Morgunblaðið - 31.10.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 1990
Eru lyf óþörf?
eftir Guðbjörgu Eddu
Eggertsdóttur
Mér datt þetta svona í hug þegar
ég var að lesa um fjárlagafrumvarp-
ið í Morgunblaðinu. Stuttu seinna
heyrði ég svo í kvöldfréttum
Ríkisútvarpsins, að eitt helsta
vandamálið í Kúvæt væri skortur á
lyijum. Það finnst þá ekki öllum lyf
vera óþörf.
í umræddri grein í Morgunblað-
inu voru nokkur atriði úr fjárlaga-
frumvarpinu dregin fram: Um hlut
heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytis, sem fær lang stærst framlag
allra ráðuneyta skv. frumvarpinu,
stóð aðeins að spara ætti 500-600
milljónir, með því að draga úr lyfja-
kostnaði. Fólki, sem ekki þekkir
til, gæti dottið í hug að stærsti
kostnaðarliður heilbrigðiskerfisins
væri lyf. Það er nú öðru nær. Kostn-
aður vegna lyfja er aðeins lítið brot
af kostnaðinum við heilbrigðisþjón-
ustuna. Samt ætlast yfirvöld til
þess ár eftir ár, að hundruð milljóna
sparist á þessum lið. Kosstnaður
Tryggingastofnunar ríkisins vegna
lyfja mun stefna í að verða 2,6
milljarðar á þessu ári. 600 milljónir
eru því 20% af þessum kostnaði.
Þessu marki skal náð með lækkun
á álagningu, breyttu skipulagi lyfja-
dreifingar og aukinni þátttöku
sjúklinga í lyfjakostnaði. Skv. fjár-
lagafrumvarpinu er sem sagt búið
að ákveða að breyta skipulagi lyfja-
dreifingar, án þess að tillögur þar
að lútandi hafi verið kynntar, hvað
þá að lögum um lyfjadreifingu hafi
verið breytt. En það er kannski
bara formsatriði?
Heilbrigðisráðherra tilkynnti í
byijun þessa mánaðar, að hann
hygðist skipa nefnd,' sem kanna
skyldi hugmyndir um breytingar á
skipulagi innflutnings og dreifingar
lyfja hér á landi, m.a. stofnun hluta-
félags í þessu skyni. Sú nefnd hefur
enn ekki verið kölluð saman. Ekki
kom fram í bréfi ráðherra, að nefnd-
in skyldi semja frumvarp til laga
um þessar breytingar, aðeins kanna
hugmyndir. Mikið verk er því óunn-
ið, áður en hægt er að hrinda breyt-
ingum á skipulagi lyfjadreifingar í
Jramkvæmd. Það er afar vandasamt
yerk að semja lagafrumvarp um svo
sérhæfð málefni og má alls ekki
kasta til þess höndunum. Eigi frum-
varpsdrög að hljóta eðlilega umfjöll-
un þeirra aðilg, sem málið varðar,
svo sem venja er til, hlýtur þetta
starf að taka marga mánuði. í besta
falli væri hægt að leggja slíkt frum-
varp fram til kynningar fyrir þing-
lok.
Lyfjaálagning hefur á þessu ári
verið lækkuð verulega og er nú svo
komið að minni apótek í dreifbýli
eiga við verulega rekstrarörðug-
leika að stríða. Fyrir u.þ.b. ári skil-
aði áliti nefnd, sem heilbrigðisráð-
herra skipaði, og kanna skyldi leið-
ir til lækkunar lyfjakostnaðar.
Nefndin vann sitt verk af mikilli
nákvæmni og hafði haldið 90 fundi
á tæpum þremur árum, er hún lauk
störfum. Var skýrslu hennar beðið
með nokkurri eftirvæntingu, bæði
af hálfu yfirvalda og lyfjafræðinga.
Skýrslan var gefin út á vegum heil-
brigðisráðuneytisins (Rit nr.
3/1989) og vakti nokkra athygli.
Það olli ljölmiðlamönnum þó greini-
lega vonbrigðum, að nefndinni hafði
ekki tekist að fínna neinn „glæp“.
M.ö.o. fann nefndin hvergi óeðlilega
tekjumyndun í lyfjadreifíngunni
þrátt fyrir afar ítarlega skoðun á
öllum þáttum hennar. Þá bendi
nefndin sérstaklega á, að rekstrar-
grundvöllur minni dreifbýlisapóteka
væri afar veikur og þyldu þau enga
lækkun á álagningu. Síðan hefur
álagning verið lækkuð úr 68% í ca
57-59%, auk lækkunar á heildsölu-
álagningu og afsláttarfyrirkomu-
lags, sem þó bitnar ekki á minnstu
apótekum. Ekkert hefur verið gert
til að styrkja stöðu minnstu apótek-
anna.
Brúttótekjur í lyfjadreifingunni
verða á þessu ári u.þ.b. 1200 millj-
ónir króna. Eigi þessi 500-600 millj-
óna króna sparnaður fyrst og
fremst að nást með lækkun álagn-
ignar eru um að ræða helmings-
lækkun á brúttótekjum. Hvemig
Guðbjörg Edda Eggertsdóttir
„Ég er sannfærð um,
að raunhæfar leiðir til
lækkunar lyfjakostnað-
ar eru til. Við lyfjafræð-
ingar lumum t.a.m. á
nokkrum og læknar
eflaust líka. Ef heil-
brigðisyfirvöldum tæ-
kist að brjóta odd af
oflæti sínu, og leita
ráða hjá þessum aðilum
myndi árangurinn
áreiðanlega ekki láta á
sér standa.“
væri hægt að bregðast við því? Eig-
um við að segja upp öðrum hveijurn
starfsmanni, loka öðru hveiju apó-
teki? Væri lausnin e.t.v. að fela
læknum í dreifbýli að annast lyfrja-
dreifinguna einnig? Það hefur hing-
að til verið stefna heilbrigðisyfir-
valda, að öll lyfjadreifing skyldi
hverfa úr höndum lækna, vegna
þeirra augljósu hagsmunaárekstra
sem slíkt veldur.
Það virðist oft gleymast, að það
eru læknar sem stjórna lyfjanotkun
á íslandi. Það eru læknar sem
skrifa lyfseðlana og ákveða hvaða
lyf, dýrt eða ódýrt, sjúklingur skuli
nota. Ótrúlega lítið hefur verið gert
af hálfu yfirvalda til að hvetja
lækna til að huga að verði, áður
en þeir velja lyf. Svokallaður bestu-
kaupalisti hefur að vísu verið gefinn
út á þessu ári, en því miður er hann
þannig úr garði gerður, að flestum
læknum fínnst erfitt að nota hann
og hafa því hreinlega gefist upp á
því. Lyfjafræðingar bentu yfirvöld-
um á helstu vankanta listans, strax
og hann kom út í fyrsta sinn í febrú-
ar sl., en þeim ábendingum var
nánast öllum hafnað og þær af-
greiddar sem hvert annað hags-
munapot. Hefur bestukaupalistinn
því nánast engin áhrif haft til lækk-
unar lyfjakostnaðar.
Sigurður Helgason stjórnsýslu-
fræðingur, kom með þá tillögu í
Morgunblaðinu 10. október sl. að
læknar fengju sjálfir ákveðna upp-
hæð (kvóta) til lyijakaupa. Hefðu
þeir þá sjálfir hag af að nota ódýr
lyf, því eftir því sem mér skildist
áttu þeir sjálfir að halda eftir af-
ganginum af fjárhæðinni, ef einhver
væri. Ekki væru sjúklingar, sem
Velferð og
eftir Snorra F.
Welding
Á íslandi teygir neyslu- og hag-
hyggjan kaldar krumlur sínar inn
á hvert heimili og inn í hveija stofn-
un og mótar huga þeirra er hún
nær til. Líf fjölskyldunnar og sam-
skipti hennar inn á við snúast um
fjáröflun, neyslu matar, sjónvarp,
útvarp, lestur dagblaða og tímarita
sem fjalla um eftirsóknarverða
neyslu. Á þennan hátt fær fjölskyld-
an skilaboð um hver sé hin rétta
„ímynd mannsins" og eftir hveiju
beri að sækjast til að öðlast frama,
þjóðfélagsstöðu og peninga. Fjöl-
skyldan er á valdi markaðsaflanna,
hún er hin fullkomna neyslueining.
Þegar fólk vegna félagslegra að-
stæðna getur ekki fullnægt ríkjandi
ímynd og náð þeim efnislegu mark-
miðum sem það hefur sett sér,
myndast djúpstæð spenna og van-
máttarkennd innan íjölskyldunnar,
sem oft léiðir til depurðar, sínnu--
leysis og þungiyndis sem veldur oft
vaxandi misnotkun vímuefna. Þeir
sem.verst eru staddir eru þeir sem
frá bamæsku hafa alist upp í sundr-
uðum fjölskyldum, sem vegna fyrr-
greindra ástæðna hafa aldrei átt
möguleika á að mæta kröfutn
neyslusamfelagsins og ala því af
sér sífellt fleiri „tapara" (losers)
sem fara á mis við ástúð og pm-
hyggju í æsku og alast upp við
stjórnleysi, reiði, beiskju og hatur.
Krýsuvíkursamtökin hafa nú
síðastliðin þijú ár unnið að þeim
rnarkmiðum sínum að reyna að
koma á fót vist- og dvalarheimili
fyrir þá sem verst eru staddir vegna
langvarandi neyslu vímuefna og
afbrota og eru á aldrinum sautján
til þrjátíu ára. Við uppbyggingu
skólahússins í Krýsuvík og hreins-
un, ræktun og skipulagningu nán-
asta umhverfís skólahússins hafa
samtökin notið stuðnings og fram-
laga frá þúsundum einstaklinga um
land allt, ásamt ómetanlegum
stuðningi fjárveitinganefndar Al-
þingis, sveitarfélaga, fyrirtækja og
félagasamtaka svo sem JC-hreyf-
ingunni, kvenfálaga, Ljons- og Kiw-
anisklúbba víða að af landinu. Án
stuðnings þessara mörgu aðila væri
okkur ómögulegt að taka þátt í
baráttunni gegn vaxandi vímuefna-
neyslu og afleiðingum hennar.
Því miður virðumst við vera að
tapa stríðinu við vímuefnin eins og
málin horfa við okkur sem að þess-
um málum störfum og þurfa lesend-
ur ekki annað en að rifja upp í
huga sér fréttir fjölmiðla af sívax-
andi ofbeldi, skemmdarverkúm,
innbrotum og innflutningi á fíkni-
efnum til að sjá hvert stefnir. I
greinargerð sem samin hefur verið
um starf Krýsuvíkursamtakanna
koma fram eftirfarandi upplýsing-
ar:
Hvenær hefst neyslan?
Vímuefnaneysla hefst hjá flest-
um skjólstæðingum samtakanna á
aldrinum 10-14 ára. Hún leiðir
síðan til íhlutunar lögreglu, félags-
málastofnana og barnavemdar-
nefnda í lífí þessara ungmenna og
síðan til greiningar og vistunar hjá
viðeigandi stofnun ríkisins, oft án
árangurs vegna þess að vandamál
fjölskyldunnar eru.óleyst og félags-
legt umhverfí er óbreytt. Á aldrin-
úm .17-22 .ára hafa flestir reynt
ítrekaðar meðferðir, göngudeildar-
úrræði ogjafnvel vistun á meðferð-
arstofnunum erlendis, án við-
hlítandi árangurs. Þessi vistunar-
og meðferðarvítahringur ásamt fé-
lagslegri aðstoð getur síðan staðið
árum saman með síversnandi afleið-
ingum fyrir vímuefnaneytandann,
fjölskyldu hans og þjóðfélagið í
heild. Afbrot hefjast snemma á ferli
neytandans og eftir 18 ára aldur
verða afbrotin alvarlegri og vart
verður aukinnar tíðni sjálfsvíga.
Menntun
Flestir hinna verst stöddu á með-
al vímuefnaneytenda ljúka ekki
grunnskólaprófí. Þeir hætta í skóla
og staða þeirra í námi er oftast
mjög léleg. Þá skortir undirstöðu-
þekkingu í lestri og stærðfræði, sem
telja verður nauðsynlegt að hafa í
nútíma þjóðfélagi. Margir neytend-
ur eiga í erfíðleikum með að skilja
og tileinka sér almenn hugtök, sem
notuð eru nær daglega í almennri
umræðu í þjóðfélaginú. Þekking á
uppbyggingu og innviðum samfé-
lagsins er nánast engin.
Fjölskylda þessara einstaklinga
er oftar en ekki sundruð og oft eru
aðrirfjölskyjdumeðlimir illa staddir
vegna misnotkunar vímuefna og
vímuefni
Snorri F. Welding
„Meðferð, skóli, vinna
eru þau kjörorð sem
Krýsuvíkursamitökin
hafa kosið að starfa
eftir og miðar öll upp-
bygging starfsins í
Krýsuvík að því að þessi
markmið megi verða að
veruleika.“
afleiðinga þeirra. Fjölskyldan þarf
því markvissa aðstoð ef einhver
varanlegur heildarárangur á að
nást þegar til lengri tíma er litið.
Hvernig er ástandið núna
Ljóst er af þeirri reynslu sem
fengist hefur í starfi Krýsuvíkur-
samtakanna að sá hópur ungra
vímuefnaneytenda, sem verst er
staddur og er á aldrinum 17-30
ára, þarfnast sérstakra meðferðar-
úrræða til lengri tíma en nú stend-
ur til boða, þar sem hið nýja með-
ferðarheimili „Tindar“ að Móum á
Kjalarnesi, sem stjórnvöld hafa
beitt sér fyrir að yrði stofnsett, mun
einbeita sér að meðferð á þeim sem
eru innan lögaldurs og eru á aldrin-
um 12-17 ára. Það er því ljóst að
þetta meðferðarúrræði mun ekki
leysa vanda hinna verst stöddu
meðal vímuefnaneytenda,
Sú ályktun hefur veríð dregin af
þeim könnuúum sem gerðar hafa
verið um neyslu áfengis grunp-
skólanema og vímuefnaneyslu
þeirra sem erir á’aldrinum 14-19
ára og aftur 15-25 ára, að fjöldi
þeirra sem eru- í alvarlegri hættu
vegna misnotkunar (þá er átt við
þá sem neyta vímuefna tvisvar í
viku eða oftar) sé varlega áætlaður
á milli 300-400 ungmenni. Af þess-
um Ijölda má draga þá ályktun að
að minnsta kosti 40-50 ungmenni
séu nánast heimilislaus á framfæri
félagsmálastofnána, í stöðugri
neyslu vímuefna daglega, sem er
fjármögnuð með framfærslueyri frá
félagsmálastofnunum, afbrotum og
sölu og dreifingu fíkniefna til ann-
arra. Þessi hópur er í stöðugri
lífshættu og dauði vegna of stórra
skammta, sjálfsvíga, ofbeldis og
slysa er algengur og nægir að vitna
til viðtals við yfirmann fíkniefna-
lögreglunnar og tölur um háa tíðni
sjálfsmorða ungra manna á aldrin-
um 14-25 ára, sem nýlega hafa
verið birtar í fjölmiðlum.
Fangelsi ríkisins eru yfírfull og
sum þeirra ekki hæf til afplánunar
á sektum eða varðhaldsdómum eins
og t.d. Síðumúlafangelsið og Skóla-
vörðustígur 9. Samkvæmt könnun-
um bæði hér á landi og erlendis,
þá eru um 75% fanga-misnotendur
vímuefna og fremjá afbrot undir
áhrifum efna eða til að fjármagna
neyslu sína. Það sem vekur þó hvað
mestan ugg eru vitneskja og stað-
reyndir um aukið ofbeldi í fíkniefna-
heimum og það ofsóknaræði og til-
finningaleysi sem leiðir af aukinni
neyslu á hassi, amfetamíni og kók-
aíni samfara áfengi. Það er ljóst
öllum sem að þessum málum vinna,
bæði lögreglu og meðferðaraðilum,
að vopn eru sífejlt algengari skipti-
'mynt í verslun með fíkniefnj, en
þar er um ýmis vopn að ræða) svo
sem haglabyssur, skammbyssur Og
hnífa ýmiskónar. Smygjleiðir fyrir
vímuefni eru margár og lögreglan
og- tollayfirvöld eiga enga mögu-
leika á' að stemma stigu við síaukn-
um innflutningi á fíkniefnum með
þeim mannafla og fjármunum sem
þeim er úthlutað af. fjárlögum til
þessara verkefna. Krýsuvíkursam-
tökin eru í tengslum og samstarfi
við aðila á Norðurlöndum um þróun
meðferðarúrræða og eflingu félags-
legra samtaka gegn útbreiðslu
fíkniefna og vaxandi áróðri fyrir
lögleiðingu vímugjafa og uppgjöf á
grundvelli hagkvæmnissjónarmiða,
svartsýnis og hráslagaviðhorfa
þeirra, sem taka ekki mið af öðrum
þörfum en sínum eigin.
Meðferð, skóli, vinna eru þau
kjörorð sem Krýsuvíkursamtökin
hafa kosið að starfa eftir og miðar
öll uppbygging starfsins í Krýsuvík
að því að þessi markmið megi verða
að veruleika og skólahúsið í
Krýsuvík þeim athvarf og skjól, sem
nú ráfa veglausir á milli fangelsa
og heilbrigðisstofnana á leið sinni
út í kirkjugarðinn.
Ilöfundur er starfsmaður
Krýsuvíkursamtakanna.