Morgunblaðið - 31.10.1990, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 1990
37
MORFÍS - Rétt og rangt
eftir Birgi Fannar
Birgisson
Úlfaþytur
Síðastliðið miðvikudagskvöld var
á dagskrá Rásar 2 þáttur sem bar
nafnið „Laus í rásinni" og er hann
ætlaður ungu fólki og málefnum
þess. Það sem var sérstakt við þátt-
inn þetta kvöld var viðtal við ræðu-
lið Menntaskólans við Sund, MS.
Aður en viðtalið hófst var lesið
upp bréf frá stjórn skólafélags
menntaskólans, þar sem MS lýsir
yfir úrsögn sinni úr MORFÍS. Einn-
ig var lesið upp ályktun sem sam-
þykkt var á fjölmennum fundi skóla-
félags MS mánudaginn 22. október.
Astæðan fyrir þessum úlfaþyt er
óánægja MS með íyrirkomulag
MORFÍS, framkvæmd keppninnar
og dómgæslu. Mörg stór orð féllu í
viðtalinu og allmörg þeirra voru ekki
nema hálfur sannleikurinn eða hon-
um alls óviðkomandi, en nánar um
það síðar.
Til að skilja undrun annarra aðild-
arskóla MORFÍS á úrsögn MS úr
keppninni og til að þekkja nógu vel
forsögu málsins er nauðsynlegt að
fara langt aftur í sögu MORFÍS.
Við byijum á byijuninni.
Upphafið
Sumarið 1984 stofnuðu nokkrir
framtakssamir framhaldsskólanem-
ar félag. Þetta félag átti að efla
ræðumennsku í framhaldsskólum
landsins og vináttutengsl á milli
skólanna. Aðalhvatamaðurinn að
stofnun þessa félags var Bjarki Már
Karlsson og fékk hann Þórunni Eg-
ilsdóttur til liðs við sig, sem þá var
formaður Málfundafélags Verslun-
arskóla íslands.
Hugmyndin að svona keppni var
reyndar ekki alveg ný af nálinni.
Árið áður fór fram keppni fram-
haldsskóla á höfuðborgarsvæðinu og
gekk hún ágætlega. Á reynslunni
af þeirri keppni byggðist MORFÍS,
Mælsku- og rökræðukeppni fram-
haldsskólanna á íslandi.
MORFÍS varð til
Framkvæmd á áðurnefndri „höf-
uðborgarkeppni" var alfarið í hönd-
um Junior Chamber,.4 Islandi, JC.
Þegar MORFÍS varð til vildu fram-
haldsskólanemar hins vegar standa
á eigin fótum og breyttu því ýmsu
er varðar skipulag keppninnar. Nýtt
dómblað (nokkurs konar staðall sem
dómarar nota við stigagjöf) var gert,
lög félgsins samin og fyrsta framm-
kvæmdastjórnin valin. í henni voru
meðal annarra: Jónas Friðrik Jóns-
son, Þór Jónsson, Hlynur Níels
Grímsson og Bjarki Már Karlsson.
Þegar keppnin svo hófst hafði
tekist samkoinulag við JC þess efnis
að JC sæi um dómaranámskeið,
sendi einn oddadómara í hveija
keppni, en sæi um að senda alla
þijá dómarana í úrslitakeppnina.
Þótti þetta sjálfsagt þar sem JC
hafði á að skipa duglegu fólki með
mikla reynslu af ræðumennsku og
nutu framahldsskólarnir góðs af því
þetta fyrsta starfsár MORFÍS. En
sjálfstæðislöngun framhaldsskóla-
nema var litin hornauga af ýmsum
frammámönrium JC. Því ákváðu þeir
skólar sem að MORFÍS stóðu að
eftirleiðis myndu þeir sjálfir sjá um
dómgæsluna. I því skyni var stofnað
oddadómararáð MORFÍS sem skyldi
taka við hlutverki JC í keppninni.
Oddadómararáð
Á hverri keppni sem fram fer í
MORFÍS eru þrír dómarar. Tveir
þeirra koma frá einhveijum aðildar-
skólum, en einn er fulltrúi oddadóm-
araráðs. Dómarar aðildarskólanna
(svokallaðir skóladómarar) eru vald-
ir af mikilli kostgæfni svo ekki sé
hætta á hlutdrægni. Auk þess hafa
lið heimild til að hafna dómara telji
þau ríka ástæðu til. Oddadómarar
eru allir útskrifaðir úr sínum skóla
og því taldir hlutlausir aðilar. Ein-
ungis þeir sem hafa mikla reynslu
af MORFÍS og/eða hafa sýnt góða
hæfileika sem dómarar fá að sitja í
oddadómararáði. Oddadómari má
aldrei dæma lið þess skóla sem hann
útskrifaðist úr.
Þegar búið var á þennan hátt að
tryggja hlutleysi dómara og með
dómaranámskeiðum búið að koma í
veg fyrir vankunnáttu gekk keppnin
stórslysalaust í fimm ár. Auðvitað
komu stundum upp klögumál, en vel
var leyst úr öllu slíku því komið
hafði verið á fót rétti MORFÍS,"sem
fjallaði um öll slík mál. í hvert sinn
sem rétturinn kom saman voru skip-
aðir í hann þeir aðilar sem minnst
þóttu tengjast málinu, svo fyllsta
hlutleysis væri gætt.
Breytinga er þörf
En þegar búið var að tryggja að
keppnin gæti farið fram vandræða-
laust og yrði öllum aðstandendum
til sóma fóru að heyrast sífellt fleiri
raddir um að hún væri stöðnuð, dóm-
blaðinu þyrfti að breyta og jafnvel
fyrirkomulaginu í heild. Ýmsar til-
raunir voru gerðar til að breyta dóm-
blaðinu stig af stigi, en fáar, ef
nokkrar, hlutu hljómgrunn. Það var
ekki fyrr en á síðasta aðalfundi fé-
lagsins að verulegar breytingar áttu
sér stað.
Svo þeir, sem ekki hafa fylgst
með MORFÍS að jafnaði, geti full-
komlega skilið þær römmu deilur
sem nú hljóma víða um landið og
miðin vil ég útskýra þann staðal sem
dómarar fylgja við útreikning stiga.
Dómblað MORFÍS er þannig upp
byggt að dómari gefur ræðumanni
„Sem mikill áhugamað-
ur um MORFÍS telur
undirritaður að MS hafi
unnið keppninni mikið
tjón með þessu fjöl-
miðlaírafári. En þó
unnu þeir sjálfum sér
mest tjón með fljót-
færnislegum og van-
hugsuðum viðbrögð-
um.“
stig á bilinu 1 til 10 fyrir mismun-
andi atriði eftir því hvernig hann
metur frammistöðu ræðumanns.
Stigin færir dómarinn í sérstaka
reiti og hafa reitirnir mismunandi
vægi. Liðimir sem gefið er fyrir eru
þannig:
Liður: Vægp:
Ræðutækni
Sannfæring
Rökfesta
Svör/mótrök
Uppbygging
Islenskt mál
1,5 var2
1.5 var 2
2.5 var 2
óbreytt
1.5 var 1
óbreytt
Eins og sjá má breytist vægi liða
nokkuð, en þó kom á daginn, þegar
farið var að bera saman gamla dóm-
blaðið og það nýja, að munurinn var
sáralítill, í stigum talið. En tillagan
var samþykkt og þar við sat. Stuðn-
ingsmenn tillögurnnar, MS og full-
trúar Menntaskólans á Akureyri,
virtust þó hæstánægðir, að minnsta
kosti fyrst í stað. Margir voru á
sama máli, það er að breyta þýrfti
dómblaðinu svo rökfesta og ræðan
sjálf skiptu mestu máli, en ekki voru
allir sammála um að þetta væri rétta
leiðin.
Vandræði
Að undangengnu öllu þessu þrasi
og málþófi skýtur það frekar skökku
við að Menntaskólinn við Sund segi
sig í fússi úr MORFÍS, skömmu eft-
ir að hafa, í fyrsta skipti, tapað
keppni í fyrstu umferð MORFÍS.
Þeta bentu þeir félagar sjálfir á í
áðurnefndu viðtali á Rás 2. Þar
sögðu þeir að sá ósigur hefði bara
verð „dropinn sem fylíti bikarinn“.
Þeir sögðu að dómgæslan hefði ver-
ið óskiljanleg og að til dæmis hefði
lið MS verið „þó nokkrum stigum
undir í hléi“. En hvernig var málum
í raun og veru háttað? Hver var
hann þessi dropi?
Dropinn
Þann 19. október sl. háðu MS og
Fjölbrautaskólinn í Garðabæ harða
og spennandi keppni í fyrstu umferð
MORFÍS. Eftir mikil vandræði, þar
sem einn af áður útnefndum dómur-
um vantaði, var útvegaður nýr dóm-
ari í skyndi.
Fyrir valinu varð Elsa Björk Vals-
dóttir, fyrrverandi meðlimur fram-
kvæmdastjórnar og umsjónarmaður
dómaranámskeiðs til tveggja ára,
kona sem hefur verið treyst fyrir
ábyrgðarmiklu hlutverki og leyst það
vel af hendi. Auk þess er hún sá
dómari sem býr yfir hvað mestri
reynslu. Loks fór keppnin fram og
var henni útvarpað á Rás 2 í áður-
nefndum þætti, „Laus í rásinni“.
Ekki ætlar undirritaður að leggja
mat á það hvort sigur FG hafi verið
ósanngjarn og því síður að veija þá
dómara sem dæmdu þessa keppni,
það gera þeir best sjálfír. Hins veg-
ar þarf að minna lið Menntaskólans
við Sund á ákveðið plagg, sem þeir
skrifuðu allir undir fyrir keppnina
og hljóðar eitthvað á þá leið að allir
sem hlut eigi að máli hafi verið sátt-
ir við þá breytingu sem gerð var á
skipan dómara og heita því að vegna
hennar verði engir eftirmálar. En
nú er sko heldur betur annað upp á
teningnum.
Skrýtið
Á þeim sex mánuðum sem liðnir
eru síðan breytingar á dómblaði voru
samþykktar hafa nokkrir skipt um
skoðun og vilja nú ekkert við það
kannast að hafa samþykkt breyting-
arnar. En þykir þeim sem til þekkja
ekki skrýtið að einn af þeim sem
vann hvað ötulast að breytingunum
og var í framkvæmdastjórn MORFÍS
á þeim tíma, einn úr ræðuliði MS,
skuli nú skilja við keppnina með
þeim orðum að dómblaðið sé „ágætt
í sjálfu sér, en það virðist bara vera
meingallað"?
Finnst fólki ekki skrýtið að um
leið og lið MS sakar MORFÍS um
að „svíkja þá hugsjón sem lá til
grundvallar í upphafi" saka þeir
Jónas Friðrik Jónsson, einn af hug-
sjónamönnunum, og Elsu B. Vals-
dóttur, reyndasta dómarann, um lé-
lega dómgæslu?
Er ekki einkennilegt að lið MS
skuli lýsa því yfir á Rás 2, útvarpi
allra landsmanna, og síðar í sjón-
varpsfréttum að þeir ætli „ekki að
gera neitt stórmál úr þessu“ og
ætli „ekki að vera með neina hryðju-
verkastarfsemi“?
Ræðulið MS sagði, í áðurnefndu
viðtali, að of mikið væri um leikara-
skap í MORFÍS og nauðsynlegt
væri að halda sig við hefðbundna
mælskulist. En er það ekki skrýtið
að örfáum andartökum áður sagði
sama ræðulið að það væri rangt að
MORRFÍS „segði fyrir verkum“ og
mótaði ræðustíl skólanna? Er það
ekki sérstaklega skrýtið þegar haft
er í huga að MORFÍS er féiag allra
framhaldsskóla og fer með stjórn
keppninnar þar sem einfaldur meiri-
hluti ræður?
í áðurnefndu viðtali á Rás 2 sögðu
þeir félagar einnig að MS hefði
gengið ágætlega hingað til. Rétt er
það, MS hefur að minnsta kosti tvi-
svar komist í undanúrslit og einu
sinni sigrað í keppninni. En með
nýjum tímum koma nýir menn. í
fyrra komst MS aðeins í aðra um-
ferð, eins og þeir bentu sjálfir svo
greinilega á. Er ekki skrýtið að nú
fyrst, eftir svo fallvalt gengi mót-
mæla þeir keppninni með orðum eins
og „keppnin er á villigötum“,
„keppnin á ekkert skylt við mælsku-
og rökræðulist“ og „keppnin er ekki
samboðin virðingu MS“.
Isinn er háll
Sem_ mikill áhugamaður um
MORFÍS telur undirritaður að MS
hafi unnið keppninni mikið tjón með
þessu fjölmiðlaírafári. En þó unnu
þeir sjálfum sér mest tjón með fljót-
færnislegum og' vanhugsuðum við-
brögðum.
í margumtöluðu viðtali sögðu fé-
lagarnir eitthvað á þá leið að „þetta
er eiginlega komið út fyrir alla taps-
árni, þessi keppni var bara dropinn
sem fyllti bikarinn" og áttu þá vænt-
anlega við keppnina gegn FG 19.
október. Einnig sagði einn þeirra að
lið MS hefði, öllum að óvörum, verið
„þó nokkrum stigum úndir í hléi“.
Hið rétta er að í hléi, þegar búið var
að gefa á bilinu 1.200 til 1.400 stig,
var munurinn á liðunum 2 stig.
Það er því heldur ekki rétt að FG
hafi verið með „afgerandi forystu á
öllum liðum dómblaðsins í báðum
umferðum." Því telur undirritaður
að menntskælingar standi á mjög
hálum ís þessa dagana.
Þessum ábendingum er þó ekki
ætlað að rógbera neinn á nokkum
hátt, enda einungis fjallað um stað-
reyndir. Það hlýtur hins vegar alltaf
að halla á þann sem fer fijálslega
með staðreyndir. Ástæðan fyrir
ábendingunum er að í títtnefndu
útvarpsviðtali kom einungis önnur
hlið málsins fram, að þar sem undir-
ritaður er sannur áhugamaður um
rökræður og áframhaldandi
MORFÍS-keppni taldi hann sér skylt
að skýra frá þeim helming sannleik-
ans sem látinn var ósagður í þættin-
um á Rás 2.
Satt eða logið?
Að endingu er hér með skorað á
þá sem áhuga hafa á að kynna sér
þetta mál til hlýtar að taka höfðing-
legu boði skólafélags MS sem kom
fram í viðtalinu. Þar sögðu ræðu-
menn MS að hægt væri að senda
myndbandsupptöku af keppni MS
við FG til þeirra sem þess óskuðu.
Þá geta þeir sem boðinu taka einnig
haft í huga að í viðtalinu lét ræðulið
MS í ljós þá ósk að MORFÍS byggði
á rökræðum, og borið það saman
við það sem á myndbandinu kemur
í ljós. Og dæmi nú hver fyrir sig...
Höfundur er áhugamaður um
MORFÍS.
Grínið er fúlasta alvara
Nokkrar spurningar til Ingunnar St. Svavarsdóttur
eftir Snjólf Ólafsson
í greininni Eflum Island sem
eina þjóð (Morgunblaðinu 11. okt-
óber) kallar Ingunn þá grínista sem
láta í ljós efasemdir um að ástæða
sé til að beijast gegn byggðarösk-
un. Ég er einn þeirra sem tel brýna
ástæðu til að efast um það. Það
er mjög alvarlegt að nær ekkert
er rætt um hvaða byggðabreyting-
ar séu æskilegar og hveijar ekki,
né um það hvort reyna eigi að
hafa áhrif á þær. Vissulega eru
þetta afar erfiðar spurningar og
auðveldast er að ganga út frá því
að byggðaröskun sé óæskileg, eða
einfaldlega slá þessu upp í grín!
Þeir sem nota orðið byggðarösk-
un virðast einfaldlega eiga við allar
breytingar á byggð í landinu. Því
virðist eðlilegra að kalla þetta
byggðaþróun eða einfaldlega
„Til að fyrirbyggja mis-
skilning skal tekið fram
að ég tel áframhaldandi
fólksflutninga til höf-
uðborgarsvæðisins, í
þeim mæli sem talað er
um að séu líklegir, alls
ekki æskilega.“
byggðabreytingar. Ef Ingunn telur
byggðaröskun vera annað en
byggðaþróun þá væri fróðlegt að
heyra í hveiju munurinn felst.
Margir telja að áframhaldandi
byggðabreytingar séu nauðsynleg-
ar til þess að lífskjör á Islandi
geti verið sambærileg við ná-
grannalöndin í framtíðinni.
Byggðanefnd forsætisráðherra tel-
ur að styrkja eigi svonefnd at-
vinnuþróunarsvæði. Væntanlega
fallast þeir þar með á að æskilegt
sé að kauptúnum, kaupstöðum og
sveitabæjum utan atvinnuþróunar-
svæðanna fækki.
Skoðanir mínar byggjast á
þremur grundvallaratriðum: Þeim
störfum sem byggjast á nálægð
starfsmanns við marga íbúa fer
sífellt fjölgandi í þjóðfélaginu.
Dæmi eru þýskukennari, bóka-
safnsfræðingur, tannsmiður og
söngvari. Almenningur gerir sífellt
meiri kröfur um þau „lífsgæði“
sem byggjast á því að búið sé í,
eða nálægt, þéttbýli. Dæmi eru góð
heilbrigðisþjónusta, áhugaverð
störf fyrir bæði hjónin, möguleiki
á hljóðfæranámi að eigin vali og
greiður aðgangur að menningar-
viðburðum. Margar auðlindir og
mannvirki er bæði dýrt og þjóð-
Snjólfur Ólafsson
hagslega óhagkvæmt að nýta.
Dæmi: Vatnsorkan í litlum ám;
mjólk framleidd á afskekktum
bæjum; ýmis hafnarmannvirki.
Til að fyrirbyggja misskilning
skal tekið fram að ég tel áfram-
haldandi fólksflutninga til höfuð-
borgarsvæðisins, í þeim mæli sem
talað er um að séu líklegir, alls
ekki æskilega.
Að lokum eru hér nokkrar
spurningar til Ingunnar (og ann-
arra sem vilja svara þeim);
1. Er óæskilegt að íslenskum
sjávarþorpum fækki?
2. Er óæskilegt að sveitabæjum
fækki?
3. Er það slæmt að enginn búi
lengur á Hornströndum?
4. Er það slæmt að í Mjóafirði
sé eingöngu búið á sumrin?
5. Er þjóðhagslega hagkvæmt
að nýta áfram allar bryggjur,
öll pósthús og öll frystihús sem
nú eru í notkun?
6. Ætti það að vera hluti af
byggðastefnu að auðvelda þeim
að flytja, sem vilja flytja frá
stöðum þar sem mikil fólks-
fækkun hefur orðið, t.d. með því
að einhver sjóður kaupi þær
húseignir sem ekki seljast á al-
mennum markaði?
Ef svarið við einhverri af fyrstu
fímm spurningunum er jákvætt þá
þætti mér vænt um að fá útskýr-
ingar á því hvers vegna.
Höfundur er kennari við Háskóla
íslands.