Morgunblaðið - 09.09.1990, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR sunnudagur 9.
SEPTEMBER 1990
C 15
LÆKNISFRÆÐI/SÆ#// hurb nœrri hcelumf
Fyrsti botnlangaskurður á landi hér
TJNGUR læknir og nýkominn frá prófborði settist að á Einarsstöðum
í Reykjadal í Suður-Þingeyjarsýslu sumarið 1901. Hann hét Ingólfur
Gíslason og var lengi síðar á ævi héraðslæknir á Vopnafirði og í
Borgarnesi.
eftir Þórorin
Guðnason
Hann hafði ekki þjónað héraði
sínu nema í rúmt ár þegar
hann veiktist hastarlega af botn-
langabólgu og kom unnusta hans,
sem átti heima á Akureyri, því í
kring að hann var
fluttur þangað á
kviktrjám til Guð-
mundar Hannes-
sonar sem þá var
héraðs- og spítala-
læknir á Akureyri
og þekktur orðinn
fyrir snör handtök
og góðan árangur
skurðaðgerða. Ingólfur segir í bók
sinni „Læknisævi" að nú viti enginn
(bókin kom út 1948) hvernig flutn-
ingur á kviktijám fór fram. „Lagð-
ur var reiðingur á tvo stillta hesta,
taumur aftara hestsins var bundinn
við klyfberaboga fremri hestsins
eða í tagl hans, sinn plankinn var
settur á hliðar hestanna hvoru meg-
in og endarnir festir með kaðal-
lykkjum við klakkana. Síðan var
kista með sjúklingnum í sett þvers-
um á trén. Tveir hraustir menn
urðu að ganga og styðja kistuend-
ana og þriðji maður varð svo að
ganga eða ríða á undan og teyma.
- Hófst nú eitt af erfiðustu og
óþægilegustu ferðalögum sem ég
hef tekið þátt í.“ Eftir tvo daga,
gistingu á Hálsi og feijun yfír
eftirspurn.
Alltaf er nokkur hreyfing á kenn-
urum í starfí, lausar stöður auglýst-
ar á vorin og er ætlast til að ráðn-
ingum sé lokið í júnílok. Reyndin
er þó jafnan sú að víða tekst ekki
að ráða kennara fyrr en á síðustu
stundu. Þetta veldur skólastjóm-
endum erfiðleikum þegar á að fara
að raða niður tímum og semja
stundatöflur sem þyrfti ef vel ætti
að vera að gera í júní. Að undan-
fömu hefur því margur skólamað-
urinn setið með sveittan skallann í
kennaraleit og verið að púsla saman
töflu.
Áður en til skólasetningar kemur
he§a kennarar undirbúning að vetr-
arstarfinu. Kenni fleiri en einn sömu
kennslugreinina þurfa þeir að sam-
ræma kennsluna og í flestum skól-
um er samin námsáæt'lun sem ber
að kynna nemendum og foreldmm
þeirra í upphafi vetrar.
Þá er að huga að því hvað kom-
ið hefur af pöntuðum bókum því
stundum vill brenna við að bókum
sem koma áttu út fyrir haustið
seinki og truflar það verulega
kennslustarfið á viðkvæmasta tíma.
Þarf þá að grípa tii annarra úr-
ræða. Kennarinn verður þá að tína
til námsefni héðan og þaðan eða
hreinlega að semja það sjálfur.
Áður en nemendur eru boðaðir
er þeim skipað í bekki, stundaskrár
fjölritaðar og innkaupalistar samdir
svo að tryggt sé að allir viti hvað
þeir eiga að mæta með fyrsta
kennsludaginn.
Á fyrsta kennarafundi er venju-
lega kosið í kennararáð sem er ráð-
gefandi aðili að stjórn skólans og
valdir trúpaðarmenn stéttarfélaga
kennara. Á síðustu árum hefur ver-
ið veitt fé til fleiri skólastarfa en
beinnar kennslu. M.a. til að annast
umsjón í bekkjum og foreldrasam-
skipti, árganga- eða fagstjórn, um-
sjón með sérkennslu og leiðsögn
fyrir nýja og óreynda kennara.
Þessu ber að fagna og nýta vel
þegar í upphafi skólaárs.
Ekki falla háar upphæðir í hlut
hvers og eins en það er spor í rétta
átt að viðurkenna að kennarastarfið
er ekki aðeins framreiðsla námsefn-
is heldur flókin og margbrotin
mannleg samskipti.
Fnjóská og Eyjafjörð komst
„líkfylgdin", eins og Ingólfur lýsti
þessu síðar, á áfangastað. Forvitnir
Akureyringar slógust i för frá
bryggju upp að spítala og voru
boðnir og búnir til hjálpar. Guð-
mundur og aðstoðarlæknir hans
Steingrímur Matthíasson báru sam-
an ráð sín og ákváðu að fresta að-
gerð um sinn enda líðan þá bæri-
leg, en fjórum dögum seinna þótti
ekki lengur til setu boðið og lögðu
þeir félagar þá í að gera fyrsta
botnlangaskurð á íslandi.
Þótt ótrúlegt kunni að virðast
höfðu þekktustu skurðlæknar á
síðari áratugum 19. aldar, sem um
leið voru fyrstu áratugir nútíma-
skurðlækninga, ekki hugað svo
mjög að botnlanganum. Fáa óraði
þá fyrir því að lítil tota út úr ristlin-
um mætti valda öllum þeim ósköp-
um sem af botnlangabólgu geta
hlotist. En rétt fyrir og um 1890
komst málið samt nokkuð á dag-
skrá og kynnu langminnugir les-
endur þessara pistla að kannast við
McBurney sem mestan þáttinn átti
í að opna augu lækna fyrir hæt-
tunni. Á námsárunum í Kaup-
mannahöfn hefur Guðmundur
Hannesson vafalítið séð til danskra
lækna sem skáru upp sjúklinga með
botnlangabólgu og hugsanlega að-
stoðað einhvern þeirra.
En víkjum nú aftur að lækninum
unga og sjúkrasögu hans. Ingólfur
var búinn að vera veikur í tíu daga
og liggja á spítalanum í fjóra þegar
læknarnir ákváðu 2. september að
skera hann upp. Aðgerðin reyndist
erfið, botnlanginn var ekki auð-
fundinn því að bjúgur í næstu
líffærum og samloðun þeirra af
völdum hans torvelduðu, leitina.
- ,á1's , -ítSi. aQ -x.

Sjúkrahús Akureyrar 1902 (reist 1899). — Læknisbústaðurtil
vinstri.
Þegar hann loksins kom í ljós sást
að hann var stokkbólginn og í hann
var hlaupið veijádrep. Þegar búið
var að fjarlægja botnlangann var
örðugt að ioka gatinu eftir hann á
ristlinum vegna bólgu og tók skurð-
læknirinn því til bragðs að skilja
þar eftir töng sem síðan stóð út
úr magálssárinu. Bólgan hjaðnaði
með tíð og tíma og sárið greri
hægt og hægt en sjúklingurinn
dvaldist á spítalanum i 3 mánuði
eftir skurðinn og var þá borinn
þaðan burt.
Guðmundur Hannesson var ham-
hleypa til allra verka og hafði mörg
jám í eldi. Eitt þeirra var læknablað
sem hann gaf út í nokkur ár, samdi
allt sjálfur, handskrifaði og fjölfal-
daði með frumstæðum tækjum sem
þá voru fáanleg. Blaðið sendi hann
kollegum sínum á Norður- og Aust-
urlandi en engum öðrum. í því er
m.a. ýtarleg lýsing á veikindum
starfsbróður hans og lýkur henni
með þeim orðum að Ingólfur sé nú
heill á húfi og eigi mikinn heiður
skilið fyrir að hafa lifað þetta allt afl
'v>'

SKÓLASITVÉLIN í ÁR
TA Gabriele 100
Vel útbúinn vinnuhestur fyrir
námsmanninn sem velur gæði og gott verð.
VERÐ AÐEiNS KR. 21.755,-staðgr.
Komdu við hjá okkur eða hringdu og
fáðu frekari upplýsingar, það borgarsig örugglega.
EinarJ. Skúlason hf
Grensásvegi 10, sími 686933
UMBOÐSMENN UM LAND ALLT
m wfónouNw
Takmarkaður
fjöldi nemenda
hverjum tíma
SKILAR BETRI ARANGRI
HAFNARFJORÐUR
72
REYKJAVÍK
Ármúla 17a
sími 38830
Raðgreiðslur
E
Innritun frá kl. 13-19
Kennsla hefst 15. september
Barnadansar
Gömludansarnir
Samkvæmisdansar
Suðuramerískir
(standard, latin)
Félagar í FÍD og DÍ
Bjóðum einkatíma eftir samkomulagi
Lokaðir tímar fyrir félagasamtök og aðra hópa
LANDSBYGGÐIN: AUGLYST VERÐUR I VIÐKOMANDI BYGGÐARLAGI.