Morgunblaðið - 31.10.1990, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. OKTOBER 1990
Hvert stefnir í íslensk-
um stgómmálum?
eftir Júlíus Sólnes
Fyrir rúmlega ári stóðum við
þingmenn Borgaraflokksins
frammi fyrir örlagaríkri ákvörðun,
þ.e. hvort við ættum að ganga til
liðs við þáverandi stjómarflokka
og mynda nýja ríkisstjóm með
traustum þingmeirihluta eða
hjálpa sjálfstæðismönnum á þingi
við að knýja fram kosningar svo
þeir gætu aftur tekið völdin í sínar
hendur. Nú er komin reynsla á það
stjómarsamstarf, sem efnt var til
með þátttöku Borgaraflokksins, og
því ekki úr vegi að meta stöðuna
eins og hún er nú og horfa til
framtíðarinnar.
Horft til baka
Þegar horft er yfir farinn veg
er enginn vafí í mínum huga, að
við tókum rétta ákvörðun. Ótrúleg-
ur árangur hefur náðst í efnahags-
og atvinnumálum. Verðbólgan,
hinn mikli ógnvaldur á íslandi,
virðist loksins vera að láta í minni
pokann og ætla að haldast varan-
lega innan við 10%. Vextir fara
lækkandi, þótt bankakerfið gæti
nú staðið sig betur á þeim vett-
vangi, og það hyllir undir, að við
losnum við lánskjaravísitöluna,
sem í mínum huga er niðurlæging-
artákn fyrir þá óstjóm, sem hér
hefur verið til margra ára. Ekkert
annað Evrópuríki notar verðtrygg-
ingu á fjármagni eins og við ger-
um. Svo þykjumst við ætla að fara
í víðtækt samstarf á sviði peninga-
mála og fjármagnsþjónustu innan
evrópska efnahagssvæðisins. Ætli
væri ekki réttara að taka upp nú-
tímalegri aðferðir í forstokkuðu
banka- og peningakerfi okkar
fyrst. Friður ríkir á vinnumarkaði
um kjarasáttina, sem náðist í vetur
á þeim grundvelli, sem skapaðist
við það, að þingmenn Borgara-
flokksins tóku rétta ákvörðun.
Helztu matvæli lækkuðu í verði
um síðustu áramót og hafa ekki
hækkað síðan. Þó þarf að gera
betur á þeim vettvangi, og væntum
við þess, að enn frekari skref verði
stigin til að draga úr skattlagningu
á matvælum um næstu áramót.
Hin leiðin var að hjálpa Sjálf-
stæðisflokknum að ná völdum á
nýjan leik eftir kosningar, sem
líklega hefðu átt sér stað snemma
árs 1989. Ég þarf varla að lýsa
því hvemig ástandið væri nú ef svo
hefði farið. Engar þær björguna-
raðgerðir, sem þurfti til að reisa
atvinnuvegina við eftir fastgeng-
istímabil ríkisstjómar Þorsteins
Pálssonar, hefðu þá náð fram að
ganga. Eftir tveggja til þriggja
mánaða samningaþóf hefði ný
ríkisstjórn, sennilega undir forystu
sjálfstæðismanna, tekið við völdum
vorið 1989 og sama fjármála-
óstjórnin og áður haldið innreið
sína. Líklega væri nú um 100%
verðbólga og efnahags- og atvinn-
ulíf meira eða minna í rúst ef Borg-
araflokkurinn hefði ekki haft þrek
til að taka þá ákvörðun að ganga
til núverandi stjómarsamstarfs.
En það hefur þurft þrek til, því
önnur eins ófrægingar- og óhróð-
ursherferð, sem síðan hefur verið
rekin gegn Borgaraflokknum og
formanni hans, er með ólíkindum.
Lýðræðið og þingræðið hefur verið
fótum troðið í þeirri herferð.
Nýtt stjórnmálakerfi
Miklar hræringar og umrót er
nú í íslenzkum stjómmálum. Hin
nauðsynlega uppstokkun á flokka-
kerfinu og breytingar á hefð-
bundnu stjórnmálamynztri, sem
kennt hefur verið við gamla fjór-
flokkinn, em hægt og sígandi á
leiðinni. Þótt margar tilraunir hafi
verið gerðar til að ijúfa valdaeinok-
un gömlu flokkanna er enginn
vafi, að framboð Borgaraflokksins
í Alþingiskosningunum 1987 vegur
þar þyngst. Að vanda hafa gömlu
flokkamir reynt að drepa þessa
stjómmálahreyfíngu sem þær
fyrri, sem hafa lagt til atlögu við
fjórflokkinn. Valdaþræðir fjór-
flokksins spinna sig um allt þjóðfé-
lagið og vei þeim, sem reynir að
slíta þá í sundur. Það er hins veg-
ar nauðsynlegt því hagsmunagæzl-
an, kjördæmapotið og valdabarátt-
an, sem hingað til hefúr einkennt
íslenzk stjómmál, drepur hvern
vott af fijórri hugsun. I stað þess
að snúa bökum saman og takast
á við hin erfiðu og flóknu mál, sem
bíða okkar á alþjóðlegum vett-
vangi, einkum vettvangi Evrópu-
safhstarfsins, eyðum við öllum
kröftum okkar í einskis verðar eij-
ur og illdeilur innan lands. Því er
orðið lífsspursmál, að ný skipan
mála eða nýjar stjórnmálahreyf-
ingar nái öruggri fótfestu í íslenzk-
um stjómmálum. Annars hjökkum
við áfram í sama farinu og búum
við endalaus efnahagsvandamál og
byggðavanda, sem enginn kann
að takast á við.
Þríflokkurinn
Til þess, að einhver von sé um
betri tíma bæði í stjórnmálalífinu
og í þjóðlífínu almennt þarf að
stokka spilin upp á nýtt. Nú er
tækifæri, sem verður að nýta. At-
burðirnir í Austur-Evrópu hafa í
einni svipan gjörbreytt ástandinu.
Skyndilega em sósíalistaflokkar
Evrópu úreltir. Fólkið hefur ein-
faldlega hafnað öfgakenningum
kommúnista og sósíalista um alla
Evrópu. Þetta flýtir fyrir þeirri
nauðsynlegu þróun að stokka upp
gamalt og úr sér gengið flokka-
kerfí á íslandi. Ég ætla að biðja
ykkur lesendur góðir að hugleiða
með mér eftirfarandi framtíðarsýn:
Jafnaðarmannaflokkurinn er á
leiðinni. A því er enginn vafí. Hann
mun væntanlega taka við stómm
hluta Alþýðubandalagsins, Al-
þýðuflokksins og jafnvel hluta af
kjósendum Framsóknarflokksins
og sinna hinu sögulega hlutverki
að hugsa um þarfír láglaunastétt-
anna. Stóri miðflokkurinn, rétt
hægra megin við miðjuna, er einn-
ig á leiðinni. Hann mun taka til
sín stóran hluta Sjálfstæðisflokks-
ins, hin umburðarlyndu og fijáls-
lyndu öfl, stærstan hluta Fram-
sóknarflokksins, Borgaraflokkinn
og fleiri álíka hreyfingar, sem hafa
líkar skoðanir, sem ég hef trú á,
að fari saman við hugmyndir og
vilja mikils hluta þjóðarinnar. Af-
gangurinn af Sjálfstæðisflokknum
mun svo mynda litla hægri flokk-
inn, sem að sjálfsögðu verður að
vera til staðar. Einhver verður að
Júlíus Sólnes
„Ég skora á alla um-
bótasinnaða lands-
menn, sem aðhyllast
stefnu frjálslyndis og
umburðarlyndis, að
taka höndum saman og
hjálpast að við að leiða
þjóðina inn í 21. öldina,
þannig að hún geti skip-
að sér á bekk með öðr-
um vestrænum þjóðum
af fullri reisn.“
gæta hagsmuna fjölskyldnanna
15, stórfyrirtækjanna og útgerðar-
kónganna. Þessi uppstokkun á
íslenzkri pólitík er óumflýjanleg
og hún mun skapa þá festu í þjóð-
málum, sem við erum öll að leita
eftir. Hún kann að taka sinn tíma,
því gömlu flokkarnir munu ekki
gefa eftir valdastöðu sína { þjóðfé-
laginu baráttulaust. Ennfremur
verða hinir fjölmörgu kjósendur
Sjálfstæðisflokksins að gera upp
hug sinn hversu lengi þeir ætla
að vera dráttarklárar fyrir vagni
fámenns forréttindahóps.
Stóri miðflokkurinn
En hver eiga að verða aðal-
stefnumál stóra miðflokksins? Ég
held, að við í Borgaraflokknum
höfúm megnað að setja þau fram
á einfaldan og skiljanlegan hátt.
í fyrsta lagi verður að draga
úr miðstýringunni. Það verður að
efla sjálfstjórn landshlutanna.
Fólkið verður að hafa umráð og
vald yfír eigin örlögum. Heima-
menn eiga að stýra skólamálum,
heilbrigðis- og samgöngumálum
og ráðstafa sjálfír ijármunum til
þeirra verkefna innan þess ramma,
sem Alþingi og ríkisstjórn setur.
En jafnframt verður að ætlast til
þess, að þeir beri fulla ábyrgð á
atvinnulífinu hver á sínum stað.
Það er hið miðstýrða sjóðakerfi
sem setur landið að lokum á hvolf.
Það er það, sem veldur hinni miklu
byggðaröskun með fólksflótta til
höfuðborgarsvæðisins, sem enginn
virðist fá stöðvað.
í öðru lagi þarf að auka á fijáls-
ræði í verzlun og viðskiptum og
afnema allar óþarfa hömlur, sem
standa atvinnulífínu fyrir þrifum.
Við getum ekki einangrað okkur
hér á eyju langt norður í hafi og
neitað að viðhafa þær leikreglur,
sem fylgja nútíma viðskiptum. Ef
við ætlum að spjara okkur í sam-
keppni við aðrar þjóðir verðum við
að gefa fyrirtækjum og einstakl-
ingum fullt athafnafrelsi til að leita
hagstæðustu kjara í bankavið-
skiptum og fjármagnsþjónustu, svo
dæmi séu tekin, hvar sem þau
finnast. Skriffínnsku- og hafta-
kerfi, sem veitir úreltu banka- og
peningakerfi okkar einokunarað-
stöðu, gengur ekki lengur upp.
Þjóð eins og íslendingar, sem lifir
algerlega á útflutnings- og inn-
flutningsverzlun, má ekki reisa
haftamúra kringum svo mikilvæga
starfsemi.
í þriðja lagi vil ég minna á mikil-
vægan þátt stefnuskrár okkar, sem
felst í _ kjörorðunum mannúð og
mildi. í þessu litla þjóðfélagi er
hver einstaklingur svo verðmætur,
að enginn má verða undir í lífsbar-
áttunni. Stuðningur við þá, sem
minna mega sín í þjóðfélaginu,
sjúka, aldraða og fatlaða svo og
börn og málleýsingja, hlýtur að
verða hornsteinn stefnuskrár stóra
miðflokksins.
Ég skora á alla umbótasinnaða
landsmenn, sem aðhyllast stefnu
frjálslyndis og umburðarlyndis, að
taka höndum saman og hjálpast
að við að leiða þjóðina inn í 21.
öldina, þannig að hún geti skipað
sér á bekk með öðrum vestrænum
þjóðum af fullri reisn.
Höfundur er umh verfísráðherra
og formaður Borgarafíokksins.
MEÐAL ANNARRA ORÐA
íslenskir dagar í Tampere
Tónhöll
eftir Njörð P.
Njarðvík
Nú er nýlokið íslenskri menn-
ingarviku í Tampere í Finnlandi,
og ég held að óhætt sé að fullyrða
að hún hafí tekist með ágætum.
Einn meginkostur þessarar viku
var fjölbreytnin: Sinfóníuhljóm-
sveit Islands með Erling Blondal
Bengtsson sem einleikara, Lang-
holtskórinn, Edda Erlendsdóttir
píanóleikari, fímm íslenskir rithöf-
undar, kvikmyndasýningar, Nor-
ræna húsið með bókasýningu,
kynningar og fyrirlestra, kirkjan
með biskup Islands í broddi fylk-
ingar, þjóðdansar, hestamenn,
matreiðslumenn, viðskiptafulltrú-
ar, tveir ráðherrar og síðast en
ekki síst forseti íslands er flutti
hátíðaræðu og var gerð að heið-
ursdoktor við háskólann. Og er
þó ekki allt upp talið. Þessi fjöl-
breytni olli því að ógerningur var
fyrir heimamenn að komast hjá
að taka eftir því sem fram fór.
Eins og. ef til vill hefði gerst ef
þarna hefðu einungis verið tónlist-
armenn eða einungis rithöfundar.
Nú var Iíkt og Islendingar hefðu
lagt undir sig borgina, og kannski
gerðum við það.
Frumkvæði að þessari um-
fangsmiklu kynningu átti íslands-
vinafélagið Islandia, en erfitt
hefði verið að hrinda henni í fram-
kvæmd, ef ekki hefði verið reist
hin nýja ráðstefnu- og menningar-
miðstöð Tampere-talo, sem kom
til beinlínis vegna þess að borgar-
stjórnin í Tampere vildi breyta
ímynd borgarinnar á sviði menn-
ingarmála. Við byggingu þessa
húss (sem er um 32.000 fermetrar
að stærð) var ekkert til sparað,
enda er það óvenju glæsilegt, og
ekki aðeins í ytri skilningi. I
hljómleikasalnum, sem einnig er
fullkomið leikhús) er þvílíkur
hljómburður að maður verður
gagntekinn. Það er engu líkara
en salurinn sé eins og hljómbotn
í hljóðfæri. Það var hrein unun
að vera þar á tónleikum. Svo vildi
til að við opnun íslensku menning-
arvikunnar var flutt tónverkið
Trifónía eftir Þorkel Sigurbjöms-
son, sem var frumflutt í Há-
skólabíói 18. þ.m. Við frumflutn-
inginn mátti auðvitað strax heyra
að þetta var þróttmikið tónverk,
en í Tampere-talo var það næstum
eins og annað verk. Þar nutu sín
til fulls hin þreföldu leikbrigði
blásaranna ásamt breiðum, djúp-
um hljómum strengjanna. Ég er
að vona að ráðherrarnir okkar
tveir hafí látið hugann reika að
lóðinni við Sigtún sem bíður eftir
tónlistarhúsinu langþráða.
Bókamusteri
En Tampere býður íbúum
sínum ekki aðeins upp á fullkom-
ið tónleikahús. Árið 1986 var vígt
þar nýtt borgarbókasafn sem er
bókstaflega eins og ævintýra-
heimur. Hús þetta teiknaði frægur
arkitekt að nafni Pietilá og hafði
hann skógarfuglinn þiður í huga
er hann formaði bygginguna.
Karlfugl þiðursins tjáir ást sína
með sérkennilegum dansi á vorin,
og þessi dans hefur líkt og frosið
í líki borgarbókasafnsins í Tamp-
ere. Það er erfítt að lýsa þessu
húsi í orðum, en það er sérkenni-
leg nautn að ganga þar um ganga
og sali, því að alls staðar mætir
auganu formfegurð sem er í jafn-
vægi en þó ekki meira en svo að
maður gæti allt eins búist við
hreyfíngu á hverri stundu, líkt og
dansinn sé að hefjast. Mér er sagt
að iðnaðarmennimir sem reistu
húsið, hafi hrifist svo af verki
sínu, að þeir hafi lokið þvl langt
á undan áætlun.
Þessi sérkennilega kyrrð í jaðri
hreyfíngar á einstaklega vel við
bókasafn, því að hið sama gildir
um bókina. Hún liggur kyrr án
áreitni, en þegar hún er opnuð,
lýkst upp veröld full af lífí. Ekki
veit ég hvort menntamálaráðherr-
ánn roðnaði er hann gekk þama
inn til að opna íslensku bókasýn-
inguna, en það gerði ég þegar ég
kom þarna fyrst fyrir rúmu ári.
Og reyndar fyrir hönd fjármála-
ráðherrans líka og margra ann-
arra íslenskra stjórnmálamanna.
Mér varð auðvitað hugsað til hinn-
ar tómu og ófullgerðu hússkeljar
sem kúrir á gamla Melavellinum,
allri íslensku þjóð.inni til angurs
og háðungar.
Arangur
Ég tók sjálfur þátt í mörgum
dagskráratriðum á þessari menn-
ingarviku og hef því ekki yfirsýn
yfír allt sem þama gerðist. Én
aðsókn var yfirleitt mikil og fjöl-
miðlar gerðu vikunni góð skil. Við
hefðum vitaskuld getað nýtt okk-
ur þennan fjölmiðlameðbyr miklu
betur, ef við hefðum fyrirfram
skipulagt skrif um íslenskar listir
í fínnsk blöð og lagt okkur fram
um að láta útvarpi og sjónvarpi
té sérstakt efni í þessu augna-
miði. Okkur skortir oftast þá sam-
heldni og skipulag sem til þess
þarf að samnýta krafta okkar.
Enn einu sinni létum við gott
tækifæri fara framhjá okkur án
þess að nýta það til fulls.
Eftir stendur þó sú staðreynd
að augu manna í Finnlandi beind-
ust í nokkra daga að Islandi og
menningu okkar í breiðum skiln-
ingi. Einmitt það skiptir miklu.
Svo er eftir að vita hvort þetta
leiðir til þess að fleiri íslenskar
bækur verði þýddar á fínnsku,
fleiri íslensk tónverk flutt, efnt
verði til fleiri sýninga á íslenskri
myndlist. Ég þóttist þó verða þess
áskynja að eitthvað af þessu
mundi gerast.
Við getum líka margt lært af
þessum íslensku dögum í Tamp-
ere. Um fram allt getum við haft
fyrir augunum árangur pólitísks
vilja sem beinist að menningar-
málum. Forsenda þessa alls er sá
vilji stjórnvalda í Tampere að
breyta ímynd borgarinnar. Þau
eru hreykin af því að geta kallað
borg sína menningarborg. Það er
þeirra metnaður. Hjá okkur virð-
ist hins vegar brýnast að reisa
ráðhús á vatni og veitingahús á
hitaveitugeymum.
Höfundur er rithöfundur og
dósentí ísienskum bókmenntum
við Háskóla íslands.