Morgunblaðið - 23.08.1990, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. ÁGÚST 1990
FÓLKSFJÖLDI OG SAMGÖNGUR í VINNUSÓKN
REYÐARFJARÐAR EFTIR JARÐGÖNG
Neskaupstaöur
1.833 fbúar
39 km
Fáskrúösfjöröur
843 fbúar
17 km
Myndin sýnir mannfjölda og vegalengd aö fyrirhuguöum verksmiöjustaö fyrír botni Reyöarfjaröar eftir aö jarögöng
tengja staöi á Miö-Austurlandi.
Egllsstaölr, Fellabær og Miö-Héraö
um 2.500 íbúar
SEYÐISFJÖRDUR
1.050 íbúar
55 km
fbúar f vinnusókn 8.700
Stöövarfjðröur og
Brelödalsvík
700fbúar
45 og 64 km
FÓLKSFJÖLDI OG SAMGÖNGUR í VINNUSÓKN
REYÐARFJARÐAR
Fáskrúbsljöröur
843 (buar
48 km
Neskaupstábur
fbúar f vinnusókn 7.000
StöOvartjörbur og
Brelödalsvík
700(búar
80 og 99 km
Egllsstaöir, Fellabær og Mlö-Héraö
um 2.500 fbúar
35 km
SEYÐISFJÖRÐUR
1.022 Ibúar
59 km
Myndin sýnir mannfjölda og vegalengd aö fyrirtiuguöum verksmiöjustaö fyrír botni Reyöarfjaröar
Álver á Austurlandi
eftir Egil Jónsson
Langt er nú liðið frá því að
kenningin um byggðakjarna var
uppgötvuð. Hún byggðist á því,
að í hveijum landshluta yrði leit-
ast við að styrkja byggðir með
því að efla sérstaklega ákveðið
byggðarlag sem gæti borið uppi
þjónustu, markað og jafnvel
menningarmál nálægra byggða.
Enginn skyldi vanmeta þá við-
leitni sem í þessum boðskap fólst
enda auðvelt að finna fyrirmynd
að þróun byggðar á þessum
grunni. Dæmi þar um er Akur-
eyri og byggðimar þar í grennd,
m.a. blómleg landbúnaðarhéruð,
sem nærst hafa af traustum
markaði þéttbýlisins við Eyjafjörð.
Svipað má segja um Reykjavík
þar sem hver bærinn eftir annan
hefur orðið til og 'eflst af návist
höfuðborgarinnar svo að ókunn-
ugir greina tæpast bæjarmörk.
Við þetta sterka og fjölmenna
byggðasamfélag hafa svo sveitir
Suðurlands átt mikil viðskipti sem
lagt hafa grundvöll að reisulegri
byggð á þeim slóðum.
En þrátt fyrir þessi dæmi þefur
„Uppdráttur Byggða-
stofnunar af sameigin-
legu vinnusvæði á Aust-
urlandi sýnir, að þar er
íbúatalan um sjö þús-
und.“
„kjarnakenningin" ekki skilað
árangri þar sem jafnræði er milli
bæjarfélaga, t.d. varðandi auð-
lindir lands og sjávar og viðskipti
og þjónusta er ekki ákvörðuð af
náttúrulegum aðstæðum.
Þessi reynsla liggur nú fyrir og
hlýtur því að hafa úrslitaþýðingu
þegar leitað er leiða til að efla
byggðir landsins. Áf þessari
ástæðu m.a. lagði byggðanefnd
Sjálfstæðisflokksins til að aðgerð-
ir í byggðamálum grandvölluðust
á jafnræði milli byggðarlaga og
fólksins í landinu án tillits til bú-
setu. Þannig varð tillagan um
vaxtarsvæði landsbyggðarínnar
til.
En þrátt fyrir þessar staðreynd-
ir leggja margir kjarnakenning-
una enn til grundvallar í byggða-
Egill Jónsson
málum, og samfélag byggða með
daglegum samgöngum því stór-
lega vanmetið.
Á fundi á Egilsstöðum fyrir
rúmu ári lýsti iðnaðarráðherra því
yfir, að Reyðarfjörður væri of fá-
mennt byggðarlag til að unnt
væri að setja þar niður álbræðslu.
Þessi framsetning ber þess sár-
lega merki, að ráðherrann skortir
þekkingu á landfræðilegum að-
stæðum og samgöngum á Aust-
fjörðum. Má því nærri geta hve
erfítt er að fá trúverðuga niður-
stöðu í samningum við erlenda
menn þegar skoðanir þess ráð-
herra, sem fer með forræði ál-
málsins, era með þeim hætti sem
að framan er lýst.
Kostir þess að reisa álver á
Reyðarfirði byggjast m.a. á nátt-
úrlegum aðstæðum. Þannig er
Reyðarfjörður utan eldvirkra
svæða landsins og jarðskjálftar
eru þar nær óþekktir. Skilyrði til
hafnargerðar eru ákjósanleg og
höfnin liggur vel við alþjóðasigl-
ingum, byggingarland er hentugt
og hagkvæmir virkjanakostir eru
í nálægð Reyðarfjarðar. Þetta eru
meðal grundvallaratriða við
ákvörðun um staðsetningu stór-
iðju. Til þess að hægt sé að nýta
þessa mikilvægu kosti þarf svo
nægilega fjölmennt byggðasamfé-
lag til að tryggja nýrri álbræðslu
vinnuafl.
Uppdráttur Byggðastofnunar
af sameiginlegu vinnusvæði á
Austurlandi sýnir, að þar er íbúa-
talan um sjö þúsund. Vinnuafls-
þörf væntanlegrar álbræðsiu er
innan við 10% af íbúum þessa
sameiginlega vinnusvæðis. Þau
byggðarlög, sem mynda þannig
vinnu og þjónustu á Austurlandi,
hafa eða verða á allra næstu árum
tengd með vel uppbyggðum veg-
um með bundnu slitlagi. En þessi
árangur í vegagerð á Austurlandi
á síðustu árum leggur einmitt
gi'undvöll að samtengingu byggð-
anna þannig að sameiginlegt þjón-
ustu- og atvinnusamfélag hefur
þegar myndast um miðbik Austur-
lands.
Forustumenn á Austurlandi
fyrir byggingu álvers við Reyðar-
fjörð hafa komið á framfæri með
skýrum hætti hvaða þjónustu
þessi byggðarlög hafa uppá að
bjóða. Það verður ekki endurtekið
hér. En til að auðvelda mat á
þessum aðstæðum má t.d. benda
á að á Norðfirði er sjúkrahús og
Verkmenntaskóli Austurlands,
menntaskóli er á Egilsstöðum og
þar er í byggingu einn fullkomn-
asti flugvöllur landsins, tvær vél-
smiðjur með mikla starfsreynslu
eru reknar á Seyðisfirði og á öllu
þessu svæði hefur verið mikil upp-
bygging á skólahúsnæði, barna-
heimilum, heilsugæslustöðvum og
íþróttamannvirkjum. Að þessu
leyti hafa aðstæður á Austurlandi
breyst stórlega á síðustu áram og
einmitt þessar umbætur á málefn-
um Austurlands eru grundvöllur
þess að raunhæft er að setja niður
stóriðju á Austurlandi.
Það styrkir svo enn frekar þessi
viðhorf, að framundan era miklar
framkvæmdir við jarðgöng á
Austurlandi. Við það fjölgar á
sameiginlegu vinnusvæði á Aust-
urlandi um tvö þúsund manns,
vegalengdir milli byggðarlaga
styttast og öryggi í samgöngum
eykst. Þessar stórframkvæmdir í
atvinnu- og samgöngumálum
mundu þannig styðja hvor aðra,
auka arðsemi og þannig sameigin-
lega stórefla Austurland. Hér er
því sannarlega mikið í húfi að
tekið verði mið af þessum aðstæð-
um þegar næsta álveri verður
valinn staður. Á því veltur hvort
hagkvæmasti kosturinn, bygging
álbræðslu við Reyðarfjörð, verður
fyrir valinu.
Höfundur er alþingismaður.
Áliðnaður í gjöfulu
landbúnaðarhéraði
eftir Þónirin E.
Sveinsson
Margir hafa orðið til þess að
vara við því að reisa álver í Eyja-
firði á þeim forsendum að þar væri
blómlegur landbúnaður. Minna hef-
ur borið á umfjöllun um þá kosti
sem landbúnaðurinn í Eyjafirði
gæti haft af sambýli við áliðnaðinn.
Landbúnaðinum er talinn stafa
hætta af mengun frá álverinu. í
þeirri umræðu er það áberandi að
hugmyndir manna um rekstur ál-
versins virðast byggjast á upplýs-
ingum um áratuga gömul iðjuver.
Nútíma álver era búin fullkomnum
hreinsibúnaði. Nýlega kom það
fram að Bandaríkjamenn irnir í
Atlantal-hópnum telja sig ráða yfir
tækni, sem gerir þeim kleift að ná
betri árangri en þeim, sem lagður
var til grundvallar í útreikningum
NILU um dreifingu mengunarefna
frá álveri við Dysnes.
Nútlma áliðnáður býr víða í frið-
samiegu sambýli við landbúnað.
Mér er kunnugt um það að í Banda-
ríkjunum (í Suður-Karolínufylki) og
í Kanada hefur áliðnaðurinn reynst
falla vel að aðstæðum í landbúnað-
arhéraðum. Langa þriggja daga
vaktatarnir með þriggja daga
frívöktum hafa héntað vel, þar sem
bændur kjósa að stunda bústörf
sem aukastarf. Menn hafa því getað
stundað vel launuð störf við áliðnað-
inn en nýtt jafnframt jarðir sínar
með ýmsum hætti.
Því hefur verið haldið fram að
áliðnaðurinn stefni í hættu afkomu
bænda, sem hafa tekjur af ferða-
mönnum. Ekki fæ ég séð að það
hafi við rök að styðjast. Nútímalegt
álver er forvitnilegur heimur trölls-
legrar tækni, sem fjöldi fólks vill
skoða. Með tilkomu álvers í Eyja-
fírði bætist við enn einn staður, sem
ferðamenn geta haft áhuga á að
kynna sér. Það er staðreynd að
margir ferðamenn hafa ánægju af
að skoða vinnustaði eins og frysti-
hús, skipasmíðastöðvar og aðra
stóra vinnustaði. Sú staðreynd gild-
ir í enn ríkari mæli'fyrir nútímalegt
álver, enda er svo víða í slíkum
veram að gert er ráð fyrir því að
þangað komi margir gestir árlega
til að svala forvitni sinni.
Flestir tengja saman fólksfjölda
og mengun. Ef þéttbýlið við Eyja-
fjörð vex, fylgir því óhjákvæmilega
einhver mengun. Við megum ekki
gleyma því að mikið af þeirri starf-
semi sem við rekum í firðinum í
dag er ekki með öllu laus við meng-
un. Það kemur alltaf að því að við
verðum að velja eða hafna. Sú
mengun, sem af álveram stafar, er
ekki meiri en af ýmsum öðrum at-
vinnurekstri. Stöðnun, samdráttur
og atvinnuleysi skapar líka and-
rúmsloft, sem vissulega má líkja
við mengun. Og sú mengun leikur
mannfólkið grátt.
En mestu máli skiptir, þegar
sambýli álvers við landbúnaðinn er
til umræðu, að menn geri sér grein
fyrir hvert meginvandamál land-
búnaðarins í Eyjafirði er. Eyfirskur
landbúnaður er of sterkur fyrir of
lítinn markað. Hann á mikilla hags-
muna að gæta í því að þéttbýli
vaxi og- eflist. Aukið þéttbýli og
fleira fólk í einu blómlegasta land-
Þórarinn E. Sveinsson
„Nútímalegt álver mun
því verða til þess að
styrkja landbúnaðinn í
heild, þóttþað muni
eflaust valda því að ein-
hverjar breytingar
verða á búháttum í
næsta nágrenni við
iðjuverið.“
búnaðarhéraði landsins, getur ekki
annað en styrkt landbúnaðinn.
Hvernig sem mál þróast með Evr-
ópubandalagi og breytt viðskipti
með búvörur í Evrópu, verður sterk-
ur heimamarkaður fyrir ferskar
ófrystar afurðir landbúnaðar ávallt
af hinu góða. Ef til vill er það sá
trausti grunnur sem skiptir sköpum
í harðri samkeppni við búvörafram-
leiðslu annarra landa.
Álver getur haft þær afleiðingar
að mjólkurframleiðslu verður að
hætta á nokkram býlum. En það
hefur ekki nokkur áhrif á fram-
leiðslugetu héraðsins í heild, sem
er meiri en leyfilegt er að nýta í
dag. Tilfærsla framleiðslu innan
svæðis á því aðeins að auka hag-
kvæmni þeirrar framleiðslu sem
fyrir er og renna þannig styrkari
stoðum undir sérhæfðan og hag-
kvæman landbúnað. Sá landbúnað-
ur og stærri heimamarkaður er ef
til vill forsenda þess að við stönd-
umst nágrönnum okkar snúning í
harðnandi samkeppni opinna við-
skipta.
Þetta vita margir bændur og
skilja að tilkoma álversins mun
hleypa nýju lífi í þetta hérað. Nú-
tímalegt álver mun því verða til
þess að styrkja landbúnaðinn í heild,
þótt það muni eflaust valda því að
einhveijar breytingar verða á bú-
háttum í næsta nágrenni við iðju-
verið.
Möfuudur er mjólkursamlagssijóri
og bæjarfulltrúi á Akureyri.