Morgunblaðið - 24.10.1990, Page 24

24
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. OKTÓBER 1990
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. OKTÓBER 1990
26
<
pitrgiiwMalíil*
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
StyrmirGunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Umræður um
stefnuræðu opin-
bera ágreining
eir fimm aðilar sem standa
að ríkisstjóm Steingríms
Hermannssonar gefa stundum
til kynna að þeir ætli ekki að
láta sér nægja að starfa saman
út þetta kjörtímabil. í umræðun-
um um stefnuræðu forsætisráð-
herra á Alþingi á mánudags-
kvöld var áberandi, hve flokk-
amir vora ósamstiga, þegar
rætt var um pólitíska stefnu
varðandi brýnustu úrlausnar-
efni. Sumir vora með álveri,
aðrir á móti því. Sumir vildu að
lánskjaravísitalan yrði afnumin,
aðrir era á móti því. Sumir vildu
að samstarfíð við Evrópubanda-
lagið yrði sem nánast, aðrir era
á móti því. Sumir vildu að gerð-
ir yrðu búvörasamningar, aðrir
era á móti því. Sumir vildu að
opinberir fjármunir yrðu látnir
renna í gamla húsnæðiskerfið,
aðrir era á móti því.
Þessi skortur á samræmdri
pólitískri stefnumörkun ein-
kenndi ræðu Steingríms Her-
mannssonar. Ráðherrann talaði
með jákvæðum hætti um nýja
álverssamninga. Hann skýrði
hins vegar ekki frá því, hvernig
ríkisstjórnin ætlaði að tryggja
stuðning meirihluta Alþingis við
þá. Forsætisráðherra sló úr og
í þegar hann ræddi hvaða stefnu
íslendingar ættu að taka við
framkvæmd samningaviðræðna
við Evrópubandalagið. Hann
mælti ekki fyrir neinni sam-
ræmdri stefnu ríkisstjómarinnar
en andmælti harðlega hugmynd-
um um aðild íslands að því.
Forsætisráðherra gaf engin svör
við spurningum um það, hvemig
ríkisstjómin ætlaði að brqgðast
við vanda byggingasjóða ríkis-
ins, sem hann sagði stefna í
gjaldþrot, eða hvemig ætti að
taka á íjárhagsvanda Lánasjóðs
íslenskra námsmanna. Forsæt-
isráðherra sagði að það kæmi í
hlut nýrrar ríkisstjórnar næsta
vor að afgreiða nýjan búvöru-
samning og ýtti málinu þar með
af borði núverandi ríkisstjórnar.
Ríkisstjómin telur sér til
tekna að þjóðarsáttin svokallaða
hefur slegið rækilega á verð-
bólguna. Astæðulaust er að gera
Iítið úr þeim mikilsverða árangri
en án framkvæðis annarra gæti
ríkisstjómin ekki hælst um
vegna þessa. Því fer hins vegar
víðs fjarri, að efnahags- og at-
vinnumálin séu í viðunarWi horfí
og því miður hefur forsjárstefna
ríkisstjórnarinnar, millifærslu-
kerfí hennar, gert erfiðara en
ella að takast á við grundvallar-
vandann. Ólafur G. Einarsson,
formaður þingflokks sjálfstæð-
ismanna, sagði í umræðunum
um stefnuræðuna, að með því
að beita opinberum sjóðum hefði
ríkisstjómin framlengt dauð-
astríð fjölmargra fyrirtækja og
undirbúið með því víðtækustu
þjóðnýtingu íslandssögunnar.
Hér hefur hagvöxtur verið
minni en í nágrannaríkjunum.
Horfurnar era því miður ekki
bjartari í þeim efnum. Forsætis-
ráðherra sagði meðal annars í
ræðu sinni: „Auk þess telur
Þjóðhagsstofnun ekki unnt að
gera ráð fyrir meiri vexti lands-
framleiðslu á næstu árum en
um það bil 1,5% á ári að meðal-
tali. Þetta stafar ekki síst af því
að fiskimiðin eru nánast full-
nýtt. Þetta er aðeins um helm-
ingur af þeim hagvexti, sem
gert er ráð fyrir í öðrum vest-
rænum löndum. Lífskjörin, eins
og þau era mæld á hinn hefð-
bundna efnahagslega mæli-
kvarða, mundu því falla veru-
lega, borið saman við aðrar þjóð-
ir.“
Því miður hefur ríkisstjórnin
ekki bragðist skynsamlega við
þessum vanda. Þorsteinn Páls-
son, formaður Sjálfstæðisflokk-
ins, benti á það í stefnuumræð-
unum, að millifærslukerfí ríkis-
stjómarinnar hefði leitt íslensk-
an þjóðarbúskap í stöðnun og
horfur væru á minnkandi kaup-
mætti hér á næstu áram á með-
an hann ykist annars staðar.
Menn þurfa ekki að vera sér-
fróðir til að átta sig á því, að
bilið milli lífskjara hér og ann-
ars staðar hefur aukist jafnt og
þétt í tíð ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar. í
fyrstu stefnuræðu sem forsætis-
ráðherra þessarar stjómar fyrir
tveimur árum stærði Steingrím-
ur sig af því, að hér yrði ekki
fylgt vestrænum hagstjórnarað-
ferðum. Þeir sem þannig tala
eru í raun málsvarar hafta og
stöðnunar.
Á kosningaþingi eiga ágrein-
ingsefni stjómar og stjórnarand-
stöðu eftir að skýrast betur.
Umræðurnar um stefnuræðu
forsætisráðherra gefa einnig til
kynna ágreining um meginmál
milli stjórnarflokkanna sjálfra.
Hann á eftir að setja sterkan
svip á stjórnmálaumræðumar á
næstunni.
Er nú ekki nóg komið?
Heimilisfólkið í Grímsnesi við nýja húsið.
Sólheimar í Grímsnesi:
Nýtt húsnæði vígft
fyrir heimilisfólk
eftir Gylfa Þ. Gíslason
i
Fyrst grein laganna um stjórn
fískveiða hljóðar svo:
„Nytjastofnar á íslandsmiðum
eru sameign íslenzku þjóðarinnar.
Markmið laga þessara er að stuðla
að verndun og hagkvæmri nýtingu
þeirra og tryggja með því trausta
atvinnu og byggð í landinu. LTthlut-
un veiðiheimilda samkvæmt lögum
þessum myndar ekki eignarrétt eða
óafturkallanlegt forræði einstakra
aðila yfir veiðiheimildum."
Þessi lagaákvæði eru skýr og
auðskilin. Alþingi hefur ákveðið, að
þjóðin í heild eigi þá auðlind, sem
fólgin er í fiskistofnunum umhverf-
is landið. í ákvörðuninni felst, að
fiskistofnarnir geta ekki orðið
einkaeign, enda yrði torvelt að beita
einkaeignarréttarhugtakinu, svo
mikilvægt sem það er, þar sem því
verður við komið, að því er snertir
fiskistofna, sem eru á sífelldri
hreyfingu um hafið. Eign er fyrst
og fremst fólgin í rétti til tekna af
eigninni. Eign, sem gefur engar
tekjur af sér, hvorki í nútíð né
framtíð, er einskis virði. Tekjur af
eign geta verið óbeinar, svo sem
hagurinn, sem eigandi íbúðar hefur
af því að búa sjálfur í henni. Og
jafhvel þótt eign gefi alls engar
tekjur af sér getur hún haft tilfinn-
ingagildi fyrir eigandann. Þess
vegna ber einnig að vemda slíkan
eignarrétt. En fjárhagslegt gildi
eignar grundvallast á þeim tekjum,
sem hún gefur af sér, beinum eða
óbeinum.
Undir vissum kringumstæðum
getur fiskur verið einkaeign. Það á
t.d. við um lax og silung í veiðiám.
Þá grundvallast einkaeignarréttur-
inn á því, að hægt er að afmarka
veiðisvæðið, veiðiréttinn. Einka-
eignarrétturinn á laxinum og sil-
ungnum byggist á eignarréttinum
á ánni og því landi, sem hún rennur
um. Veiðirétturinn er auðvitað verð-
mætur af því að fiskurinn er verð-
mætur. Eigandinn hefur tekjur aí
eign árinnar, annað hvort með því
móti að veiða sjálfur eða selja öðr-
um veiðiréttinn. Öllum skynsömum
mönnum er ljós sú þýðing, sem
einkaeignarrétturinn hefur í þessu
tilviki. Eigandinn hefur rétt til þess
að takmarka veiðina og koma í veg
fyrir, að áin sé eyðilögð með of-
veiði. Jafnframt hefur hann tekjur
af eign sinni. Ef öllum væri fijálst
að veiða í ánni, yrði þess eflaust
ekki langt að bíða, að áin tæmdist
af fiski. Og þá hefði enginn tekjur
af henni framar.
Fiskveiðilögsögunni umhverfis
ísland er ekki hægt að skipta í
svæði með sama hætti og náttúran
sjálf hefur skipt skilyrðum til lax-
og silungsveiði á landi með því að
dreifa ám með vissum hætti um
landið. Þess vegna eru fiskistofnar
í sjó hvarvetna skoðaðir sem sam-
eiginleg auðlind. Meðan veiðigeta
þeirra, sem saman eiga eignina, er
ekki meiri en nemur náttúrulegum
vexti fiskistofnanna, stafar þeim
ekki hætta af sókninni. En þegar
hún verður meiri, kemur hætta á
ofveiði til skjalanna. Þá verður að
takmarka sóknina. Það getur ríkis-
valdið eitt. En jafnframt skapast
viðkvæmt efnahagsvandamál. Þeg-
ar sumir fá rétt til veiða, en öðrum
er synjað um það, er hinum fyrr
nefndu ívilnað. Veiðirétturinn á
hafinu er auðvitað verðmætur eins
og laxveiðirétturinn í ánni. Þess
vegna á sá, sem veiðiréttinn fær,
að greiða fyrir hann. Það á að vera
jafnsjálfsagt og öllum þykir það
sjálfsagt, að laxveiðimaðurinn
greiði fyrir veiðirétt sinn.
II
Skynsama menn getur auðvitað
ekki grein á um, að réttindi, opin-
ber leyfi, til þess að veiða fisk í
íslenzku fiskveiðilögsögunni, séu
verðmæt. Verðmæti veiðiréttinda,
sem ganga kaupum og sölum á
markaði, má meta með hliðsjón af
markaðsverði þeirra, rétt eins og
venja er að meta verðmæti annarra
markaðshæfra eigna. Eínn helzti
sérfræðingur hér á landi um sjávar-
útvegsmál og efnahagsmál sjávar-
útvegsins er Ragnar Arnason, pró-
fessor við Viðskipta- og hagfræði-
deild Háskólans. Hann telur, að á
núgildandi verðlagi megi áætla ár-
legt heildarverðmæti veiðiréttind-
anna á bilinu 12-18 milljarðar
króna. Á ráðstefnu í Tromsö í Nor-
egi mun norskur fiskihagfræðingur
í sumar hafa greint frá athugunum
á heildarverðmæti íslenzku kvót-
anna og komizt að svipaðri niður-
stöðu. Nú í ár var veiðiréttindunum,
kvótunum, úthlutað til 632 skipa.
Þeim var úthutað ókeypis. Um
næstu áramót munu um 1500 smá-
bátar einnig fá úthlutað kvótum,
einnig ókeypis. Engar heimildir eru
til um, hversu margir einstaklingar
eiga þessi 632 skip, sem ráðstafa
heildarkvótanum í ár. Sum skipin
eru í eigu margra aðila. Hins vegar
eru mörg skip í eigu eins og sama
aðila. Það er þó augljóst, að það
er ekki stór hópur manna, sem
fengið hefur til ráðstöfunar rétt-
indi, sem eru margra milljarða
króna virði á ári.
Þegar núgildandi kerfi til stjórn-
unar á fiskveiðunum var tekið upp
og takmarka varð réttinn til veiða
við vissa aðila, var eflaust ekki
önnur leið fær en að velja þá, sem
hlutaðeigandi veiðar höfðu stundað,
og binda veiðar þeirra við ákveðið
mark, afla eða sókn. En þegar í
stað hefði átt að huga að því, að
þessi skipan festist ekki í sessi.
Breytingin sem gerð var á fisk-
veiðistjórninni, var svo gagnger; en
jafnframt svo nauðsynlegt, að rétt-
lætanlegt var að freista þess að
komast yfír byijunarörðugleika
með sem einföldustum hætti. En
að halda áfram að binda veiðirétt-
indin við þennan hóp aðila (og þá,
sem gert var ráð fýrir að gætu
komið í stað þeirra) erú svo alvar-
leg mistök, að engu tali tekur. Mis-
tökin eru ekki aðeins fólgin í því,
að sóknargeta þessara aðila var
þegar 1984 of mikil. Flotinn var
þegar 1984 of stór, og hefur verð-
mæti hans aukizt um 30% síðan.
Um óhagkvæmnina, sem af því
hlýzt, var rætt í fyrri grein. hér er
ætlunin að vekja athygli á því óvið-
unandi ranglæti, sem í því felst, ef
þeim aðilum, og þeim aðilum einum,
sem stundað höfðu veiðar í vissan
tíma, áður en nýja kerfíð var tekið
upp, verður tryggður áframhald-
andi — að ekki sé talað um ævar-
andi réttur til þess að hagnýta auð-
lind, sem sjálf löggjafarsamkoman
hefur ákveðið, að sé sameign allrar
þjóðarinnar.
III
Ef einhver kynni að hafa dregið
í efa, þegar kvótakerfíð var tekið
upp 1984, að kvótarnir væru verð-
mætir, þá verður slíku með engu
móti haldið fram nú. Það hafa veiði-
leyfíshafamir, eigendur fískiskip-
anna sjálfír, auglýst rækilega fyrir
þjóðinni. Viðskipti með veiðileyfi,
kvóta, hafa verið mikil á undanförn-
um árum. Því miður eru engar
skýrslur til um það, hversu miklar
fjárhæðir hafa farið milli eigenda
veiðiréttinda í því sambandi. En hér
er áreiðanlega um miklar fjárhæðir
að ræða.
Á þetta er ekki bent til þess að
gagnrýna slík viðskipti. Þau eru
ekki aðeins eðlileg, heldur stuðla
þau jafnframt tvímælalaust að auk-
inni hagkvæmni. Útgerðarmenn eru
áreiðanlega yfírleitt skynsamir at-
vinnurekendur. Kaupandi kvóta
notar hann eflaust með hagkvæm-
ara móti en seljandi hans hefði
gert. Þess vegna auka kvótavið-
skiptin hagkvæmni í sjávarútvegin-
um. Á því er sannarlega ekki van-
þörf. En skuggahliðin á kvótavið-
skiptunum er fólgin í því, að með
þeim safnast gífurlegur auður á
hendur eigenda skipa sem upphaf-
lega fengu úthlutað veiðiréttindum
ókeypis. Það er ranglætið, sem fylg-
ir ókeypis úthlutun kvóta, sem er
ámælisvert. Og það er einmitt aðal-
galli kvótakerfisins, eins og það er
nú framkvæmt með ókeypis veiði-
leyfum, að hróplegt ranglæti skuli
eiga sér stað jafnhliða nauðsynlegri
hagræðingu.
Hinn 5. september síðastliðinn
birtist í blaðauka Morgunblaðsins*
Úr verinu athyglisvert viðtal við
framkvæmdastjóra eins myndarleg-
asta útgerðarfélags landsins, Skag-
strendings hf. Blaðamaður segir,
að aðferðir fyrirtækisins við mat á
skipum þess hafi vakið spurningar.
Framkvæmdastjórinn svarar:
„Við höfum notað þá aðferð við
mat á skipunum að skrá þau á 90%
af tryggingarverðmæti, en venju-
lega reglan er að miða við bókfært
verð.“ Hann segir bókfært verð
skipanna ásamt meðfylgjandi veiði-
heimildum samkvæmt þessari reglu
vera 350 milljónir, en bætir síðan
við: „I raun er söluverð skipanna
með veiðileyfum yfir 800 milljónir.
Ef við hentum skipunum og seldum
kvótann, sem er 7.000 tonn, fengj-
um við þessa upphæð miðað við 120
kr. fyrir kílóið ...“
Nú spyr blaðamaðurinn:
„Segir ekki í lögum um stjórn
fískveiða, að kvótinn sé eign lands-
manna allra. Eigið þið nokkuð með
að færa kvóta skipa Skagstrend-
inga til eignar?"
Framkvæmdastjórinn svarar:
„Erum við ekki hluti af lands-
mönnum með 23 hluthafa og heilt
sveitarfélag að auki? Það eru ekki
fleiri eigendur að mörgum fyrir-
tækjum í sjávarútvegi."
Enn spyr blaðamaður:
„Einhvern tíma gæti það gerzt,
að þessi réttindi yrðu tekin af ykk-
ur.“
Og framkvæmdastjórinn svarar:
„Mikið rétt og það sama á ná-
kvæmlega við um aðrar eignir þær
geta hækkað eða lækkað í verði.
Ef þessi kvóti yrði tekinn, yrði eðli-
lega að færa niður það fé, sem við
höfum talið okkur til eigna. Stað-
reyndin er sú, að verðmætið núna
er 8-900 milljónir og við miðum við
það meðan það á við og við höfum
ráðstöfunarrétt á þessum verðmæt-
um.
Reyndar hef ég ekki nokkra trú
á því, að breyting verði á þessu
fyrirkomulagi..
Gylfi Þ. Gíslason
„Verðmæti veiðirétt-
inda, sem ganga kaup-
um og sölum á mark-
aði, má meta með hlið-
sjón af markaðsverði
þeirra.“
IV
í þessu skilmerkilega samtali
kemur í raun og veru fram kjarni
þess, sem mig langar til að vekja
athygli á með þessari grein.
Þótt valið á þeim aðilum, sem
úthlutað var veiðileyfum við upphaf
kvótakerfisins, hafi verið eðlilegt
og þótt veija megi, að kvótarnir
hafi þá verið ókeypis, hafa það ver-
ið og eru stórfelld mistök að hafa
látið þessi upphafseinkenni kerfis-
ins haldast. í kjölfar þess hefur siglt
óhagkvæmni, eins og sýnt var fram
á í fyrri grein. Og því fylgir óviðun-
andi þjóðfélagslegt ranglæti. Það
er ekki hægt að una því, að tekjur
af auðlind, sem er sameign allra
landsmanna, safnist á fáar hendur,
að eigendur rúmlega sex hundruð
skipa telji sig eiga aðalauðlind þjóð-
arheildarinnar.
Það mun orðið algengt, að út-
gerðarfyrirtæki telji fiskveiðirétt-
indi sín, kvótann til eignar. Fróðlegt
væri að fá upplýst um hversu mikl-
ar fjárhæðir hér er að ræða. Þessir
eignaliðir í reikningum geta hafa
orðið til á ýmsan hátt. Fyrirtæki
getur hafa keypt kvóta af öðru, sem
hafði fengið kvótanum úthlutað
endurgjaldslaust. Fyrirtæki, sem
selur kvóta, getur líka hafa keypt
hann. Og nú undanfarið hafa kvót-
ar verið keyptir af smábátum, sem
hafa að vísu engan kvóta, en eiga
að fá hann um áramót.
Frá bókhaldssjónarmiði er ekkert
við það að athuga, að réttindi, sem
greitt hefur verið fyrir séu færð til
eignar, enda hefur ríkisskattstjóri
samþykkt það. Hann hefur meira
að segja fallizt á, að slík eign sé
afskrifuð einsog skip. í lögunum
segir, að úthlutun veiðiheimilda
myndi ekki eignarrétt eða óaftur-
kallanlegt forræði einstakra aðila
yfir veiðiheimildunum. Samræmist
sú skipan mála, sem verið hefur
að komast á, að því er snertir reikn-
isskil útgerðarfyrirtækja og skatt-
greiðslu þeirra, þessum lagaákvæð-
um?
V
Það þjóðfélagslega ranglæti, sem
verið hefur að skapast í kjölfar
ókeypis úthlutunar á veiðileyfum,
er ekki aðeins fólgið í því, að eig-
andi fískistofnanna, almenningur í
landinu, fær ekki beinan arð af eign
sinni. Það er einnig fólgið í hinu,
að jafnræði milli útflutningsgreina
er stórlega raskað. Sjávarútvegur
aflar um helmings gjaldeyristekn-
anna. Hins helmingsins aflar iðnað-
ur og ýmiss konar þjónustustarf-
semi. Meðan sjávarútvegurinn
greiðir ekki fullt verð fyrir afnot
sín af aðalauðlind þjóðarinnar, er
hallað mjög ranglega á aðrar út-
flutningsgreinar. Því Jengur sem
það er dregið að bæta úr þessu
ranglæti, þeim mun erfiðara verður
málið viðfangs.
VI
Fjölmargir hagfræðingar og
raunvísindamenn hafa nú árum
saman bent á nauðsyn þess, að sjáv-
arútvegurinn sé með einhverjum
hætti látinn greiða fyrir afnot sín
af auðlindum hafsins. Það eru meira
en tíu ár síðan ég skrifaði fyrstu
blaðagrein mína um þetta efni.
Enginn stjórnmálaflokkur hefur
samt mótað stefnu í þessu efni. Og
við afgreiðslu fiskveiðilöggjafarinn-
ar undir lok síðasta þings ríkti mik-
ið sundurlyndi og ringulreið. Nauð-
syn lagasetningar var þó ótvíræð
og allar breytingar, sem gerðar
voru á eldri löggjöf til bóta.
Það er ómótmælanleg staðreynd,
að fiskiskipaflotinn er alltof stór
og að því hlýtur að fylgja mikil
óhagkvæmni, sem rýrir lífskjör
þjóðarinnar. Og nú má öllum vera
ljóst, að kvótarnir, sem skipum er
úthlutað ókeypis, eru mikil verð-
mæti sem útgerðarfyrirtæki eru
tekin að telja til eignar í reikningum
sínum. Ranglætið sem öðrum út-
flutningsgreinum en sjávarútvegi
er sýnt með því að veita honum
afnotarétt af auðlindum sjávarins
án þess að han greiði rétt verð fyr-
ir, verður æ tilfínnanlegra.
Er nú ekki kominn tíma til þess,
að stjórnmalaflokkarnir, og þá um
leið sjálf löggjafarsamkoman, taki
með alvöru og festu á þeim mikla
vanda, sem her hefur verið að
skapazt, og æ erfíðara verður að
leysa úr, því lengur sem það dregst,
að fengizt sé við hann?
Höfundur er prófessor.
í TILEFNI af 60 ára afmæli
heimilisins Sólheima í Grímsnesi
á þessu ári var vígð ný heimilis-
eining á Sólheimum sl. sunnudag.
Margrét Heinreksdóttir formað-
ur stjórnar Hjálparstofnunar
kirkjunnar vígði húsið og sr.
Tómas Guðmundsson prófastur í
Árnessýslu flutti húsblessun.
Um er að ræða 212 fermetra hús
teiknað af Árna Friðrikssyni arki-
tekt. Hr. Ólafur Skúlason biskup
tók fyrstu skóflustunguna 22. júlí
1989 og hófust framkvæmdir sl.
haust, I húsinu eru sex einstakl-
ingsherbergi auk stafsmannaíbúð-
ar.
Framkvæmd þessi er fjármögnuð
með stuðningi einstaklinga, líknar-
samtaka og fyrirtækja og hafa þeg-
ar safnast rúmlega níu milljónir,
en áætlaður byggingakostnaður er
um ellefu og hálf milljón. Fjársöfn-
un verður haldið áfram á næstu
vikum og mánuðum uns settu marki
varðandi fjármögnun byggingar-
innar hefur verið náð.
Á undanförnum fimm árum hefur
verið unnið að endurbyggingu á
húsnæðisaðstöðu heimilifólks Sól-
heima. Á þessu tímabili hafa verið
byggðar fjórar heimiliseiningar fyr-
ir 27 af 39 heimilismönnum.
Stjórn Sólheima og heimilisfólk
vill koma á framfæri innilegu þakk-
læti til allra þeirra aðila sem lagt
hafa heimilinu lið við þessa fram-
kvæmd og þannig stuðlað að bætt-
um aðbúnaði íbúa Sólheima.
Þeim áfanga hefur nú verið náð
í endurbyggingu húsnæðis á Sól-
heimum að allir heimilismenn búa
í nýlegu húsnæði. í næsta bygging-
aráfanga er fyrirhugað að rýmka
um heimilisfólkið með því að reisa
þjónustuíbúðir fyrir sambýlisfólk og
einstaklinga.
(Fréttatilkynning)
Fjárlagafrumvarpið;
Engin fjár-
veiting til
Skákskólans
Forsvarsmenn Skáksambands
íslands sakna framlags til Skák-
skóla Islands í fjárlagafrumyarpi
næsta árs, en það framlag átti
að vera þar samkvæmt lögum
um skákskólann, sem Alþingi
samþykkti sl. vor.
„Stofnkostnaðurinn, ein og hálf
milljón sem átti að koma úr ríkis-
sjóði samkvæmt lögum, finnst ekki
í frumvarpinu og menn í ríkiskerf-
inu kannast ekki við að gert sé ráð
fyrir þessari upphæð,“ sagði Þráinn
Guðmundsson skólastjóri og fyrr-
verandi formaður Skáksambands
Islands við Morgunblaðið.
Hann sagði að í lögum um skák-
skólann sé gert ráð fyrir ríkið greiði
stofnkostnað og leigu á húsnæði
fyrir skólann og eitt stöðugildi
skólastjóra. „Og Skáksambandið
hefur ekki peninga til að greiða
þetta ef ef sú fjárveiting kemur
ekki,“ sagði Þráinn.
Gj örgæslu deild Borg-
arspítalans 20 ára
eftir Ólaf Þ. Jónsson
Um þessar mundir eru 20 ár frá
því að gjörgæsludeild Borgarspítal-
ans var opnuð en það var 20. októ-
ber 1970.
Nafnið lætur kunnuglega í eyrum
því margir hafa dvalist þar sem
sjúklingar, fjöldi aðstandenda hafa
komið þar til að heimsækja hina
veiku og slösuðu og deildin er títt
nefnd í fjölmiðlum og þá einkum í
sambandi við alvarleg slys, en þar
hafa dvalist flestir hinir mest slös-
uðu landsmenn á þessu tímabili.
Deildin er til húsa á 6. hæð í
E-álmu spítalans í húsnæði sem
upphaflega mun hafa verið ætlað
sem starfsmannabústaður. Þannig
ber húsnæðið það með sér að ekki
var gert ráð fyrir sjúklingum og
er óhentugt að mörgu leyti og
þrengsli eru mikil. Hins vegar er
útsýni mikið og fagurt.
Starfsemi deildarinnar er
tvíþætt. Annars vegar þjónar hún
sem almenn gjörgæsludeild fyrir
allar deildir spítalans og hins vegar
fyrir sjúklinga sem koma úr skurð-
aðgerðum og þurfa nákvæmt eftir-
lit allt upp í sólarhring á eftir. Á
deildinni eru 6 rúm fyrir gjörgæslu-
sjúklinga og 5 rúm fyrir uppskurð-
arsjúklinga.
Frá því að deildin opnaði hafa
verið skráðir rúmlega 8 þúsund
gjörgæslusjúklingar, legudagar eru
um 39 þúsund og rúmanýting hefur
verið 90-100% seinni árin. Meðal-
legutími er um 5 dagar. Þeir sjúkl-
ingar sem eru styst eru aðeins
nokkrar klukkustundir en allmargir
hafa verið í um 3 mánuði og marg-
ir þeirra hafa náð fullum bata þrátt
fyrir gífurleg veikindi. Eins og áður
sagði er sérstök vökunareining í
húsnæði deildarinnar og er sama
starfsfólk á báðum þessum eining-
um. Frá upphafí hafa komið þar
yfír 51 þúsund sjúklíngar til eftir-
Iits eftir skurðaðgerðir og eru
550-650 yfir nótt á hverju ári.
Þannig hafa tæplega 60 þúsund
sjúklingar vistast í húsnæði gjör-
gæsludeildar frá opnun 1970.
Flestir þeir sjúklingar sem koma
á deildina ná sér að fullu eða að
mestu leyti. Hins vegar er það svo
að allmargir látast á deild þar sem
veikustu og mest slösuðu sjúkling-
arnir vistast. Það fer því ekki hjá
því að ýmsir eiga erfíð spor þegar
þeir vitja dauðvona eða látinna
skyldmenna. Slíkt reynir ekki síður
á starfsfólkið einkum þegar börn
og fólk í blóma lífsins deyr. Það
þarf sterkar taugar til þess að ann-
ast slíka sjúklinga og aðstandendur
þeirra. Þegar þannig stendur á hef-
ur verið mikill styrkur frá prestum
spítalans þeim Sigfinni Þorleifssyni,
sem hóf störf fyrir nokkrum árum,
Ólafur Þ. Jónsson
og nú síðar Birgi Ásgeirssyni. Þeir
hafa áunnið sér traust sjúklinga,
aðstandenda og starfsfólks.
Ástæður þess að sjúklingar vist-
ast á gjörgæsludeild eru margar en
þær algengustu eru eftirfarandi:
Höfuðslys, meðvitundarleysi, lyfja-
misnotkun, hjartastopp, alvarlegir
hjarta- og lungnasjúkdómar, heila-
blæðingar, öndunarbilun, nýrnabil-
un, alvarlegar blæðingar frá melt-
ingarfærum, alvarlegar sýkingar,
lost, fjöláverkar og eftir miklar og
langar skurðaðgerðir.
Deildin er allvel búin tækjum.
Má telja hjartarafsjár, tæki sem
mæla blóðþrýsting, miðbláæða-
þrýsting, lungnaslagæðaþrýsting,
þrýsting í höfukúpu, öndunarvélar,
blóðsíunarvélar, sjálvirkar vökva-
dælur, blóð- og vökvahitara, súrefn-
ismæla, hjartarafloststæki ogfleira.
Tölvuprentari er á deildinni þannig
að upplýsingr um blóðrannsóknir
berast jafnharðan.
Læknisfræðileg yfirstjórn hefur
frá upphafi verið í höndum lækna
svæfingadeildar. Fyrsti yfírlækhir
var Þorbjörg Magnúsdóttir, til árs-
loka 1987 er hún lét af störfum,
en síðan Ólafur Þ. Jónsson. Einn
sérfræðingur er alltaf við deildina
á daginn og á nóttunni er reyndur
aðstoðarlæknir í húsinu og síðan
bakvakt sérfræðings. Hins vegar
halda þeir sérfræðingar sem leggja
sjúklinga á deildina áfram að fylgja
þeim eftir, eins óg áður. Þegar um
alvarlega veika eða slasaða sjúkl-
inga er að ræða eru vandamálin
hins vegar mjög oft margþætt og
flókin og eru þá kallaðir til sérfræð-
ingar í hinum ýmsu sérgreinum
eftir því sem tilefni er til, en spítal-
inn hefur á að skipa hinum hæf-
Ustu læknum eins og kunnugt er.
Læknar segja fyrir um meðferð
og rannsóknir og hafa náið sam-
band við sjúklinga og aðstandend-
ur. Hins vegar er hjúkrunarþáttur-
inn mjög mikilí og mikilvægur við
meðferð gjörgæslusjúklinga. Á
gjörgæsludeild Borgarspítalans
hafa valist hæfir hjúkrunarfræðing-
ar og þar hefur tekist að halda
mjög góðum starfsanda þannig að
eftirsóknarvert er talið að starfa
þar og mannaskipti eru sjaldgæf.
Störfín eru oftast mjög krefjandi,
sérhæfð og flókin. Hér er um að
ræða almenna umönnun svo sem
að halda sjúklingum hreinum, lyfja-
tiltektir og lyfjagjafír með fjölda
lyfja, meðferð ýmissa yfírvökunar-
tækja og þrýstingsmæla, meðferð
öndunarvéla, samskipti við aðstand-
endur og margt margt fleira. Það
er álit flestra að frammistaða hjúkr-
unarfræðinganna sé hin glæsileg-
asta. Hjúkrunardeildarstjórar hafa
aðeins verið þrír frá upphafí. Fyrst
Kristín Óladóttir í mörg ár, síðan
Þóra Elín Guðjónsdóttir og núna
seinustu árin Kristín Davíðsdóttir.
Hún er nú í leyfi og starfar fyrir
Rauða krossinn í Afganistan. Störf-
um hennar gegnir Kristín Gunnars-
dóttir. Hjúkrunarframkvæmda-
stjóri er Margrét Björnsdóttir. Aðr-
ir starfsmenn deildarinnar hafa
Borgarspítalinn í Reykjavík.
einnig átt mikinn og farsælan þátt
í starfseminni. Það eru sjúkraliðarn-
ir sem vinna við umönnun sjúkling-
anna við hlið hjúkrunarfræðinga,
starfsstúlkur sem sjá um að halda
deildinni hreinni og þrifalegri og
ritarar.
Sjúkraþjálfarar sjá um öndunar-
og sjúkraþjálfun og meinatæknar
og röntgentæknar sinna störfum
sínum daglega á deildinni.
Að lokum mætti spyija hvað af-
mælisbarninu kæmi best á þessum
tímamótum. Margt væri sjalfsagt
kærkomið, en það sem mest krepp-
ir að er plássleysið og tækjakostur
mætti vera meiri. Oft vantar pláss
fyrir sjúkling og aðstaða fyrir að-
standendur er ófullkomin og sama
má segja með ýmsa aðstöðu starfs-
fólks. Akveðnar tillögur hafa verið
lagðar fram til lausnar þessum
vanda en ekki hefur fengist fé til
þeirra breytinga ennþá en þær eru
í tengslum við breytingar á skurð- ■
stofuaðstöðu spítalans. Öll sú að-
staða er fyrir löngu orðin ófullnægj- ,
andi. Óskandi væri að ráðamenn ]
sæju sér fært að leggja því máli!
lið. Það er von mín að ýmis aðstaða
á deildinni batni og takast megi sem
hingað til að fá hið hæfasta fólk
til starfa.
Höfundur eryfirlæknir
gjörgæsludeildar
Borgarspítalans.