Morgunblaðið - 12.08.1990, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. AGUST 1990
17
Bitur reynsk
afstóriðjudmmum
REYDARFJÖRDUR
Jón Guðmundsson: „Undirbún-
ingsvinnan við kísilmálmverk-
smiðjuna nýtist við undirbúning
að álveri hér.“
Vigfús Ólafsson: „Eftir að rekst-
urinn er kominn í gang verður
ekki erfitt að manna verksmiðj-
una.“
Sigurbjörg Hjaltadóttir: „Líta
ber fremur á jákvæðari hliðar
málsins en þær neikvæðu."
texti Friðrik Indriðason/myndir Árni Sæberg
MARGIR Reyðfirðingai’ hafa bitra reynslu af því að eiga stóriðju-
drauma sem ekki rættust og sú reynsla setur mikið mark sitt á af-
stöðu þeirra til núverandi hugmynda um staðsetningu fyrirhugaðs ál-
vers á Reyðarfirði. Mcirihluti íbúanna vonar að álverið verði staðsett
á Reyðarfirði en þeir hafa ekki sömu rörsýn á það dæmi eins og ger-
ist með kísilmálmvinnsluná sem átti að setja upp á staðnum á síðasta
áratug en ekki varð úr. Helsta röksemd þeirra sem hlynntir eru stað-
setningu álversins á Reyðarfirði er sú að ef ekki kemur til eitthvað í
líkingu við stóriðju eða annan iðnað mun sú stöðnun sem ríkt hefur í
atvinnulífinu halda áfram og fólk flytjast í auknum mæli frá staðnum
og nærliggjandi byggðakjörnum. Þeir sem andvígir eru álveri á Reyðar-
firði hafa einkum áhyggjur af mengun af þess völdum. í samtölum
Morgunblaðsins við heimamenn á Reyðarfirði kom glöggt í ljós að
þeir telja að „sinn staður" hafi ýmsa kosti til að bera umfram hina tvo
staðina sem til greina koma. Og ef farið væri að sjónarmiðum byggða-
stefnu væri það engin spurning að Reyðarfjörður ætti að vera fremstur
í forgagnsröðinni.
Jón Guðmundsson eigandi
Austmats segir að ef ekki
komi til eitthvað nýtt í at-
vinnumálum á svæðinu sem
nær til Reyðarfjarðar, Egilsstaða,
Eskiijarðar og Neskaupsstaðar fari
allt til fjandans. Hann nefnir sem
dæmi að á síðustu tíu árum hafi
þessir staðir misst frá sér sem svarar
1000 manns sökum stöðnunar í at-
vinnumálum og ekki séu margar leið-
ir til útbóta.
„Þegar hugmyndirnar um kísil-
málmvinnslu á Reyðarfirði voru lagð-
ar af fyrir nokkrum árum voru menn
hér mjög ósáttir við þær málalyktir,"
segir Jón. „Hinsvegar má benda á
það í dag að sú undirbúningsvinna
sem unnin var vegna kísilmálm-
vinnslunar mun nýtast við undirbún-
ing að nýju álveri hér. Við höfum
því góðan grunn til að byggja á þótt
þetta álver sé miklu stærra dæmi.“
Jón telur að sá meirihluti sem
fylgjandi sé álveri á Reyðarfirði líti
fyrst og fremst á að kostir þess séu
mun fleiri en gallarnir. Og kostir
þess að byggja álverið á Reyðar-
firði, fremur en á Keilisnesi eða í
Eyjafirði, telur hann ótvíræða. Þeir
helstu eru að um yrði að ræða stystu
fjarlægð frá orkugjafa, það er Fljóts-
dalsvirkjun, og stystu ij’arlægð á
markaði í Evrópu.
Hvað varðar það atriði að fyrr-
greint atvinnusvæði sé of fámennt
til að takast á við nýtt álver segir
Jón að þetta valdi heiniamönnum
engum áhyggjum. „Hreyfanleiki
fólks milli atvinnusvæða er meiri á
íslandi en þekkist í nágrannlöndum
okkar,“ segir hann. „Sem dæmi get
ég nefnt að fólksflutningar til og frá
þessu atvinnusvæði sem þjóna myndi
álverinu á árunum 1987 til 1989
námu um 500 manns eða á bilinu
10-20% af mannaflanum. Við hér
höfum því þá trú að ekki verði vanda-
mál að fá nægilegan mannskap hing-
að austur tii að vinna í álveri.“
Og hvað mengunina varðar segir
Jón að miðað við eðlilegar mengunar-
varnir í álverum í dag yrði mengun
af þessu álveri um- fimmtungur af
menguninni í Straumsvík. Hann taldi
það ekki óyfirstíganlegt vandamál.
Mengun veldur áhyggjum
Ásta M. Sigmarsdóttir starfsmað-
ur Fræðsluskrifstofu Austurlands er
mótfallin því að álver verði reist við
Reyðarfjörð og hún er ekki sammála
Jóni um mengunina. „Þrátt fyrir
góðar mengunarvarnir kæmi alltaf
eitthvað af brennisteini, ryki og flúor
út í andrúmsloftið. Aðstæður hér eru
síðan þannig að fjörðurinn er mjög
þröngur og oft logn kvölds og
morgna. Mengunin gæti því hangið
lengi yfir firðinum," segir Ásta. „Við
höfum dæmi um þetta ástand sem
er bræðslureykurinn. í logni dpttur
hann eins og þoka yfir þorpið.“
Ásta er einnig mótfallin álverinu
af fegurðarsjónarmiðum. Hún segist
ekki geta ímyndað sér annað en að
ferlíki á borð við álverið muni loka
fyrir allt útsýni inn fjarðarbotninn.
Og önnur mótrök hennar er hið mikla
umrót sem verður á svæðinu meðan
verið er að byggja álverið. „Hér verð-
ur eðlilega rífandi atvinna og mikið
af nýju fólki meðan verið er að koma
álverinu undir hús. Síðan dettur það
niður eftir að starfsemin fer í gang
og ég óttast að þessi skammtíma
uppgrip geti valdið vandamálum
síðar. Svæðið er yfir höfuð ekki
nægilega mannmargt til að bera
þessar framkvæmdir án verulegi’ar
röskunar á öilum háttum hér.“
Ásta viðurkennir að sjónarmið þau
sem hún setur fram eru í minnihluta
á Reyðarfirði, það séu ótrúlega
margir komnir með gullgrafarag-
ampa í augun. „Hinsvegar veit ég
það að hér eru margir sem óar við
þessu. En ef þeir opna munninn til
að mótmæla verða þeir fyrir miklum
srýstingi frá hinum sem telja álver
lausn á nær öllum vandamálum hér.“
Hvað varðar reynsluna af fyrri
stóriðjudraumum segir Ásta að sem
betur fer hegði fólk sér nú ekki eins
og það gerði þegar kísilmálmvinnslan
var rétt handan við homið.„Þeir
draumar voru dragbítur á allt annað
í þorpinu, enginn gerði neitt í at-
vinnumálum því allir voru að bíða
eftir kísilmálmvinnslunni og ein-
hveijir fóru að fjárfesta í atvinnu-
tækjum hennar vegna. Það blossaði
upp mikil reiði hér er þessi draumur
hvarf og núna er eins og fólk hafi
ákveðinn vara á sér hvað þennan
álversdraum varðar."
Fólksfæð ekki fjötur
Vigfús Olafsson afgreiðslustjóri
Landsbankans á Reyðarfirði er fylgj-
andi því að álver verði reist á staðn-
um. Hann er sammála Jóni um að
fólksfæð svæðisins verði því ékki
fjötur um fót og nefnir hann til sam-
anburðar síldarævintýrið á árunum
1958-1967. „Á þeim tíma þurftu
Austfirðir að taka við gífurlegri
fólksijölgun á stuttum tíma og það
tókst þrátt fyrir að aðstæður allar
væni mun frumstæðari en þær eru
nú,“ segir Vigfús. „Aðalvandamálið
verður meðan á uppbyggingu álvers-
ins stendur en eftir að rekstur þess
verður kominn í gang verður ekki
vandamál að manna verksmiðjuna.
Ég get í því sambandi nefnt að þetta
svæði, Reyðarfjörður, Egilsstaðir,
-Eskifjörður og Neskaupstaður hafa
skilað af sér um 100 manns á vinnu-
markað árlega undanfarin ár.“
Vigfús er sammála Ástu um að
reynslan af kísilmálmvinnslunni og
þeim draumi sem ekki rættist gerði
menn vara um sig nú og að vænting-
ar fólks tækju mikið mið af þessari
reynslu. „Sveitarstjórnin hér hefur
þó eytt miklum tíma í að vinna mál-
inu framgang hér þótt ekki hafi hún
ráðið sér málglaðan mann eins og
þeir á Suðurnesjunum enda þjónar
slíkt held ég engum tilgangi." Hann
segir einnig að þótt álver rísi ekki
við Reyðarfjörð muni menn ekki gef-
ast upp og fráleitt að tala um að
staðurinn fari í eyði af þeim sökum.
„Hvar sem þetta álver rís hér á landi
kemur það öllum íslendingum til
góða. Við vonum að það rísi hér á
Reyðarfirði en ef svo verður ekki
finnum vi örugglega eitthvað annað
til að halda byggðinni gangandi."
Endum öll á SV-horninu
Sigurbjörg Hjaltadóttir starfsmað-
ur togaraafgreiðslunnar segir að hún
sé jákvæð gagnvart staðsetningu ál-
vers á Reyðarfirði því nauðsynlegt
sé að fá meiri fjölbreytni í atvinnulíf
staðarins. Að vísu verði enginn feg-
urðarauki að álveri á þessum stað
en líta beri fremur á hinar jákvæð-
ari hliðar málsins en þær neikvæðu.
Sigurbjörg óttast að ef ekki takist
að losa atvinnusvæðið úr þeirri stöðn-
un sem það er nú í muni málin þró-
ast svo að flest allir íbúarnir endi á
SV-horni landsins. „I mínum huga
er þetta mikið spurningin um hvort
unga fólkið héðan sem nú er að
mennta sig setjist hér að eða flytji
á brott,“ segir Sigurbjörg.
Slétta í Reyðarfirði:
Hagsmunir mínir víkja fyr-
ir hagsmunum heildarinnar
SIGURÐUR Baldvinsson fertug-
ur bóndi á Sléttu við Reyðar-
fjörð mun verða að láta af bú-
skap fari svo að álverið rísi við
fjörðinn. Álverið yrði staðsett í
túnum hans sem liggja sunnan-
niegin í fjarðarbotninum. Sig-
urður segir að hann líti svo á
að hagsmunir hans verði að
víkja fyrir hagsmunum heildar-
innar og sem félagslega sinnað-
ur maður sé hann sáttur við
það. Hinsvegar er honum mikil
eftirsjá að jörðinni, þar ólst
hann upp frá fjögurra ára aldri
er foreldrar hans keyptu Sléttu
en hann tók við búskapnum af
þeimárið 1974.
-segir Sigurður
Baldursson
bóndi, eigandi
jarðarinnar
Mér finnst að þetta dæmi snú-
ist í raun um tilvist Aust-
fjarða sem byggðalags í framt-
iðinni því ég sé ekki í hendi mér
nein önnur atvinnutækifæri sem
gætu skapað þau störf sem þurfa
að koma hér,“ segir Sigurður. „Og
einhvern veginn hef ég á tilfinning-
unni að ef álver verður á annað
borð reist hér á íslandi verði Reyð-
aifjörður fyrir valinu.“
Lítill sein enginn búskapur hefur
verið á Sléttu undanfarin tvö ár
þar sem skera varð allt fé á jörð-
inni 1988 sökum riðuveiki. Er veik-
in kom upp hafði Sigurður um 500
fjár. En í haust mun hann á ný
fá kindur eða 300 gimbrar. Slétta
er stór jörð og munu til heimildir
um hana i Þjóðskjalasafninu frá
1550. Þá er hún talin stærsta jörð
í Reyðaríjarðarhreppi hinum forna.
Þótt kvarnast hafi úr jörðinni síðan
eru enn 20 km á milli landa-
merkja. Aðeins brot af þessu landi
er í rækt, megnið er bithagi fyrir
kvikfénað. En álverinu er ætlaður
staður á hinum ræktaða hluta jarð-
arinnar og því verður Sigurður að
bregða búi fari svo að álverið rísi
á Reyðarfirði. Hann er sáttur við
það þótt vissulega sé honum eftir-
sjá að jörðinni. Konu hans, Dag-
björtu Briem Gísladóttur finnst
hinsv.egar mjög hart að þurfa að
bregða búi.
„Ég hefði að vísu kosið annað
en að þurfa að bregða búi en mér
fínnst sem hagmunir mínir séu
léttvægir samborið við hagsmuni
Austfirðinga allra í þessu máli og
því sætti ég mig við að landið fari
undir álver,“ segir Sigurður.
„Hinsvegsr vil ég taka fram að
mér finnst klaufalega að þessu
staðarvalsmáli staðið af stjórnvöld-
um. Þau áttu að fastsetja einn stað
í upphafi en ekki láta þrjá staði
bítast um þetta, þó ekki væri bara
vegna þeirrar óvissu sem slíkt
skapar."