Morgunblaðið - 09.09.1990, Blaðsíða 12

r\

12 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 1990
um og 20, 30 o.s.frv. starfsafmæl-
um, svo og til brúðkaupa og meiri
háttar brúðkaupsafmæla, þó eigi
nema heilum éða hálfum tug. 4.
Til reisufagnaðar íbúðarhúsa eða
annarra stærri og varanlegri bygg-
inga. Einnig þegar nýjum vélbátum
eða stærri skipum er hleypt af
stokkunum eða einhvetju meiri
háttar mannvirki eða afreki er lok-
ið. 5. Áfengi til risnu skal yfirleitt
ekki veita. Þó er heimilt að veita
nokkurn skamt til risnu þegar hlut
eiga að mjög stór fyrirtæki, félög
eða opinberar stofnanir.
Allar undanþágur, sem að fram-
an greinir, ber að veita með sér-
stakri varúð. Er rétt að miða við
gestafjölda þar sem það á við og
má magnið ekki fara fram úr 'A
flösku af sterkum drykkjum á mann
eða tilsvarandi af borðvínum eða
heitum vínum. Að því er snertir vín
til risnu má veita hinum stærstu
fyrirtækjum eða stofnunum alt að
sem svarar 6 flöskum af sterkum
drykkjum á mánuði. . . Eftirlit með
áfengisveitingum á opinberum veit-
ingastöðum er rétt að auka. Skal
eftirlitsmaður (eftirlitsmaður á
þessum tíma var Helgi Jónasson frá
Brennu, móðurbróðir bræðranna
Jónasar og Jóns Múla Árnasona.
Innsk. blm.) auðkenna dagsetning-
arstimpli þær flöskur er hann lætur
af hendi við veitingaþjóna, en þjón-
ar skili síðan flöskum aftur, tómum
eða fullum þegar að loknu sam-
kvæminu ... Allar beiðnir um und-
anþágur til áfengiskaupa eða
áfengisveitinga skulu vera skrifleg-
ar...“
Ekki að tilefnislausu
Það reyndist ýmsum erfiðleikum
háð að framfylgja reglum dóms-
málaráðuneytisins. Tæpu ári
seinna, hinn 26. júní 1943, skrifaði
Ólafur Sveinsson skýrslu um
reynslu sína af þeim, svo og um
vínútlátin almennt. „Fljótlega kom
í ljós að ásókn manna í vín var
meiri en svo, að treysta mætti ai-
mennt upplýsingum um boðsgesta-
fjölda þegar um slíkt var að ræða,
og fór eg þá að hverfa frá reglunni
um ‘A fl. skammt á mann og mynda
reglur um fastan vínskammt við
ákveðin tilefni. Þetta gafst betur
og skapaði meiri festu og réttsýni
í úthlutunarstarfinu. Var þetta
smám saman fast kerfi... 1. Ris-
gjöld: íbúðarhús 2-3 fl. á íbúðarher-
bergi eftir stærð. Geymslu og verk-
smiðjuhús 4. fl. á 100 fermetra
gólfflöt... 2. Afmæli: Einstakling-
ar 25-45 4-6 fl. 50 ára og eldri
6-10 fl. Konur þriðjungi til helmingi
minna. Vínið oftast látið úti rétt
fyrir afmælið. 3. Starfsafmæli ein-
staklinga 20 ára eða meir, hámark
‘A flaska á ár. . . 4. Brúðkaup:
Oftast 10-20 fl. Silfur- oggullbrúð-
kaup svipað, önnur hjúskapar af-
mæli þriðjungi til helmingi minna.
5. Sameiginlegir fagnaðir starfs-
hópa eða félaga 'A fl. til 1 fl. á
mann, og þá í síðara tilfellinu miðað
við að maðurinn hafi gest. Kvenfólk
helmingi minni skammt en karl-
menn ... Töðugjöld eða sláttulok
og fjallskil var látið út á, frá því
um 20. ágúst og til septemberloka
1-4 fl. á bú, oftast 2 fl... Verði
þessi úthlutun endurtekin í sumar,
þarf að búa betur um hnútana. T.d.
fela einum manni í hverri sveit
(hreppstjóra eða oddvita) að votta
á umsóknirnar að rétt sé frá
skýrt... Almenn úthlutun fyrir
hátíðar fór fram 3 fyrstu vikur des-
embermánaðar sl. Oftast 1 fl. á
karlmann og 'A fl. á kvenmann.
Mun á þennan hátt hafa verið af-
greitt vín til um 10.000 einstaklinga
á þessu tímabili."
Kaup og sala kvenna
Ólafur fór einnig í skýrslu sinni
nokkrum orðum um reynslu undan-
farinna ára, m.a: „Leynisala á víni
vex í sömu hlutföllum og höftin,
sem sett eru á löglega sölu þess . . .
Þegar bókarskömmtunin komst á
færðist leynisalan mjög í aukana
og hertók fjölda fólks, sem ekki
neytti sjálft víns, en sá sér hag í
að hirða og selja sinn vínskammt.
Þessi faraldur lagðist svo fast á
kvenfólkið að í stað þess að vera
áður í mesta lagi 5% af viðskipta-
mönnunum í vínbúðinni hér urðu
konur á nokkrum tíma upp í 30%
oft í meiri hluta síðari hluta hvers
mánaðar. Fyrst eftir að vínbúðinni
var lokað í júlí 1941 mun hafa ver-
ið fremur lítið um leynivínsölu
vegna vínskorts, en þegar fram á
haustið leið óx hún svo að hún mun
aldrei hafa verið meiri en veturinn
1941. Var þá enginn skortur á víni
ef nægir peningar voru í boði og
allt smyglað. Eftir að Áfengisverzl-
unin byijaði að selja vín að nýju fór
snemma að bera á því að ýmsir
reyndu og tókst stundum að afla
sér vínkauparéttinda með meira og
minna fölskum gögnum ... svo sem
frægt er orðið um leyfisbréf fyrir
giftingum ... Reynt að veijast með
ýmsu móti. Hætt að láta úti vín í
brúðkaup nema óyggjandi væri að
með feldu væri. Afmælisskammtar
almennt minkaðir, einkum kvenna.“
Gagnrýni
Ólafur fór nokkrum orðum um
þær aðfinnslur sem hefðu iðulega
heyrst um úthlutunarskipulagið,
„sumar hvatvíslegar og ómerkar,
en aðrar á meiri eða minni rökum'
reistar... 1. Seinleg afreiðsla og
óhæfileg bið fyrir viðskiptamenn.
Til þess að bæta úr því þarf aukið
húsrúm 'Og fleira áfgreiðslufólk. 2.
Að mönnum sé gert misjafnt undir
höfði við sömu tilefni, og er það
rétt. Það má búast við að togaraeig-
andi þurfí að sýna meiri risnu af
sér á fimmtugsafmæli sínu, heldur
en verkamaður sem hjá honum
vinnur, við sama tækifæri. Verk-
stjórinn, skipstjórinn og vélstjórinn
verða einhvers staðar á milli hinna
tveggja. Þannig er stöðugt reynt
að taka tillit til stöðu og persónu
umsækjanda og fínnst mér það eðli-
legt og sjálfsagt. .. Að skipulagið
væri stirfíð og óeðlilegt, t.d. gæti
sjötugur maður eða kona fengið svo
og svo mikið vín út á afmæli sitt...
En hinsvegar geti heiðursmaður
(sem flestir eru og allir þykjast
vera) ekki fengið eina til tvær flösk-
ur, hvað sem honum liggur á...
Þessar aðfínnslur voru tíðastar
meðan upphaflegu reglunum var
stranglega fylgt. En sljákkuðu eftir
því sem fijálslegar hefír verið í sak-
irnar farið.“
Ólafur hafði á því orð í skýrslu
sinni að úthlutunarstjórar yrðu að
hafa svigrúm til að beita eigin dóm-
greind en ekki þræða bókstafínn
af smámunasemi og taldi að í flest-
um tilvikum hefði þokkalega til tek-
ist. En aftur á móti yki úthlutunar-
kerfí mjög vinnu starfsmanna:
„Troðningur á skrifstofunni er
stundum til vandræða og vinnan
þrældómur. Á það bætist svo sífelt
ónæði heima, vegna þess að menn
vilja eðlilega losna við troðning-
inn ... Þetta er afleitt, ekki síst
vegna þess að maður þarf á allri
sinni dómgreind og viljaorku að
halda í afgreiðslunni, þar sem stöð-
ugt er verið að vega og mæla í
skjótri svipan og stöðugt þarf að
brynja sig fyrir margvíslegum og
stundum mjög lævíslegum áróðri
sumra umsækjenda.“
í eftirmála skýrslunnar sem er
dágsettur 10. júlí, var vikið að
reynslunni af því að veita flestum
úrlausn sem vildu kaupa vín, „láta
út á andlitið eða passann“: „Þeim
sem ölkærir voru hættir við að koma
aftur og aftur. Þá var farið að setja
rauðan dagsetningarstimpil á vega-
bréf þeirra (hér er átt við persónu-
skilríki eða sérstakt vegabréf sem
gefíð var út á stríðsárunum. Innsk.
blm.) er fengu vínið ... Nú standa
yfír sumarfrí og óska margir eftir
að kaupa vín í því tilefni. Við Segj-
umst ekkert láta í því tilefni, en
þeir sem koma með óstimplaða
passa fá út á þá 2-3 fl. ef þeir óska
þess, aðrir 1-2 fl. eftir því hve oft
og hvenær passarnir hafa verið
stimplaðir."
Fijáls verslun?
Eftir því sem næst verður komist
giltu þessar úthlutunarreglur
Áfengisverslunarinnar fram í ágúst
1945. Árangur og afleiðingar eru
umdeilanlegar. Líklegt er að sum-
um nútímamönnum þyki fyrir-
greiðsla Áfengisverslunarinnar í
naumara lagi. En á það ber einnig
að líta að margir gátu útvegað sér
veigar eftir öðrum leiðum. Ýmist
erlendan innflutning eða þjóðlegan
heimilisiðnað.
Þrátt fyrir hófsemi starfsmanna
Áfengisverslunarinnar bera við-
skiptavinir þeim vel söguna. T.d.
segir Sigurður Baldursson hæsta-
réttarlögmaður viðskipti sín við
starfsmenn hafa verið vandræða-
laus og ánægjuleg og hann fengið
það áfengismagn sem farið var
fram á. — Að vísu hefði hann einn-
ig bergt af öðrum uppsprettulind-
um, en skólafélagi hans starfaði í
apóteki.
7. ágúst 1945 tók ný reglugerð
gildi um sölu og veitingar áfengis.
Þessi reglugerð hefur mótað þá
verslunarhætti sem hafa tíðkast
fram á síðustu ár. Sala til einstakl-
inga, sem aldur hafa til, varð
„fijáls“.
FASTEIGN
Á SPÁNI
Verð frá fsl. kr.
1.600.000,-
Aðeins 30% útborgun.
Einstök afborgunarkjör.
Ódýrar ferðir fyrir húseigendur.
Kynningarfundir
á Laugavegi 18 alla virka
daga. Einnig á sunnudögum
frá kl. 15.00-18.00.
Sími 91-617045.
Komið í kaffisopa
og kynnið ykkurmálin.
G. Óskarsson & Co.
ANITECHSöoo
HQ myndbandstæki
,,LONG PLAY"
14 daga, 6 stöðva upptökuminni, þráð-
lausfjarstýring, 21 pinna ,,EuroScart“
samtengi „Long play" 6 tíma upptaka
á 3 tíma spólu, sjálfvirkur stöðvaleit-
ari, klukka + teljari, ísl. leiðarvísir.
Sumartilboð 29.950.- stgr.
Rétt verð 36.950.- stgr.
Afborgunarskilmálar (H
FÁKAFEN 11 — SÍMI 688005

Laugavegi 41, s. 13570.
Skóverslun Þórðar,
Kirkjustræti 8,
sími 14181.
Teg. 1034
Litir.- Svart eða Mocca leður
Stærðir: Nr. 41-47
Með loftpúða í sólum
Verö kr. 8.360,-
Ecco-skór
gæðana
vegoa