Morgunblaðið - 30.09.1990, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ MAIMNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 30. SRPTEMBER 1990
C 9
ir karlmenn frá 16 til þrítugs eru
handteknir og fluttir í þrælavinnu í
skotfæraverksmiðjurnar.
Sagan gerist í einbýlishúsi í frið-
sælli raðhúsagötu. Tvær ungar kon-
ur, tvær miðaldra og gamall maður
spjalla saman í eldhúsinu þegar tveir
ungir menn koma allt í einu æðandi
inn, náfölir í framan og segja „felið
okkur, nasistarnir eru búnir að um-
kringja svæðið og eru að smala
mönnum upp í flutningabíla".
Þeim er hjálpað, undir eldhúsborð-
inu er lúga. Borðinu er svipt frá,
motta rifin burtu og hlera lyft. Strák-
arnir fara ofan í og leggjast. Lúg-
unni er lokað, mottunni kippt yfir og
borðið dregið á sinn stað, dúkur sett-
ur yfir það og lagt á borð fyrir fimm.
Stuttu síðar komu einkennisklædd-
ir Þjóðveijar inn í eldhúsið. Þeir yfir-
heyra eina konuna, en hún er systir
strákanna. Þeir spyija: „Hvar eru
karlmennirnir?" Hún svarar: „Þetta
eru frænkur mínar, þetta er afí
minn, pabbi er í skólanum og mamma
er að versla." Nasistinn spyr „Hvar
eru bræður þínir,“ hún svarar ekki.
„Áttu bræður," spyr nasistinn.
„Já,“ svarar hún, „þijá.“ „Hvað eru
þeir gamlir," spyr hann. „Tuttugu
og eins, nítján og átján,“ svarar hún.
„Hvar eru þeir nú?“ spyr hann. Hún
svarar ekki. Hann tekur í hana og
spyr aftur „Hvar eru bræður þínir?“
„Sá elsti er við guðfræðideildina.
Hann kemst yfirleitt ekki heim á
kvöldin því að . ..“
„Hvað um hina tvo, hvar eru
þeir,“ spyr nasistinn og er þá að
spyija um strákana sem liggja í felum
í gólfinu undir eldhúsborðinu. Stúlk-
an getur ekki dregið svarið lengur,
hún er í klemmu. Hún hefur tekið
þátt í því að fela bræður sína, og
hefur hlýtt skylduboðinu að manni
ber að vernda náunga sinn. Boðorðið
„Þú skalt ekki ljúga“ knýr einnig
dyra hjá stúlkunni af jafnmiklum
krafti.
Hún þarf annað hvort að ljúga eða
segja satt. Kant myndi ráðleggja
henni að segja satt og reyna síðan
að hjálpa þeim eftir bestu getu til
að komast undan. Þannig geti hún
Banting einn stífluhundinn, tók úr
honum tægjur sem einu sinni voru
briskirtill, brytjaði þær niður og
gerði úr þeim graut sem hann lét
svo renna gegnum síupappír og
sprautaði vökvanum í hálsæð á
dýrinu sykursjúka. Að nokkrum
stundarfjórðungum liðnum skreidd-
ist sjúklingurinn á fætur, leit vina-
lega á Banting og dinglaði rófunni.
Þetta var í fyrsta sinn sem lífvera
vaknaði upp af sýkursýkisvefni.
Insúlínið var fundið.
Banting
Næstu ár og áratugi glímdu
menn við að finna færar leiðir til
framleiðslu þessa dýrmæta horm-
óns sem brisið gefur þegjandi og
hljóðalaust frá sér í okkur flestum.
En hjá sumum bregst því bogalistin
og þá er voði sykursýkinnar vís.
Ef til vill eru merkar nýjungar á
næsta leiti, um það er skrifað og
skrafað, og þá er hollt að rifja upp
það sem áunnist hefur og aldrei
mun gleymast.
hlýtt báðum boðorðunum. Sannleik-
urinn er nefnilega æðri öllum mann-
legum kenndum og aðstæðum og
manni ber skilyrðislaust að gera það
sem boðorðin, skylduboðorðin bjóða
manni.
Hume myndi á hinn bóginn ráð-
leggja henni að ljúga. Hann myndi
segja: Illmenni er að spyija, og ill-
ménni eiga engan rétt á sannleikan-
um. Ef lygi er líklegri til að koma
bræðrum þínum undan þá er
ásstæðulaust að segja þeim satt.
Lygin er betri í þessu tilviki því þann-
ig kemur þú í veg fyrir að þeir
fremji glæp á þessum ungu mönnum.
Hér er því um undantekningu að
ræða frá reglunni „Þú skalt ekki
ljúga“. Því meiri sem sannfæringar-
kraftur lyginnar verður, því líklegri
ert þú til að bjarga bræðrum þínum
úr klónum á þeim.
Hvað á hún að gera? Á hún að
ljúga að þeim eða á hún að segja
þeim sannleikann? Hún hefur aldrei
lent í þessu áður og hefur því enga
reynslu af því hvað best er að gera
í svona tilvikum. Ef hún hlustar á
ráðleggingar Kants, þá hljóma þær
ekki nógu sannfærandi. Hún er að-
eins mánnleg vera og skilur varla
hvað skilyrðislaus sannleikur er, sem
umbunar ekki. Ráðleggingar Humes
eru hins vegar sannfærandi og
hljóma mjög skynsamlega. En galli
er á gjöf Njarðar, hún verður að
ljúga og það er henni ekki eðlislægt.
Hume réttlætir þó lygina.
Það merkilega við þetta dæmi er
að það er satt og er brot úr ævisögu
Vorrie Ten Boom, Fylgsnið (AB,
1980). Stúlkan í dæminu er systur-
dóttir Ten Boom. Höfundurinn er í
eldhúsinu og veit að systir hennar
Nollie hefur kennt þeim siðaregluna
og að þær eru mjög trúaðar. Höfund-
ur ályktar með sjálfum sér að lygin
sé réttlætanleg í þessu tilviki.
En stúlkan hlustar hvorki á Kante
né Hume, heldur á þriðju röddina og
segir: „Þeir eru undir borðinu." Her-
mennirnir banda öllum frá, miða
byssum og kippa dúknum af borðinu.
Stúlkan hlær taugaveikluðum hlátri
og nasistinn sem yfirheyrði hana seg-
ir: „Þú skalt ekki halda að við séum
bjánar,“ og strunsar móðgaður út úr
herberginu.
Hún tók þá erfiðu ákvörðun að
halda sig við sannleikann og hlýða
boðorðinu „Þú skalt ekki ljúga“, og
hún byijar á því að segja „þeir eru
undir borðinu", sem er sönn setning
þó hún sé ekki endanlegt svar, það
var næst á dagskrá. Síðan sagði hún
þegar Þjóðveijarnir voru farnir: „Guð
verðlaunar sannleikann með fullko-
minni varðveislu." Þetta var sannleik-
ur í hennar augiítn og í þeirri trú
svaraði hún. Hún trúði að lygin væri
refsiverð, en sannleikurinn verðlaun-
aður og sú trú varð efanum yfirsterk-
ari.
Þessi fullyrðing „Guð verðlaunar
sannleikann með fullkominni varð-
veislu,“ flytur okkur frá heimspeki-
legri siðfræði yfir til trúarlegar sið-
fræði, en í henni er gert ráð fyfir
æðri mætti sem getur haft áhrif á
mannlegt líf eins og segir í 37. Dav-
íðssálmi, 5. versi: „Fel drottni vegu
þína og treyst honum, hann mun vel
fyrir sjá.“ Hér skilur á milli heim-
speki og guðfræði, því heimspekin
gefur sér ekki að til sé guð.
Nú hef ég sagt ykkur söguna og
tíminn er að renna út, bijálæðingur-
inn tekur öryggið af vélbyssunni og
þið eigið næsta leik. Hvað ætlið þið
að gera, hvað getið þið gert, hveijir
eru möguleikarnir? Nú eruð þið ein
og verðið að taka ákvörðun sjálf, en
ég kveð og bið ykkur vel að lifa.
m IJlP
co lco liri |a° Metsölublað á hveijum degi7
HANDMENNTASKOLI ISLANDS
BOX1464 121 REYKJAVÍK SIMÍ: 91/27644
Handmenntaskóli íslands hefur kennt yfir 1600 fslendingum bæði heima og
eriendis á síðastliðnum níu árum. Hjáokkur getur þú lært teikningu, litameð-
ferð, skrautskrift, innanhússarkitektúr og gerð kúluhúsa-fyrirfullorðna-og
föndur og teikningu fyrir börn í bréfaskólaformi. Þú færð send verkefni frá
okkur, sendir okkur úrlausnir þínar og þær eru sendar leiðréttar til baka. -
Biddu um kynningu skólans með því að senda nafn og heimilisfang til okkar
eða hringdu í síma 27644 núna strax, símsvari tekur við pöntun þinni á nóttu
sem degi. - Tlmalengd námskeiðanna stjómar þú sjálf(ur) og getur því hafið
nám þitt, hvenær sem er, og verið viss um framhaldið. Hérertækifærið, sem
þú hefur beðið eftir til þess að læra þitt áhugasvið á auðveldan og skemmti-
legan hátt. Þú getur þetta líka. - Nýtt hjá okkur: Innanhússarkitektúr.
ÉG ÓSKA EFTIR AD FA SENT KYNNINGARRIT
HMÍ MÉR AD KOSTNAÐARLAUSU
BARDS
frá írlandi
auknecht
ÞÝSK GÆÐATÆKI í GÓÐU VERÐI
KÆUSKÁPAR
FRYSTISKÁPAR
0G
MARGT
FLEIRA
ELDAVÉLAR
0G
0FNAR
UPPÞVOTTAVÉLAR ÞVOTTAVÉLAR ÞURRKARAR
Mf SM
KAUPFÉLÖGIN
UM LAND ALLT
^SÁMBANDSINS
HOLTAGÖRÐUM SÍMI 68 55 50
VID MIKLAGARD