirkjuhöfingjar töldu í
ætt við sósíalisma og guðleysi. Þessi
fyrsti kristilegi demókrataflokkur
boðaði félagslegar umbætur og átti
sterk ítök í verkalýðshreyfingunni
einsog Sjálfstæðisflokkurinn síðar
og kristilegir flokkar annarsstaðar
í Evrópu. Jón Þorláksson lagði
áhezlu á verkalýðsforystu sjálf-
stæðismanna og hefur þessi hug-
sjón ávallt verið ein af undirstöðum
flokksins og átt hvað mestan þátt
í því hann hefur dafnað og eflzt
og orðið stærsti flokkur þjóðarinn-
ar, þótt forystumenn flokksins
rækti hana ekki sem skyldi. Sjálf-
stæðisflokkurinn er semsagt ekki
samsafn fortíðarlauss fólks.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur tekið
þátt í ríkisafskiptum af atvinnulíf-
inu á langri sögu sinni og það hafa
kristilegir demókratar einnig gert
en eru nú horfnir frá þeirri stefnu,
einsog Sjálfstæðisflokkurinn, og
hafna ríkisafskiptum að mestu. En
jafnframt hafa afskipti af laun-
þegasamtökum einnig minnkað,
þótt áhuginn sé enn fyrir hendi.
Samt hafa þessir borgaralegu
flokkar ekki týnt sál sinni og eiga
víða rætur þarsem vinstri menn
telja sig einkum eiga
spöl í land. Það eru
þannig ekki boðendur
samþjöppunar í al-
menningshlutafélög-
um sem beina fylginu
til Sjálfstæðisflokks-
ins, heldur hefur það streymt til
hans þrátt fyrir þá. Um þetta hefur
verið rætt í Reykjavíkurbréfum og
athygli vakið, en ég minni einungis
á þau ummæli að hugmyndir at-
hafnaskáldanna hafi ekki sízt verið
ortar inní veruleika fjölmennis-
hlutafélaga, þótt fámennisfélög geti
að sjálfsögðu einnig átt fyllilega
rétt á sér; þó ekki sem almennings-
hlutafélög, þarsem reisa þarf skorð;
ur við ágengni einstakra aðila. I
Reykjavikurbréfi var komizt svo að
orði — og mætti vel hugsa sér þar
væri lýst grundvallarstefnu Sjálf-
stæðisflokksins og annarra borg-
aralegra flokka sem fylgja tíman-
um: „Það er hið sameiginlega átak
einstaklinganna sem er grundvöllur
allrar velmegunar. Allar fram-
kvæmdir eru undir því komnar. Það
eru þær sem eru svo forsenda þess
auðs sem eflir sjálfsákvörðunarrétt
einstakiinga, velferð og sarnhjálp.
Það er þetta mannúðarþjóðféiag
sem við erum að reisa úr von og
draumum. Það er engin rómantík.
Það er engin fortíð. Það er í senn
blákaldur veruleiki og áskorun um
æ betra þjóðfélag; ekki handa fáum
útvöldum; ekki handa fáum ríkum;
heldur allri þjóðinni; fólki af öllum
stéttum. En svo er einnig nóg svig-
rúm fyrir þá sem framúr skara án
HELGI
spjall
bert Guðmundsson er nú kominn
til liðs við Sjálfstæðisflokkinn á
nýjan leik, svo og nánustu sam-
starfsmenn hans úr Borgara-
flokknum, þeir Ingi Björn Al-
bertsson og Hreggviður Jónsson.
Þar með hafði Þorsteini Pálssyni
tekizt að sameina Sjálfstæðis-
menn í einum flokki á nýjan leik.
Dagblaðið Vísir gagnrýnir
ríkisstjórnina, sem hér sat 1983-
1987, og segir þátt Þorsteins
Pálssonar í þeirri ríkisstjórn
stærstu mistök hans. Kjarni
málsins er auðvitað sá, að sú
ríkisstjórn tók við 130% verð-
bólgu vorið 1983, náði tökum á
henni og lagði þar með grund-
völl að þeim árangri, sem nú er
að nást í verðbólgubaráttunni.
Að auki verður þeirrar ríkis-
stjórnar minnzt fyrir hennar þátt
í þeirri byltingu, sem orðið hefur
í fjármálum þjóðarinnar, en auk
verðtryggingarinnar, sem áður
var kominn til sögunnar, beitti
hún sér fyrir fijálsræði í vaxta-
málum, sem haft hefur úrslita-
áhrif á þróun efnahagsmála okk-
ar.
Það má gagnrýna Þorstein
Pálsson, eins og aðra stjórnmála-
foringja á málefnalegum for-
sendum, og það hefur Morgun-
blaðið gert, eins og kunnugt er,
þegar það hefur talið tilefni til.
En ómerkilegri og tilefnislausri
árás Dagblaðsins Vísis á form-
ann Sjálfstæðisflokksins ber að
vísa á bug. Formennska í Sjálf-
stæðisflokknum er miskunnar-
laust starf. í þeim flokki koma
saman meira og minna öll helztu
hagsmunaöfl þessa þjóðfélags.
Þar takast þau á og í því m.a.
er styrkur Sjálfstæðisflokksins
fólginn. Á þeim vettvangi á slíkt
uppgjör að fara fram og í kjölfar
þess streymir jafnan mikill kraft-
ur út í þjóðfélagið. Þorsteinn
Pálsson hefur herzt í eldi mikilla
átaka innan flokks og utan á
undanförnum áram. Sá harði
skóli hefur áreiðanlega gert hann
hæfari til þess að takast á við
þau verkefni, sem bíða hans á
næstu misserum og stærsti
stjórnmálaflokkur þjóðarinnar
hefur trúað honum fyrir. Forysta
Sjálfstæðisflokksins er vel komin
í höndum tveggja ungra manna,
Þorsteins Pálssonar og Davíðs
Oddssonar, varaformanns
'flokksins.
þess þeir þurfi að breyta hugsjóna-
eldi heillar þjóðar í heimilisarin fyr-
ir sig og starfsmenn sína.“
Segja má með nokkrum sanni
að stefna borgaralegs velferðarríkis
hafí verið mörkuð í Annari Móse-
bók, eða Exódus, og sé því frá 13.
öld f. Kr. Þar er talað um skiptingu
gæða með svipuðum hætti og Locke
gerir öldum síðar þegar hann segir
menn megi eiga það sem þeir geti
nýtt. „Þá sagði Móse við þá: „Þetta
er brauðið, sem Drottinn gefur yður
til fæðu. En þessi er skipun Drott-
ins: „Safnið því, eftir því sem hver
þarf að eta. Þér skuluð taka einn
gómer á mann eftir fólksfjölda yð-
ar, hver handa þeim,_ sem hann
hefír í tjaldi sínu.“ Og ísraelsmenn
gjörðu svo, og söfnuðu sumir meir,
sumir minna. En er þeir mældu það
í gómer-máli, hafði sá ekkert af-
gangs, sem miklu hafði safnað, og
þann skorti ekki, sem litlu hafði
safnað, heldur hafði hver safnað
eftir því sem hann þurfti sér til
fæðu.“
Þarfir manna, óskir og dugnaður
eru misjöfn. Það má taka tillit til
þess þegar gæðum er skipt. En því
má þá ekki heldur gleyma að þann
má ekki skorta sem litlu safnar.
Þau orð Drottins, herra ísraels-
manna, skulu standa, enda grund-
völlur þess samfélags sem við höf-
um slegið skjaldborg um. Og sam-
eiginlegur sjóður borgaranna á að
tryggja hagsæld þeirra sem hanga
á bláþræði örkumls og fátæktar.
M.
(meira næsta sunnudag.)
Framkvæmd kjarasamn-
inganna, sem undirritaðir
voru í febrúar sl., og
ýmissa hliðarráðstafana
þeirra er á viðkvæmu stigi
um þessar mundir, eins
og glöggt má sjá af orða-
hnippingum á milli fjármálaráðherra og
aðila vinnumarkaðar. Líklegt má telja, að
framvinda mála næstu vikur ráði miklu
um það, hvort tekst að halda verðbólgunni
í skefjum næstu misserin eða hvort þessir
samningar byija að fara úr böndum í haust
eins og efasemdarmenn spáðu í upphafi.
Þegar umræður um gerð þessara kjara-
samninga hófust sl. sumar eða haust á
milli Einars Odds Kristjánssonar, Guð-
mundar J. Guðmundssonar og Ásmundar
Stefánssonar var ljóst, að eitt af þremur
mestu samdráttarskeiðum í íslenzku efna-
hagslifi frá lýðveldisstofnun var skollið
yfír. Þess vegna var ekki efni til samninga
um raunverulegar kjarabætur. Umtals-
verðar kauphækkanir við þessar aðstæður
hlutu að leiða til stóraukinnar verðbólgu.
En jafnframt var það markmið þessara
þriggja manna að skapa samstöðu um al-
varlegt átak til þess að kveða verðbólguna
niður.
Samningarnir, sem undirritaðir voru í
febrúar sl., voru launafólki á margan hátt
þungbærir. Kjaraskerðingin, sem orðin var
mikil, var ekki bætt, enda enginn grund-
völlur til þess og raunar samþykktu laun-
þegar að taka á sig nokkra kjaraskerðingu
til viðbótar í von um betri tíð síðar á samn-
ingstímabilinu. Þessar miklu fórnir laun-
þega lögðu tvenns konar ábyrgð á herðar
atvinnurekenda. Annars vegar bar þeim —
og ber — siðferðileg skylda til að gera
allt, sem í þeirra valdi stendur, til að kom-
ast hjá hækkunum á vöru og þjónustu til
neytenda. M.ö.o. seljendum vöra og þjón-
ustu ber að leita fyrst allra leiða til þess
að skera niður útgjöld á móti kostnaðar-
hækkunum áður en þeir kanna grundvöll
fyrir verðhækkunum. Þetta kallar auðvitað
á gjörbreyttan hugsunarhátt á meðal at-
vinnurekenda, sem hafa vanizt því á verð-
bólgutímum síðustu áratuga, að það skipti
þá meginmáli að vera ekki of seinir til að
hækka verð. í langflestum tilvikum hafa
seljendur vöru og þjónustu staðið sig vel
í þessum efnum það sem af er, þótt þvi
miður séu nokkur dæmi um annað.
Hins vegar hvílir sú ábyrgð á herðum
atvinnurekenda — ekki sízt í sjávarútvegi
— að nota það svigrúm, sem þessir kjara-
samningar veita þeim, til þess að endur-
skipuleggja atvinnureksturinn og þá fyrst
og fremst fískveiðar og fískvinnslu á þann
veg, að atvinnufyrirtækin geti borgað mun
hærri laun en þau hafa getu til nú. Ef upp
verður staðið haustið 1991 við lok samn-
ingstímabilsins án þess, að sýnilegur
árangur hafi náðst er tæplega við því að
búast, að launþegar verði tilbúnir til jafn
skynsamlegra samningá í framtíðinni. Enn
sem komið er sjást þess ekki mörg áþreif-
anleg dæmi, að atvinnureksturinn hafi
tekið til höndum að þessu leyti en þó má
benda á fyrirhugaða sameiningu Granda
hf. og Hraðfrystistöðvarinnar í Reykjavík.
Endurskipulagning af því tagi þarf að
verða víðar og ganga hratt fyrir sig til
þess að hún skili raunverulegum árangri
næstu misserin. Hér er sjávarútvegurinn
sérstaklega nefndur vegna þess, að það
skiptir sköpum, hvað gerist á þeim vett-
vangi en auðvitað á það við um atvinnu-
reksturinn í heild sinni að hann þarf að
hagræða til þess að geta borgað hærri
laun. Framleiðniaukning eins og sú, sem
orðið hefur hjá Eimskipafélagi Islands hf.
á undanförnum árum, þarf að verða í at-
vinnulífinu almennt.
Samningamir, sem gerðir voru í febrú-
ar, lögðu líka þungar skyldur á herðar
ráðherra og stjórnmálamanna. Með þeim
var núverandi ríkisstjórn veitt tækifæri til
að einbeita sér að ríkisbúskapnum, sem
öllum er orðið ljóst, að er einn helzti verð-
bólguvaldurinn um þessar mundir. Ríkis-
stjórn sem glutrar niður slíku tækifæri er
auðvitað óhæf til allra verka. Ekki skal
dregið í efa, að ríkisstjórnin hafi staðið
við þau fyrirheit, sem hún skrifaði undir
í febrúar en þau eru kannski ekki aðalat-
riði þessa máls, heldur hitt, að með samn-
ingunum fékk ríkisstjórnin vinnufrið til
þess að takast á við hin stórfelldu vanda-
mál ríkisbúskaparins, sem hafa orðið til á
mörgum áratugum, eru hrikaleg og verður
að ná einhveijum tökum á. Hið sama á
við um ríkisstjórnina að þessu leyti eins
og sjávarútveginn, að það eru ekki nægi-
lega skýrar vísbendingar um, að ríkis-
stjórnin hafi yfirleitt snúið sér að þessu
verkefni. Geri hún það ekki er hætt við,
að fórnir launþega verði til lítils.
Verðstöðv-
un o g vísi-
töluleikur?
Þeir, sem höfðu
efasemdir um, að
mögulegt væri að
ná markmiðum
kj arasamninganna,
sem gerðir voru í
febrúar, byggðu þá skoðun á fenginni
reynslu af því, að það væri nánast ófram-
kvæmanlegt að setja efnahags- og atvinn-
ulíf okkar í slíka spennitreyju. Þeir bentu
á þá og ítreka nú við ríkjandi aðstæður,
að hinn mikli þrýstingur á seljendur vöru
og þjónustu að halda verðlagi niðri sé
óraunhæfur. Hann sé í raun áþekk aðgérð
og verðstöðvun, þótt í annarri mynd sé.
Reynslan af verðstöðvunum sé sú, að
hægt sé að halda verðlagi niðri um skeið
með opinberum fyrirmælum en á því tíma-
bili byggist upp mikil stífla verðhækkana
í kerfinu, sem bresti að lokum og þá verði
verðhækkanir enn meiri en ella hefði orð-
ið. Þetta sé að gerast nú með einhverjum
hætti og þess vegna séum við í raun að
iðka sjálfsblekkingu eina ferðina enn.
Sömu aðilar benda á, að togstreitan
milli aðila vinnumarkaðarins og ríkis-
stjórnarinnar undanfarna daga minni mjög
á vísitöluleiki fyrri ára, þegar ríkisstjórnir
hafi í skamman tíma komið í veg fyrir
verðhækkanir með frestun á opinberum
hækkunum eða niðurgreiðslu á vísitölu-
hækkunum í nokkra mánuði en síðan hafi
stiflan brostið. Þess vegna hafi í raun og
veru engin tímamót orðið með siðustu
kjarasamningum og því, sem á eftir hefur
fylgt heldur séum við að upplifa gömlu
söguna um verðstöðvun og visitölufitl, með
svolítið öðrum formerkjum en áður. Eftir
nokkra mánuði bresti þetta allt saman.
Það er mikið umhugsunarefni hvernig
verðlagshækkanir verða hér. Hér á árum
áður gátu atvinnurekendur auðveldlega
bent á, að verðhækkanir yrðu vegna kjara-
samninga, sem gerðu ráð fyrir kauphækk-
unum, sem atvinnuvegirnir gátu engan
veginn staðið undir. Slíkar kauphækkanir
hafa ekki orðið á þessu ári og raunar var
ekki hægt að skilja talsmenn atvinnurek-
enda á annan veg í vetur en þann, að
þeir mundu taka á sig þær kauphækkan-
ir, sem þá var samið um, án þess að gera
tilraun til að velta þeim út í verðlagið. í
flestum tilvikum hafa röksemdir fyrir verð-
hækkunum, sem orðið hafa á undanförnum
mánuðum, verið þær, að breyting hafi
orðið á innbyrðis styrkleika erlendra gjald-
miðla og að evrópskir gjaldmiðlar hafi
hækkað í verði, þótt dollar hafí lækkað,
þess vegna hafi innfluttar vörur hækkað
eitthvað svo og t.d. greiðslubyrði fyrir-
tækja með erlend lán. Jafnframt hafi orð-
ið verðhækkanir erlendis. Þetta má áreið-
anlega til sanns vegar færa en á hinn
bóginn má benda á umtalsverða lækkun
nafnvaxta hér innanlands og stöðugt gengi
krónunnar en hvort tveggja hefur haft
mjög jákvæð áhrif á rekstur íslenzkra fyr-
irtækja. I þessu samhengi er ekki úr vegi
að benda á gjörbreytta rekstrarstöðu Sam-
bands ísl. samvinnufélaga á fyrstu fimm
mánuðum þessa árs, sem talsmenn Sam-
bandsins segja, að sé m.a. að þakka hag-
stæðara rekstraramhverfi.
Sú röksemd seljenda vöru og þjónustu
fyrir verðhækkunum, að nauðsynlegt sé
að hækka verð í tíma vegna þess, að fyrir-
sjáánlegt sé, að verðbólgan fari úr böndum
á næstu mánuðum er forvitnileg og e.t.v.
lykilatriði í þeirri stöðu, sem nú er komin
upp. M.ö.o. að vænting um verðhækkanir
á næstu mánuðum verði til þess að fram-
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 21. júlí
kalla verðhækkanir og skapa þar með það
ástand, sem menn töldu sig geta séð fyrir
og vildu vera tilbúnir að mæta! Þessa sál-
rænu verðbólgu þarf að bijóta á bak aftur
og í þeirri baráttu hefur ríkisstjórnin
brugðizt. Þegar atvinnurekendur fylgjast
með ríkisstjórn og ríkisfyrirtækjum ganga
á undan í verðhækkunum eða skattaálög-
um, segja þeir einfaldlega: úr því að ríkis-
fyrirtæki geta hækkað verð hlýt ég að
hafa leyfi til þess líka. Úr því að ríkisfyrir-
tæki þurfa ekki að skera niður kostnað
svo að sjáanlegt sé er ekki hægt að gera
þá kröfu til mín. Á þessum punkti hefur
ríkisstjórnin gersamlega brugðizt. Hún
hefur ekki haft uppi nokkra tilburði til
þess að gera stjórnendum ríkisfyrirtækja
grein fyrir því, að það er liðin tíð, að
hægt sé að ráða bót á útgjaldavanda þess-
ara fyrirtækja og stofnana með verðhækk-
unum.
Friðrik Sophusson, alþingismaður, skrif-
ar mjög athyglisverða grein hér í Morgun-
blaðið í dag, laugardag, um jöfnunargjald
á innfluttum iðnaðarvörum. í grein þess-
ari færir hann mjög sterk rök fyrir því,
að það séu hrein svik, að ríkisstjórnin hef-
ur ekki fellt þetta gjald niður. Það er áreið-
anlega mikið til í því hjá Ólafi Ragnari
Grímssyni, fjármálaráðherra, að hætta er
á, að afnám þessa jöfnunargjalds skili sér
ekki að öllu leyti í lægra vöruverði til neyt-
enda og það er íhugunarefni fyrir verzlun-
arstéttina, að margir hafa vantrú á, að
hún skili afnámi slíks gjalds í vasa neyt-
enda. En þessi röksemd fjármálaráðherra
tengist ekki kjarna málsins: ótvíræðum
fyrirheitum núverandi ríkisstjórnar að fella
þetta gjald niður eins og Friðrik Sophus-
son sýnir fram á með sterkum og glöggum
rökum og tilvitnunum í ráðherrana sjálfa.
Og þegar menn horfa upp á ríkisstjórn
haga sér með þessum hætti er kannski
ekki við öðru að búast en að þeir, sem
selja vöru og þjónustu, segi við sjálfa sig
og aðra: hvers vegna skyldum við gera
þetta úr því að ríkisstjórnin sjálf gerir allt
annað.
Efasemdarmennirnir eru of svartsýnir
en það er ekki hægt að horfa framhjá
röksemdum þeirra. Sú ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar að leyfa Ríkisútvarpinu og
Pósti og síma ekki frekari verðhækkanir
á þessu ári hefur nákvæmlega enga þýð-
ingu, ef þeirri ákvörðun fylgja ekki harðar
aðgerðir til þess að skera niður kostnað
hjá þessum ríkisfyrirtækjum svo að út-
gjaldavandi þeirra verði leystur með þeim
hætti. Ef hann kemur fram í enn hærra
verði til neytenda á næsta ári en ella hefði
orðið er verr af stað farið en heima setið.
Þeir, sem hafa efasemdir um aðgerðir
ríkisstjórnarinnar til þess að eyða vísitölu-
hækkunum umfram rauð strik og telja,
að hér sé um að ræða hefðbundinn leik
með vísitöluna , hafa líka nokkuð til síns
máls. Ólafur Ragnar Grímsson er svipaðr-
ar skoðunar, þegar hann spyr, hvort aðilar
vinnumarkaðar séu að taka upp vísitölu-
hækkanir á laun á ný en í því formi, að
ríkissjóður borgi vísitöluhækkanir launa!
Raunar má spyija með nokkrum rökum,
hvort hugsanlegar kauphækkanir í haust
vegna þess, að verðhækkanir fari fram
úr rauðu strikunum, séu vísbending um,
að undanhaldið sé að byija í verðbólgubar-
áttunni, sem tekin var upp með kjarasamn-
ingunum í febrúar.
Það sem hins vegar réttlætir kröfugerð
aðila vinnumarkaðarins á hendur ríkisvald-
inu er einfaldlega sú staðreynd, að svo
virðist, sem engum umbótum verði komið
fram í ríkiskerfinu nema ríkisstjórn hveiju
sinni sé knúin til þess með sameiginlegu
átaki verkalýðsfélaga og vinnuveitenda.
Þannig hefði ríkisstjórnin vafalaust setið
aðgerðarlaus og látið bæði útvarpið og
Póst og síma komast átölulaust upp með
hækkanir í haust, ef ekki hefði komið fram
krafa frá þessum aðilum og fleirum um
afturköllun á síðustu hækkun útvarpsins.
Og vafalaust hefði íjármálaráðherra meiri
frið til þess að halda jöfnunargjaldi á inn-
fluttum iðnaðarvörum, ef aðilar vinnu-
markaðar hefðu ekki uppi kröfur á hendur
honum.
Morgunblaðið/RAX
Eins og fyrr segir
hafa launþegar
. þessa lands fært
beínist a,0 miklar fórnir und-
ríkinu anff™ misseri í
verðbolgubaratt-
unni. Og staðreynd er, að einkafyrirtæki
hafa á síðustu misserum mörg hver unnið
þrekvirki í niðurskurði á útgjöldum og
hagræðingu í rekstri. Þau áttu ekki ann-
arra kosta völ. Samdrátturinn í viðskiptum
hefur verið svo mikill frá miðju ári 1988,
að þau fyrirtæki, sem á annað borð höfðu
metnað til þess að lifa þetta krepputíma-
bil af, hlutu að gera róttækar ráðstafanir
í rekstri sínum til að mæta þeim samdrætti.
Þótt enn megi gera betur í einkarekstr-
inum og þá ekki sízt í alhliða endurskipu-
lagningu í undirstöðuatvinnuvegi lands-
manna, eins og áður hefur verið vikið að,
er alveg ljóst, að þungamiðja verðbólgu-
baráttunnar hlýtur nú að færast yfir á
vettvang ríkis, ríkisfyrirtækja og ríkis-
stofnana. Þegar aðrir hafa ýmist tekið á
sig fórnir eða hreinsað til hjá sér blasir
við, að hlutur ríkisins stendur eftir.
Skýrt dæmi um þetta er fjárþörf rikis-
ins. Lántökur ríkisins halda nú uppi vöxt-
um. Ríkisstjórnin, sem hefur gert það að
helzta baráttumáli sínu að lækka vexti,
kemur beinlínis í veg fyrir vaxtalækkun
með því að hafa ekki stjórn á eigin bú-
skap. Ef fjármálaráðherra tæki ákvörðun
um það í dag að hætta öllum lántökum á
innlendum ijármagnsmarkaði yrði hrun í
vöxtum. Bankarnir kynnu að lenda í erfið-
leikum, því að þeir hafa lifað á verðbólg-
unni árum og áratugum saman. Það er
fyrst nú, þegar verðbólgan hefur minnkað
stórlega, að bankarnir standa frammi fyr-
ir nauðsyn meiri háttar hagræðingar í
rekstri.
En lántökur ríkisins eru aðeins yfirborð
vandamálsins. Það verður að ráðast að
rótum þess. Útgjöld ríkissjóðs sjálfs vaxa
jafnt og þétt og það er engin raunveruleg
tilraun gerð til þess að ná tökum á þeim.
í hvert sinn, sem einhver ráðherra eða
einhver ríkisstjórn hefur uppi smávægilega
tilburði til þess að ráðast að útgjöldum
hins opinbera, rísa upp hagsmunaaðilar,
sem eru einhvers konar bandalög embætt-
ismanna, stjórnmálamanna og starfs-
manna ríkisstofnana til þess að koma í
veg fyrir, að þeim ráðherra eða þeirri ríkis-
stjórn takist þetta ætlunarverk. Þessi
hagsmunabandalög, sem skjóta upp kollin-
um hér og þar eftir því sem við á hveiju
sinni koma í veg fyrir allar raunverulegar
umbætur í ríkisbúskapnum. Til þess að
ná slíkum umbótum fram þarf fyrst að
koma þessum hagsmunabandalögum fyrir
kattarnef. Á sama tíma eru svo nauðsynja-
mál, sem ráða úrslitum um það, hvort við
erum siðmenntuð þjóð eða ekki, látin
danka og má þá nefna auðnuleysi stjórn-
málamanna í málefnum aldraðra og ein-
stæðra foreldra og í fangelsismálum. En
ferðakostnaður hins opinbera, risnur og
sýndarmennska blómstra ágætlega á
kostnað skattborgara.
Þótt Ríkisútvarpið hafi verið mikið í
sviðsljósinu að undanförnu á hið sama við
um fjölmörg önnur ríkisfyrirtæki og ríkis-
stofnanir. Á meðan stjórnendur þessara
fyrirtækja og stofnana geta gengið út frá
því sem vísu að fá hækkanir á gjaldskrám
eða skuldir við ríkissjóð afskrifaðar gerist
ekkert í málefnum þeirra. En það er auðvit-
að ljóst, að í ríkisgeiranum verður bæði
að skera niður þjónustu og auka gjaldtöku
fyrir veitta þjónustu. Skattgreiðendur
standa einfaldlega ekki undir þeim kostn-
aði, sem nú er við þá þjónustu, sem byggð
hefur verið upp hjá opinberum aðilum.
Ef þeir Einar Oddur Kristjánsson, Guð-
mundur J. Guðmundsson og Ásmundur
Stefánsson vilja ná raunverulegum árangri
í því starfi, sem þeir hófu formlega i febrú-
armánuði sl. verða þeir að beina athygli
sinni að ríkinu, fyrirtækjum þess og stofn-
unum. Þar er nú að fínna aðal verðbólgu-
I valdinn. Og þar er einnig aðaleyðsluhítin.
Athyglin
„Þótt enn megi
gera betur í
einkarekstrinum
o g þá ekki sízt í
alhliða endur-
skipulagningu í
undirstöðuat-
vinnuvegi lands-
manna, eins og
áður hefur verið
vikið að, er alveg
ljóst, að þunga-
miðja verðbólgu-
baráttunnar hlýt-
ur nú að færast
yfir á vettvang
ríkis, ríkisfyrir-
tækja og ríkis-
stofiiana.“
T