Morgunblaðið - 30.11.1990, Side 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. NÓVEMBER 1990
Leiksoppar
karlmannsins
Bókmenntir
Súsanna Svavarsdóttir
Leiðbeiningar fyrir konur um
framhjáhald
Höfundur: Carol Clewlow
Þýðandi: Sverrir Hólmarsson
Útgefandi: Iðunn
Það skal fyrst tekið fram að hér
er á ferðinni skáldsaga - og að
fyrirsögnin er dálítið villandi. í bók-
inni eru ekki leiðbeiningar fyrir
konur sem ætla - eða vilja - halda
framhjá mönnunum sinum.
Onei - hún er eiginlega miklu
merkilegri en það. Því hún fjallar
um hlutverk hjákonunnar sem and-
stæðu við hlutverk eiginkonunnar
- og hvorugt í rauninni fýsilegur
kostur.
Sögumaður er Rose - sem alltaf
hefur verið á móti framhjáhaldi og
að standa í samböndum við gifta
menn. Jennifer, vinkona hennar,
heldur við ljóðskáldið David, Helen
heldur við Ray, forstjórann í fyrir-
tækinu sem hún vinnur eins og
skepna hjá. Jo er í pólitík - og
hefur hjálpað ástmanni sínum, sem
er giftur til að komast áfram.
Reyndar varð honum helst til fram-
dráttar í síðustu kosningabaráttu
að konan hans stóð við hlið hans -
bambandi ólétt. Samband hans,
Martins, við Jo er leynilegt og það
gæti stefnt pólitískum frama þeirra
beggja í voða ef upp um það kæm-
ist.
Jennifer og Rose fara í háskóla
til að læra bókmenntir og þar hittir
Rose, hin dyggðuga, prófessor Paul
- sem verður um tíma elskhugi
hennar og hún verður ástfangin.
En á bak við alla þessa menn eru
eiginkonur; Monika á bak við Paul,
Margaret á bak við Martin, Sandra
á bak við Ray og vesalingurinn hún
Francie á bak við David.
Þessi fjögur framhjáhaldssam-
bönd þróast á mismunandi vegu.
Jo er fjandans sama um konu Mart-
ins - já og hann reyndar líka. Helen
lætur sér fátt um finnast hvort
Sandra er sár. Þó er ljóst að hvorug-
ur þessara manna mun skilja við
konurnar sínar. Jennifer finnst
Francie hræðileg og einsetur sér
að taka David frá henni; samband
hans og Francie sé hvort eð er bara
misskilningur. Og Rose, sem er allt-
af að hugsa um Moniku, til að byrja
með - hafa samkennd með henni
og passa sig að taka ekkert frá
henni, nema örfáar stundir, sem
Glœsilegt úrval
afsilki- og
ullarslœðum
tískuverslun,
Kringlunni, sími 33300.
hún veit hvort eð er ekkert af -
þar til hún verður ástfangin af
Paul. En þá er sambandinu líka
lokið. Þetta var jú allt bara leikur
frá hans hálfu.
Þar sem Rose er sögumaður,
fylgist lesandinn mest með því sam-
bandi og hin samböndin varpa að-
eins ljósi á það. En lesandinn fær
líka að skyggnast inn í líf eigin-
kvennanna. Og það er sérkennileg
mynd sem við blasir; eiginkonurnar
þjást fyrir það að vera ekki nógu
miklar konur fyrir mennina sína -
og ástkonurnar þjást, vegna þess
að þær vita að þær geta aldrei átt
neitt annað en leynilíf með þessum
mönnum. Ástkonan sem er ekki í
neinni baráttu er Jo og eiginkonan
sem er ekki heldur í baráttu er
Monika. Hún er ansi æðrulaus
gagnvart tilverunni og segir: „Eig-
inmaður sem er manni trúr er eins
Carol Clewlow
og eiginmaður sem er ríkur. Það
væri ósköp þægilegt en maður
kemst af án þess.“ Að öðru leyti
ríkir tortryggni milli ástkvenna og
hjákvenna.
Það er æði margt skemmtilegt í
þessari bók - og vel gert. Það sem
er þó makalaust er þessi afhjúpun
á blekkingunni. Eiginkonum og ást-
konum hefur alltaf verið stillt upp
sem andstæðum. Og fyrir hvað?
Jú fyrir að elska sama manninn.
Varla hægt að eiga meira sameigin-
legt.
En karlmaðurinn er stikkfrí. Eig-
inkonunum er illa við ástkonurnar
og reyna að storka þeim og hjákon-
urnar reyna að storka eiginkonun-
um - uns fullkominn fjandskapur
•ríkir og önnur gefst upp. En í raun-
inni er hvorug þeirra að svíkja
neinn. Hjákonan hefur aldrei lofað
eiginkonunni trúnaði. Það var eigin-
maðurinn. Báðar konurnar eru leik-
soppar karlmannsins; annarri er
hann orðinn vanur og hún býr hon-
um notalegt heimili sem hann nenn-
ir ekki að riðla (með börnin að yfir-
varpi), hin er ný og skemmtir hon-
um. Þó særir hann stolt beggja,
báðar þjást, báðar bíða.
En bókin er ekkert einhliða lýsing
á þessum þjáningum kvennanna.
Þær eiga allar sínar skemmtilegu
stundir og þær eru ekkert einar um
að hrífast af fráteknum aðilum.
Monica hefur átt sér elskhuga, sem
vildi fá hana burt frá Paul. Og þján-
ing hans er engu minni en kvenn-
anna og hann skrifar bók um ástar-
samband þeirra. En það er þó und-
arlegt að hann kýs að sjá ástarsam-
bandið sem eitthvað ógeðslegt, þeg-
ar Monica hafnar honum og segir:
„Þú hefur notað mig eins og hann
notaði ástkonur sínar. Við höfum
öll, þær og ég, verið að halda þessu
subbulega hjónabandi ykkar gang-
a,ndi. Hvað var það sem við gáfum
ykkur, Monica, honum og þér? Það
er blóðið, er það ekki, Monica? Það
var það sem við gáfum ykkur. Þið
eruð vampírur sem sjúgið blóðið úr
elskhugum ykkar til að dæla því inn
í þetta dauða hjónaband ykkar.“
Hjónaband Pauls og Monicu er þó
allt annað en dautt. Hann kyngir
höfnuninni ekki eins einfaldlega og
konurnar - þótt yfir það firnist.
Þetta er árans góð bók, sem allar
konur ættu að lesa. Frásögnin er
lifandi og sársaukinn í henni mjög
raunverulegur. Og Carol Clewlow
finnur enga algilda lausn. Hver og
ein kona í sögunni fínnur sína eigin
lausn - sem kannski er blekking,
kannski frestun, kannski flótti.
Hver veit? Allt um það, þá er þýð-
ingin vönduð, málfarið eðlilegt,
laust við væmni og klisjur - jafn-
vel á þeim stöðum þar sem verið
er að snerta leyndustu hugsanir og
tilfinningar.
Andailakið og eilífðin
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Stefán Sigurkarlsson: Skuggar
vindsins (44 bls.).
Mál og menning 1990.
í bókinni eru 27 ljóð, flest all-
stutt, sum eins konar skyndimynd-
ir. Lýsingar af manni og náttúru
eru tíðar (Kvöld, Tunglnótt, Sýn)
og ekki lausar við ýmis hljóð, t.a.m.
„mas lækja“ og „stunur stórfljóta“
(Leit).
Steíán Sigurkarlsson yrkir
óvenjufeg ljóð og oft fyndin. Hásk-
inn er samt sjaldan fjarri. Stundum
er um að ræða að ofurhversdagsleg
atvik þenja sig í myndrænt og
hljómrænt veldi. Kveikjan er stund-
um varla viðlitsins verð, sýnast vera
andartaks hugdetta, en útfærslan
gerir allan mun. Sem dæmi um
þetta má birta tætlur úr Skjóna á
Hrauni:
Þegar ég var sjö ára var ég í sveit
•í Grindavík þegar þurfti að hirða
vár ég sendur upp á Hellur að sækja
Skjóna því báðir bræðumir voru með
tvöfalda hryggskekkju en Skjóni
sneri í mig rassinum /... /
mér fínnst Skjóni á Hrauni
gáfaðasti hestur sem ég
hef kynnst Jóhann.
Það er örðugt að segja hví þessi
stutta ljóðsaga verður manni hug-
stæð, kannski er það þjáningin í
steríó: Myndin af bræðrunum
tveimur með tvöfalda hfyggskekkju
að bera hey í sjálfan burðaijálkinn!
Eða skiptir seinasta orðið, „Jó-
hann“, hér sköpum?
Þótt mörg ljóðanna hafí svipað
yfirbragð og ljóðið um Skjóna og
láti lítið yfir sér við fyrstu sýn er
samt augljóst, þegar nánar er að
gætt, að þau eru tæpast afrakstur
andartaks hugdettu. Við hvem lest-
ur skerpast sérkenni þeirra og
áhrif, t.d. í Einþáttungi. Hér kemur
dauðinn í heimsókn og spyr persón-
una um stétt, stöðu og fjöískylduað-
stæður. Síðan þetta í lok ljóðsins:
Hægan, hægan -
nú skal ég sækja glas af vatni.
Og heilsan?
Stórkostlegt!
Eigum við þá að koma?
Samt er ekki því að neita að sum
ljóðin eru fulleinföld til að eiga al-
varlegt erindi í bók. Það er ófull-
nægjandi fyrir lesandann að sjá
þegar algeng náttúrumynd eða ein-
föld hugkveikja nær ekki að um-
breytast í nýja vídd. Einhvem
herslumun vantar að þessu leyti í
ljóð eins og Haf og Götuna.
Það liggur nærri að kenna ljóð
Stefáns frekar við tilfinningu en
hugsun, fagurfræðin situr þar
framar spekinni. Skynhrif marg-
vísleg koma títt fyrir, sérstaklega
eru kenndir endurspeglaðar á
hljómrænan hátt (Hljómkviða,
Söngur). Stundum kristalla ljóðin
tiltekin sannindi eins og í skærum
blossa og gefa lesandanum töluvert:
Draumar
Ó,
flýjum inn í draumana
frá ópum dagsins
ekki drauma
ekki inn í ógnir þeirra
Það sem þessum lesanda hér sýn-
ist þungvægast í ljóðagerð Stefáns
er hnífskörp og hárnæm skynjun á
rúmi. og tíma, blekkingu og veru-
leika. Sum ljóðin virðast vera ort
af fullvissu um að sérhvert augna-
blik hafi fólgið í sér þunga eílífðar-
innar, önnur endurspegla hve
augnablikið er raunar undurbrot-
hætt. Það getur alltaf brugðið til
beggja vona:
Við Njarðargötu
Snjóinn hefur tekið upp
gluggaráðumar drekka fölgult sólskinið
í bakgöráunum skjalfa trén af gleði
vorið er að koma!
Stefán Sigurkarlsson
sér ekki á græna slikju í runnunum?
eða, er það bara rökkrið?
V
Kannski hann fari að snjóa með kvöldinu?
Seinast en ekki endilega síst:
Bókin fer vel í hendi enda er kápu-
hönnun til fyrirmyndar.
\
Hausthefti Skírnis
Lyngmóar - með bílskúr
Sérlega vönduð 4ra herb. íbúð á 1. hæð í enda.
Parket. Stórar suðursvalir: Fallegt útsýni. Innbyggður
bílskúr. Verð 8,9 millj.
S: 685009-685988
ÁRMÚLA21
DAN V. S. WIIUM, LÖGFRÆÐINGUR, .
ÓLAFUR GUÐMUNDSSON. SÖLUSTJÓRI.
MÝTT SÍMAN0MER
BLAÐAAfGRBÐSlU-
HAUSTHEFTI Skírnis, Tíma-
rits Hins íslenska bókmenntafé-
lags, 164. árg., er komið út. Rit-
stjórar eru Vilhjálmur Arnason
og Ástráður Eysteinsson.
Dauðinn er meginefni þessa
Skírnisheftis. í fjórum ritgerðum
er fjallað um dauðann eins og hann
birtist í bókmenntum, sögunni og
samtímanum. Margrét Eggerts-
dóttir fjallar um dauðann í Ijóðum
þeirra Hallgríms Péturssonar,
Francois Villon og Johns Dunn.
Vilhjálmur Árnason veltir fyrir sér
siðferðilegri þýðingu dauðans í
mannlífinu og setur fram siðfræði-
legar hugmyndir um aðhlynningu
deyjandi fólks. Sigurður Árnason,
krabbameinslæknir, fjallar um ótt-
ann við dauðann og um reynslu
þeirra sem vinna'með dauðvona
sjúklingum. í ritgerð Matthíasar
Viðars Sæmundssonar er dauðinn
líka eitt meginstefið, ásamt þeim
hryllingi sem atvik á borð við
Tyrkjaránið og Spánverjavígin
vekja.
fyrir
SfÖiD
steinsteypu.
Léttir
nw)l'N. meðfærilenir
viöhaldslitlir.
lyrlrliawlondl.
Þ.ÞORGRfMSSON &00
Ármúla 29, Reykjavík, sími 38640
Kristin trú er viðfangsefni Þor-
steihs Gylfasonar í ritgerð sem
hann nefnir Ljósið sem hvarf. Rit-
höfundarnir Guðbergur Bergsson
og Vilborg Dagbjartsdóttir skrifa
um systurnar Málfríði og Sigríði
Einarsdætur frá Munaðarnesi.
Hjörleifur Guttormsson, alþing-
ismaður, og Sigmundur Guð-
bjarnason, háskólarektor, halda
áfram í Skírnismálum umræðu sem
hafin va_r í síðasta hefti um áhrif
aðildar íslands að Evrópubanda-
laginu. I öðrum Skírnismálum
varpar Páll Skúlason fram spurn-
ingum til rithöfunda og Þórir Kr.
Þórðarson birtir hugvekju um
stöðu mannvísinda á Islandi.
í Greinum um bækur fjallar
Ástráður Eysteinsson um prósa-
verk Gyrðis Elíassonar, Gunnar
Skarphéðinsson um íslensk skóla-
ljóð, Jón Karl Helgason um nýjar
íslenskar smásögur og Sigurður
A. Magnússon. skrifar um bók
Neils Postman, Að skemmta sér
til ólífis. Umsagnir um fjögur
fræðirit er að finna í nýjum þætti
sem ber heitið Fregnir af bókum-
Skáld Skírnis er fngibjörg Har-
aldsdóttir og birtast þijú ljóð eftir
hana í heftinu. Mynd Jóhanns
Briem, Valkyijur, prýðir forsíðu
Skírnis og fjallar Halldór Björn
Runólfsson um hana.
Þessu hausthefti Skírnis fylgir
bókmenntaskrá Skírnis og er það
sú 22. í röðinni.