Morgunblaðið - 12.08.1990, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. ÁGÚST 1990
19
8ADDAM lli SSB1\
Skelfir heims-
byggóarinnar
FRÁ því hann komst til valda hafa honum verið valin mörg óþveg-
in orð. Hann hefur verið kallaður „slátrarinn í Bagdad" og fékk
það viðurnefni áður en hann réðst inn í Iran, hvað þá heldur
hertók Kuwait. Hann þykir harðskeyttur og illvígur viðskiptis,
grimmur og óvæginn. Sú persónudýrkun í Irak sem stunduð er
á honum virðist ekki gerð af einlægni heldur samkvæmt skipun-
um og þó skólabörn syngi honum lofsöngva er ótti landa hans,
hins óbreytta almúga, nálægur við hvert fótmál ekki síður en
myndirnar og málverkin af honum sem varla verður þverfótað
fyrir í Bagdad.
Sjálfsagt hafa fáir trúað
því í alvöru að Saddam
gerði alvöru úr hótun-
um sínum í garð
Kuwait. Ekki er að efa
að hann hefur frumkvæði að öllum
aðgerðum af því tagi því yfirmenn
hersins og ráðherrar eru eins og
strengjabrúður í höndum hans.
Það kemur á óvart ef satt er að
eitt hundrað og fimmtíu yfirmenn
í hernum hafi reynt að lýsa and-
stöðu við áformin; til þess hefur
þurft mikinn kjark. Samkvæmt
sömu fréttum gerði forsetinn lítið
með mótmæli þeirra og lét leiða
þá snarlega fyrir aftökusveit og
þar var með þeirri hindrun rutt
úr vegi og viðbrögð af þessu tagi
virðast dæmigerð fyrir Saddam
Hussein.
Menn verða að hafa í huga að
hvað sem þeir hafa mikla andúð
á Saddam Hussein og hans gerð-
um nú og fyrr tókst honum að
halda ákveðinni virðingu meðal
Araba þegar hann lét íraka heyja
átta ára stríð við írani. Hann
hamraði þá ákaft á því að hann
væri útvörður arabískra hags-
muna og íraskir menn væru að
úthella blóði svo að ofstækismenn
Khomeinis næðu ekki yfirráðum
á Arabíuskaga eins og Khomeini
erkiklerkur hótaði fyrstu árin að
gera.
Frá því
íran-írakstríð-
inu lauk hefur
Saddam einatt
verið með dig-
urbarkalegar
yfirlýsingar
um að hann myndi fara létt með
að dreifa eitri yfír Israel svo fremi
sem þeir hrelldu arabíska ná-
granna að fyrra bragði. Slíkar
yfirlýsingar hafa mælst vel fyrir
hjá þeim Arabaleiðtogum sem
hvað hatrammastir eru í garð
ísraela. Þrátt fyrir alræmda harð-
stjórn heima fyrir hafa Arabafor-
ingjarnir því tregðast við að and-
mæla honum og án efa ræður
hræðslan við öflugan her og eitur-
vopn töluverðu og fæstir eru
sennilega sannfærðir um að þeir
kysu Saddam sem foringja númer
eitt í Arabaheiminum.
Sjálfur hefur Saddam án efa
lengi alið með sér þá drauma að
verða hinn eini og sanni leiðtogi
Araba. Sjálfstraust hans er með
ólíkindum og hafi hann haft dóm-
greind á sjáifan sig virðist hún
hafa flogið út í buskann fyrir æði
löngu. Hann talar mikið um frið
og er fjálgur í orðum og oft skrúð-
mæltur að hætti Araba en ekki
hefur honum gengið vel samskipt-
in við aðra Arabaleiðtoga. Fullur
fjandskapur er milli hans og þeirra
margra, einna verst þó milli hans
og Assads, Sýrlandsforseta og
mér hefur satt að segja komið
nokkuð á óvart hve lítið hefur
fram að þessu heyrst í Sýrlending-
um eftir hernám Kuwaits. Þeir
þurfa sennilega ekki að óttast
innrás í bili og þetta viðbragða-
leysi sýnir kannski umfram allt
hversu Sýrlendingar hafa ein-
angrast meðal Arabaþjóðanna.
Samt eru Sýrlendingar þeir einu
sem hafa þrautþjálfuðum her á
að skipa þó hann komist ekki í
hálfkvisti við það sem írakar geta
státað af.
Löngu áður en til hinna síðustu
atburða dró var Saddam gagn-
rýndur vegna harðstjórnar og
mannréttindabrota sem væru
framin í landinu. En ekki nóg með
það. Dauðasveitir forsetans eru
alræmdar í írak, þær fara um að
næturlagi og handtaka hvern
þann sem er grunaður um and-
stöðu við stjórnina eða hefur ver-
ið spar á hrifningarlýsingar á for-
setanum. Það er fljótlegra að telja
upp hvað er leyft í landinu en hitt.
Þegar ég var í írak fyrir rösku
ári leið ekki á löngu uns gestkom-
andi tók að skynja hversu and-
rúmsloftið var hlaðið kvíða og
skelfingu. Sumir erlendir blaða-
menn töldu að það ætti sínar eðli-
legu skýringar og kæmi ekkert
forsetanum við; stríðinu við íran
var þá nýlokið og það var líkast
því að menn hefðu ekki áttað sig
á hvað þeir ættu að gera við frið-
inn. En samt var það ekki full-
nægjandi skýring. Nokkrum dög-
um áður en ég fór til íraks hafði
ég verið boðin
heim til íraskar
Ijölskyldu í
Amman, ásamt
íslenskri vin-
konu beggja.
Ég fékk ekki
að vita hvað gestgjafarnir hétu.
Skýringin á því var einfaldlega
sú að þau áttu tvo syni í írak en
þau höfðu að vísu ekki hugmynd
um hvar þeir voru niðurkomnir,
það hafði ekkert spurst til þeirra
lengi. Þau höfðu verið andsnúin
Saddam og flúið yfir til Jórdaníu
en óttuðust að dauðasveitirnar
næðu þeim. „Ef þú verður hand-
tekin og pynduð gætirðu upplýst
þá um nöfnin okkar, svo að það
er best þú vitir þau ekki,“ sagði
heimilisfaðirinn. Eg verð að viður-
kenna að fyrst rak mig í rogast-
ans, síðan braut ég heilann um
hvort fólkið væri ekki með snert
af ofsóknaræði og eftir nokkra
dvöl í Irak var ég farin að skilja
þau.
Vitanlega er Saddam Hussein
ekki alls varnað þó framferði hans
og aðgerðir oft og ekki síst þessa
daga gætu gefið það til kynna.
Hann hefur eflt menntun og lagt
kapp á að uppræta ólæsi, verið
talsmaður bættrar stöðu kvenna
og meiri heilsugæslu. Saddam
hefur að sönnu borist nokkuð á
og látið gera sér minnismerki en
samt er óhætt að staðhæfa að
hann hefur ekki leiðst út í jafn
gegndarlausa sóun og viðgengst
hjá sumum forsvarsmönnum í
löndum Araba.
Bernskuvinur Saddams, Hame-
ed Saeed, skáld og ritstjóri
Vegna skapbresta
og skaplyndis hefur
Saddam gengið
örðuglega að sann-
færa aðra forystu-
menn Araba um
hvílíkur atgerv-
ismaður hann telur
sig vera.
stærsta blaðs íraks, sagði í spjalli
við mig þegar ég var í írak að
Saddam væri baráttumaður, hug-
rakkur og ætti sér háleitar hug-
sjónir og metnað fyrir íraks hönd.
Þetta dregur væntanlega ekki
nokkur maður í efa lengur, þó
hugrekkið megi kannski kalla
fífldirfsku og önnur orð yfir hug-
sjón hans og metnað séu stór-
mennskubtjálæði og valdasýki.
Það er ekki vafi á því að undir-
rótin er valdsýkin, hann hefur
stefnt að því leynt og ljóst og
beitt til þess óviðfelldum meðulum
að verða hinn mikli arabíski leið-
togi. Vegna skaplyndis hans og
skapbresta hefur honum ekki
gengið nema í meðallagi vel að
sannfæra aðra forystumenn í
Arabalöndunum um atgervi sitt
og mikla yfirburði. Grimmd hans
hefur ekki vakið aðdáun, heldur
skelfingu og fullkomið virðingar-
leysi hans fyrir mannréttindum
hefur vakið andstyggð í hinum
frjálsa heimi.
Saddam Hussein er fæddur 28.
apríl 1937 í litlum bæ í Tikridhér-
aði fyrir norðan Bagdad. Þar gekk
hann í bamaskóla og síðan fram-
haldsskóla í Bagdad. Hann hóf
afskipti af innanlandspólitík á
þeim árum og var í hópi ungra
manna sem lögðu á ráðin með að
Dauðasveitir fara
um og handtaka
hvern þann sem er
grunaður um and-
stöðu við Saddam
eða hefur verið
spar á jákvæð lýs-
ingarorð um forset-
ann.
myrða Abdul Karim Kassin þáver-
andi forsætisráðherra. Banatil-
ræðið mistókst og Saddam var
handtekinn. Honum tókst að flýja
til Sýrlands og síðan Egypta-
lands. Skömmu eftir komuna
þangað var hann dæmdur til
dauða in absentia í heimalandi
sínu. Hann hóf laganám í Egypt-
alandi en sneri aftur til íraks ári
síðar og varð aðsópsmikill í neðan-
j arðarhreyfingu Baath-sósíalista-
flokksins. Hann var handtekinn
og sat í fangelsi í tvö ár en 1964
flúði hann enn úr fangelsi og þeg-
ar Baath-flokkurinn hafði náð
völdum 1968 fór stjarna Saddams
mjög hækkandi. Hann gegndi
ábyrgðarstöðum innan flokksins,
varð varaforseti Byltingarráðsins
og aðalritari flokksins og þegar
Ahmed Hasan A1 Bakr forseta var
komið frá völdum 1979 varð
Saddam forseti og hefur haft tögl
og hagldir í írak síðan. Hann
hélt áfram laganámi eftir að hann
komst til valda í Baath-flokknum
og lauk prófí „með láði“ að því
er sagt er í opinberum plöggum,
árið 1971. Saddam kvæntist árið
1963, Saijdu Khairalla og þau
eiga tvo syni og tvær dætur. Elsti
sonur hans Udai varð öryggis-
verði Husseins að bana fyrir hálfu
öðru ári og var settur í fangeisi
A næstu dögum
skýrist væntanlega
hvort honum verður
komið frá völdum
eða hvort nágrann-
ar hans þora ekki
annað en fylgja
honum.
en síðan náðaður og fengið vald-
amikið embætti innan flokksins.
Sagt er að forsætisráðherra lepp-
stjórnarinnar í Kuwait sé tengda-
sonur hans, en hvort það er rétt
eður ei hefur ekki verið staðfest.
Saddam hefur fengist við ritstörf
og skrifað nokkrar bækur og rit
sem aðallega fjalla um hann sjálf-
an og afstöðu hans til aðskiljan-
legra mála, svo sem lýðræðis,
kvennabaráttu og menntamála.
Þegar ég var í írak reyndi ég að
útvega mér lestrarefni um landið
en það var af skornum skammti.
Aftur á móti ekki vöntun á ritum
Saddams og sendimenn frá upp-
lýsingaráðuneytinu voru óþreyt-
andi að láta koma þeim til mín á
hótelið og fullvissuðu mig um að
írösk börn gleyptu í sig þessar
bókmenntir frá því þau væru
stautandi.
Hann hafði nýlega látið kjósa
sig forseta til lífstíðar og metorða-
girnd hans og útþenslustefnú virð-
ast ekki takmörk sett. Á næstu
dögum skýrist væntanlega hvort
honum verður komið frá völdum
eða hvort nágrannaríkin þora ekki
annað en fylgja honum. Raunar
hafa svo sterk orð verið notuð um
Saddam Hussein nú síðustu daga
að það er að bera í bakkafullan
lækinn að lýsa þeim öllu nánar.
MMNSMYWD
eftirJóhönnu Kristjónsdóttur