Morgunblaðið - 03.08.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. ÁGÚST 1990
Ekki rök fyrir tafarlausu
a fnámi j ö fnunargj alds
eftirMá
Guðmundsson
Mikil umræða hefur farið fram
að undanfömu um jöfnunargjald
á innfluttar iðnaðarvömr, sérstak-
lega hér á síðum Morgunblaðsins.
Háværar kröfur hafa verið um að
gjaldið verði lækkað, eða jafnvel
fellt niður, áður en Alþingi kemur
saman og fær tækifæri til að fjalla
um málið. Rök manna fyrir þess-
ari kröfu virðast þó vera mismun-
andi. í fyrsta lagi er fullyrt að
jöfnunargjaldið sé orðið hreinn
vemdartollur eftir að virðisauka-
skattur var tekinn upp og því brot
á stofnsamningi EFTA og friversl-
unarsamningi íslands og EB, og
úr þessu þurfi að bæta hið snar-
asta. í öðru lagi er fullyrt að það
hafi verið vilji Alþingis að jöfnun-
argjald félli niður um mitt ár. Í
þriðja lagi er síðan bent á, að þar
sem ekki sé gert ráð fyrir tekjum
af jöfnunargjaldi nema í hálft ár
í tekjuáætlun ijárlaga sé lækkun
eða niðurfelling gjaldsins heppileg
aðgerð til að komast undir rauð
strik kjarasamninganna.
í þessari grein verður því haldið
fram, að málið sé ekki nærri eins
einfalt og talsmenn tafarlausrar
lækkunar eða niðurfellingar jöfn-
unargjalds vilja vera láta. í fyrsta
lagi mun áhrifa uppsöfnunar sölu-
skatts gæta lengi í rekstrarkostn-
aði iðnaðar hér á landi eftir að
virðisaukaskattur hefur verið tek-
inn upp og því ekki um hreinan
vemdartoll að ræða. I öðru lagi
er varla hægt að tala um vilja
Alþingis annan en þann sem birt-
ist í atkvæðagreiðslum um mál. í
þriðja lagi er lækkun jöfnunar-
gjalds bæði dýr og ótrygg leið til
lækkunar á framfærslukostnaði.
Af þessum sökum, svo og vegna
þess að ágreiningur er meðal at-
vinnurekenda og í öðmm samtaka
launafólks um jöfnunargjaldið,
verður að teljast eðlilegt að breyt-
ingar á þvi bíði þess að Alþingi
geti fjallað um málið, en séu ekki
gerðar með bráðabirgðalögum.
Hvers vegna jöfnunargjald?
Söluskattskerfið sem var við
lýði hér á landi þar til um síðustu
áramót olli uppsöfnun söluskatts
í rekstrarkostnaði iðnaðar, þar
sem hann lagðist að hluta á að-
föng hans. Á sama tíma höfðu flest
aðildarlönd EFTA og EB tekið upp
virðisaukaskatt, sem felur í sér
að enginn skattur leggst á afurðir
útflutningsgreina né á aðföng
þeirra. Þessar aðstæður skekktu
samkeppnisstöðu íslenskra út-
flutnings- og samkeppnisgreina.
Til að mæta þessu vandamáli var
gripið til þríþættra ráðstafana. I
fyrsta lagi var söluskattur felldur
niður eða endurgreiddur af margv-
íslegum vélum, tækjum og búnaði
í sjávarútvegi og í útflutnings- og
samkeppnisiðnaði. í öðru lagi var
uppsafnaður söluskattur endur-
greiddur til sjávarútvegs og út-
flutningsiðnaðar. I þriðja lagi var
svo 3% jöfnunargjald lagt á inn-
fluttar iðnvörur árið 1978, sem
var þá talið jafna samkeppnisstöðu
iðnaðar gagnvart innflutningi.
Þegar jöfnunargjaldið var lagt
á var söluskattshlutfallið 20%. Á
síðasta ári var söluskattshlutfallið
orðið 25%. Þessi staðreynd var
m.a. notuð til að réttlæta hækkun
jöfnunargjalds á síðasta ári, þegar
margvíslegir skattar voru lækkað-
ir til að greiða fyrir kjarasamning-
um. Jafnframt var því lýst yfir í
bréfi til VSÍ og Vinnumálasam-
bands samvinnufélaganna að jöfn-
unargjald félli niður þegar virðis-
aukaskattur kæmi til fram-
kvæmda.
Virðisaukaskattur
ogjöfnunargjald
Rökin fyrir því að fella niður
jöfnunargjald við upptöku virðis-
aukaskatts eru þau að uppsöfnun-
aráhrifin sem komu fram í sölu-
skattskerfínu hverfa. Þetta er rétt
að því leyti að ný uppsöfnun á sér
ekki stað. Þar sem söluskattur
féll yfirleitt niður eða var endur-
greiddur á vélum og tækjum til
iðnaðar stöfuðu uppsöfnunaráhrif-
in aðallega af söluskatti af rekstr-
arvörum og uppsöfnuðum sölu-
skatti í byggingum og mannvirkj-
um sem notuð erú í iðnaði, sem
kemur smám saman fram í rekstr-
arkostnaði þegar þau eru afskrif-
uð. Áhrifín af söluskatti af rekstr-
arvörum hverfa fljótlega eftir að
virðisaukaskattur er tekinn upp.
Áhrifin af uppsöfnuðum söluskatti
í byggingum hverfa hins vegar
ekki að fullu fyrr en þær bygging-
ar sem byggðar voru fyrir upptöku
virðisaukaskatts hafa verið að
fullu afskrifaðar.
Á þesum grundvelli má
rökstyðja að haldið verði í jöfnun-
argjaíd í einhvern tíma eftir að
virðisaukaskattur hefur verið tek-
inn upp. Samkvæmt áætlunum
Þjóðhagsstofnunar eru uppsöfnun-
aráhrifin í afskriftum 0,3-0,4% af
rekstrarkostnaði i iðnaði. Miðað
við að líftími viðkomandi eigna sé
um helmingur af skattalegum af-
skriftartíma bygginga, sem er 50
ár, réttlætir þetta 0,3-0,4% jöfnun-
argjald í rúm 20 ár. Ef bæta á
iðnaðinum þetta upp á einu ári
eftir að virðisaukaskattur kemst á
þyrfti 5-5 'h% jöfnunargjald'.
Loforð og „vilji“ Alþingis
Hvað sem líður efnislegum rök-
um í þessu máli gætu þeir sem
sækja á um umsvifalausa niður-
fellingu eða lækkun jöfnunar-
gjalds haldið því fram að því hafi
verið lofað við margvísleg tæki-
færi að það félli niður um leið og
virðisaukaskattur yrði tekinn upp,
og „orð skulu standa“, eins og
segir í leiðara Morgunblaðsins frá
Á að reka háskóla-
menntað fólk úr landi?
eftir Harald Blöndal
Ríkisstjórn íslands gerði kjara-
samning við Bandalag háskóla-
menntaðra ríkisstarfsmanna á sl.
vori. Einn hluti samningsins fjall-
aði um, að endurskoða bæri launa-
kjör sambærilegra stétta á hinum
almenna launamarkaði. Aðilar
voru sammála um, að launadeild
ríkisins annaðist um könnun í
þessu skyni. Með hliðsjón af því,
að ríkisvaldið hefur svikið alla slíka
samninga um endurskoðun launa-
kerfís frá því að Magnús heitinn
Jónsson frá Mel var ijármálaráð-
herra frá 1965 til 1971, var ákveð-
ið að setja tímamörk og átti þess-
ari endurskoðun að vera lokið fyr-
ir 1. júlí 1990. Ríkisstjómin skuld-
batt sig til þess að hækka laun
háskólamenntaðra starfsmanna
sinna um 4,5%, ef endurskoðun var
ekki Iokið þennan dag. Endurskoð-
un átti eigi að síður að fara fram,
og kaup þeirra að hækka, sem
skoðun sýndi að voru með verri
kjör en á hinum almenna markaði.
Hins vegar átti ekki að taka þessa
hækkun af hinum, sem rannsókn
sýndi að bjuggu við sambærileg
kjör.
Með þessu viðurkenndi ríkis-
stjórnin, að kjör a.m.k. háskóla-
menntaðra starfsmanna sinna
væru verri en starfsbræðra þeirra
á hinum almenna markaði og það
væri nauðsynlegt að leiðrétta þessi
kjör. Jafnframt féllst ríkisstjórnin
á, að rétt væri í ljósi reynslunnar
að beita hana févíti, ef hún stóð
ekki við að endurskoða launakjör-
in.
Þessi hluti kjarasamnings há-
skólamenntaðra ríkisstarfsmanna
kemur öðru launafólki ekkert við.
Hér er ekki verið að hækka kaup
háskölafólks umfram aðra. Hér er
einungis verið að leiðrétta mis-
rétti, — hækka kaup þeirra, sem
sannanlega hafa lakari kjör en
starfsbræður þeirra utan ríkisgeir-
ans. Það er ekki sök Bandalags
háskólamenntaðra rikisstarfs-
manna, að ríkisstjórnin hafði ekki
Iokið endurskoðuninni. Bandalagið
var tilbúið og raunar knúði hvað
eftir annað á um, að þessi endur-
skoðun hæfíst. Ríkisstjórnin ætlaði
sér hins vegar aldrei að fram-
kvæma þessa endurskoðun. Er hér
rétt að benda á, að Reykjavíkur-
borg gerði samning á siðasta ári
við Starfsmannafélag borgarinnar
um endurmat á starfskjörum, —
þeirri endurskoðun var lokið innan
tilskilins frests, enda áttust þar við
menn, sem eru vanir að efna samn-
inga sína.
Það er almælt, að Steingrímur
Hermannsson, forsætisráðherra,
og líklega dr. Ólafur Ragnar
Grímsson, fjármálaráðherra, hafí
lofað forystumönnum Vinnuveiten-
dasambands íslands og Alþýðu-
sambands íslands því í vetur, að
þeir myndu sjá til þess, að háskóla-
menntaðir starfsmenn ríkisins
fengju ekki þá leiðréttingu launa,
sem þeir höfðu samið um. Það er
almælt, að þetta sé skýringin á
því, að forystumenn þessara sam-
taka ganga nú berserksgang.
Hvorki Einar Oddur Kristjánsson
né Ásmundur Stefánsson hafa
fengist til þess að staðfesta þetta
opinberlega. Er það undarleg hlífð
við þessa menn, að blaðamenn
skuli ekki knýja á um heiðarleg
svör í þessu efni.
Er þetta þó það eina sem skipt-
ir máli, e.t.v. það eina, sem réttlæt-
ir upghlaup Vinnuveitendasam-
bands íslands og Alþýðusambands
íslands, en þá aðeins gagnvart
ríkisstjórninni. Það er hins vegar
ekkert í kjarasamningum þessara
aðila, sem leiðir til þess að hækka
eigi almennt laun vegna dóms fé-
lagsdóms. Vitanlega væri réttast
af þessum aðilum að setja launa-
hækkunarkröfuna í félagsdóm í
stað þess að gaspra um þessi at-
riði og veifa röngu tré.
Alþýðusamband íslands hefur
nú krafist þess, að umsamin kjara-
leiðrétting háskólamanna verði
tekin af með lögum. Ástæðan er
sögð sú, að leiðréttingin ógni öllu
efnahagskerfi landsmanna. Ber að
skilja þessa kröfu Alþýðusam-
bandsins svo, að það telji stjórn-
völdum ævinlega rétt og skylt að
setja lög til þess að „leiðrétta" þá
Már Guðmundsson
„Nú þegar virðisauka-
skattur hefur verið tek-
inn upp er ljóst að ef
haldið verður í 5% jöfn-
unargjald til frambúðar
er um brot á fríverslun-
arsamningunum að
ræða. Jöfnunargjaldið
hlýtur því að hverfa í
náinni framtíð, en eins
og bent var á hér að
framan eru full rök fyr-
ir rúmlega 5% jöfnun-
argjaldi í eitt ár eftir
að virðisaukaskattur
hefur komist á.“
26. júlí sl. af þessu tilefni. Þetta
viðhorf kemur sérstaklega fram í
grein Friðriks Sophussonar alþing-
ismanns í Morgunblaðinu þann 21.
júlí sl.
I fyrsta lagi telur Friðrik að
fyrirheit hafi falist um niðurfell-
ingu jöfnunargjalds við upptöku
virðisaukaskatts í frumvarpi til
Haraldur Blöndal
„Krafan um að breyta
niðurstöðu félagsdóms
með lögum er fáheyrð.
Það er furðulegt, að
sjálfstæðismenn skuli
setja fram kröfu um
slíkt eða styðja. Ef slíkt
stenst síjórnarskrána
er verið að skapa slíkt
fordæmi, að eftir það
verður ekki hægt að
gera nokkurn einasta
samning við ríkisvaldið
og tæpast við nokkurn
mann.“
einstaka þætti kjarasamninga í
landinu, þ.m.t. kaupliði, sem geta
laga um virðisaukaskatt og að
skatthlutfall hans hafi við það
miðast. Það er rétt að í töflum í
greinargerð með því frumvarpi
sem samþykkt var á vorþingi 1988
var gert ráð fyrir niðurfellingu
jöfnunargjalds. I því frumvarpi var
skatthlutfallið ákveðið 22%. í því
frumvarpi sem endanlega var sam-
þykkt á haustþingi 1989 var skatt-
hlutfallið hins vegar ákveðið
24,5%, en hefði þurft að vera
hærra ef breytingin frá söluskatti
í virðisaukaskatt átti að koma út
á sléttu samhliða niðurfellingu
jöfnunargjalds á þessu ári. í grein-
argerð með því frumvarpi er enda
hvergi minnst á niðurfellingu jöfn-
unargjalds, enda var gert ráð fyr-
ir tekjum af gjaldinu á árinu 1990
í tekjuáætlun fjárlaga.
í öðru lagi telur Friðrik Sophus-
son í grein sinni, að ríkisstjórnin
hafí gefið fyrirheit um niðurfell-
ingu jöfnunargjalds í tengslum við
kjarasamninga vorið 1989. Það er
rétt að í bréfi ríkisstjórnarinnar
til VSÍ og Vinnumálasambands
samvinnufélaganna segir að ríkis-
stjórnin hafi ákveðið að „jöfnunar-
gjald af innfluttum vörum verður
hækkað tímabundið úr 3% í 5%
og fellur niður þegar virðisauka-
skattur kemur til framkvæmda“.
Það er hins vegar ekki minnst á
þetta atriði í bréfí rikisstjórnarinn-
ar til ASÍ. Samtök atvinnurekenda
höfðu ekki farið fram á hækkun
jöfnunargjalds eða niðurfellingu
þess síðar meir sem sérstakt hags-
munamál sitt. Ríkisstjórnin ákvað
hins vegar að hækka jöfnunar-
gjaldið til að fjármagna að hluta
þær skattalækkanir sem samtök
atvinnurekenda höfðu sótt á um
og ríkisstjórnin ákvað að verða
við, svo sem niðurfellingu lántöku-
skatts, breytingar á vörugjaldi og
lækkun skatts á skrifstofu- og
verslunarhúsnæði. Það verður
einnig að hafa í huga í þessu sam-
bandi að nú er staðfestur ágrein-
ingur í röðum atvinnurekenda um
niðurfellingu jöfnunargjalds.
Alþingi ákvað að fella ekki nið-
ur jöfnunargjald um síðustu ára-
mót. Lög um jöfnunargjald voru
látin standa óbreytt og gert var
ráð fyrir tekjum af gjaldinu í fjár-
haft slæmar efnahagslegar afleið-
ingar. Ef svo er, hver á þá að
meta þetta, og að kröfu hvers á
að setja lögin?
Krafan um að breyta niðurstöðu
félagsdóms með lögum er fáheyrð.
Það er furðulegt, að sjálfstæðis-
menn skuli setja fram kröfu um
slíkt eða styðja. Ef slíkt stenst
stjórnarskrána er verið að skapa
slíkt fordæmi, að eftir það verður
ekki hægt að gera nokkurn einasta
samning við rikisvaldið og tæpast
við nokkurn mann. Til hvers eru
dómstólarnir þá, ef niðurstöðu
þeirra verður breytt með lögum
að geðþótta þeirra, sem með völdin
fara?
En þetta mál hefur aðra hlið og
ekki síður alvarlega.
Kröfur um háskólamenntun til
hinna ýmsu starfa hafa sífellt auk-
ist. Á sama tíma ala forystumenn
launþegasamtaka og vinnuveit-
enda á hatri gagnvart háskóla-
menntuðu fólki i ríkisþjónustu,
hatri sem er í ætt við múghatur
ómenntaðs fólks á svertingjum í
Suðurríkjunum og gyðingahatur.
Hamagangurinn gegn Bandalagi
háskólamanna í ríkisþjónustu er
aðeins síðasta dæmið.
íslendingar hafa undanfarið
búið svo að háskólamenntuðum
mönnum í ríkisþjónustu, að það
hlýtur að vera umhugsunarefni hjá
ungu fólki að stunda háskólanám
nema til þess að setjast að erlend-
is. Sú múgsefjun, sern forystumenn
Alþýðusambands íslands og
Vinnuveitendasambands Islands
standa nú að undir öruggri kór-
stjórn fjárrnálaráðherra, mun skila
sér með því, að fleira ungt fólk
mun flytjast úr landi, fleira ungt
fólk mun hætta við að koma heim.
ísland verður fátækara.
Höfundur cr
hæstaréttarlögmaður.