Morgunblaðið - 24.01.1991, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. JANUAR 1991
jK**9t Útgefandi mfyfofrife Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri HaraldurSveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúarritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, símí 691100. Auglýsingar: Aðal- stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 100 kr. eintakið.
Gjald fyrir
sjónvarpsrásir
A thyglisverð frétt birtist í Morg-
/\ unblaðinu í gær um sjónvarps
márl Bretlandi. Þar sagði m.a.: „Á
þessu ári verður útsendingarréttur
brezku sjónvarpsstöðvanna ITV seld-
ur hæstbjóðanda. Tilboðsfrestur renn-
ur út 31. janúar nk. .. Nú var ákveð-
ið að halda uppboð á útsendingarrétt-
inum og verður að bjóða sérstaklega
í hvert þessara 15 svæða (sjónvarps-
stöðvarnar eru svæðisbundnar, inn-
skot Mbl.) og rekstur morgunsjón-
varpsins. Rétturinn verður að líkind-
um til 10 ára í þetta skipti. Eftir þrýst-
ing frá sjónvarpsfyrirtækjunum var
ákveðið, að það væri ekki sjálfgefíð,
að hæstbjóðandi fengi útsendingar-
réttinn, heldur þyrfti hann að upp-
fylla ákveðnar gæðakröfur. Sérstakt
sjónvarpsráð fjallar um umsóknimar
og ákveður á haustdögum, hveijir fá
réttinn á hverju svæði.“
Hér era starfræktar tvær sjón-
varpsstöðvar og nú endurvarpa þær
jafnframt útsendingum tveggja gervi-
hnattasjónvarpsstöðva. Þar að auki
er Stöð 2, eftir því sem bezt verður
vitað, handhafi þriðju sjónvarpsrásar-
innar, sem upphaflega var úthlutað
til Sýnar hf. Að vísu kann það að
vera álitamál, hvort svo sé. Útvarps-
leyfí til Sýnar hf. er fallið niður en
ágreiningur kann að vera um, hvort
í því felist, að úthlutun sjónvarpsrásar
til fýrirtækisins hafí verið afturkölluð.
Áðferðir Breta, sem hafa áratuga
reynslu af sjónvarpsstarfsemi vekja
upp spurningar. Hvers vegna er það
sjálfsagt, að sjónvarpsrás, sem úthlut-
að hefur verið til eins fyrirtækis gangi
kaupum og sölum, eins og gerðist er
Stöð 2 yfirtók rekstur Sýnar hf.? Þar
verða gæði, sem úthlutað er án endur-
gjalds af almannavaldi að tekjulind
fyrir þá, sem fengu rásinni úthlutað
í því skyni að hefja reksturþriðju sjón-
varpsstöðvarinnar. Er hægt að fram-
selja slíkan rétt með þeim hætti, sem
gert var eða seljendur og kaupendur
töldu, að hefði verið gert? Er það
ekki ámælisvert af samgönguráðu-
neyti að láta það óátalið?
Nú stendur yfír á vegum Ríkisút-
varpsins og Stöðvar 2 endurvarp á
fréttum tveggja erlendra gervihnatta-
sjónvarpsstöðva. Verði niðurstaðan
sú, að eftirspum sé eftir slíkum út-
sendingum, þegar til lengri tíma er
litið má spytja, hvort það sé sjálfsagt
mál með hliðsjón af framansögðu, að
t.d. Stöð 2 noti Sýnarrásina til að
senda út fréttir CNN-sjónvarpsstöðv-
arinnar?
Svavar Gestsson, menntamálaráð-
herra, tók ákvörðun um það fyrir
nokkrum dögum að rýmka heimild til
gervihnattasendinga frá því, sem ver-
ið hafði í þeirri reglugerð, sem Stöð
2 braut með upphaflegum útsending-
um á fréttum CNN. Þar með lagði
ráðherrann blessun sína yfír hið upp-
haflega brot og er það út af fyrir sig
íhugunarefni, hvort ráðherra í ríkis-
stjórn getur unnið með þeim hætti. Á
Spáni era þung viðurlög við brotum
á þeim lögum og regium, sem sett
hafa verið um sjónvarpsstarfsemi og
ef um alvarlegt brot er að ræða er
hægt að svipta sjónvarpsstöð útsend-
ingarleyfí í skemmri eða lengri tíma.
í kjölfar þessarar ákvörðunar ráðher-
rans, hóf RÚV útsendingar á fréttum
brezku Skæ-stöðvarinnar. Þegar tekið
er tillit til þessara erlendu fréttaút-
sendinga er einungis lítið brot af efni
innlendu sjónvarpsstöðvanna íslenzkt.
Þær era eins og nú standa sakir að
verulegu leyti endurvarpsstöðvar fyrir
erlend sjónvarpsfyrirtæki.
í forystugrein í Morgunblaðinu í
síðustu viku sagði m.a.: „Fari svo
fram sem horfír er mikil hætta á
því, að landsmenn tali jafn bjagaða
íslenzku, þegar fram í sækir og sagt
er, að sumir landsmenn hafí gert á
niðurlægingarárum danska tímabils-
ins.“
Að sumu leyti er betra, að íslend-
ingar eigi kost á því að fylgjast með
útsendingum margra gervihnatta-
stöðva, jafnvel allra, en þær eru nú
að verða 20 talsins, heldur en einnar.
Það getur varla verið markmið lög-
gjafans að vemda dulbúna einokun
CNN og Skæ. Hin erlendu menningar-
áhrif dreifast meira og koma frá
mörgum þjóðlöndum, eru ýmist á
ensku, amerísku, þýzku, frönsku,
spænsku eða ítölsku og sjálfsagt á
fleiri tungumálum. Hættan á því, að
þjóðin verði fyrir yfírþyrmandi áhrif-
um úr einni átt verður þar með minni.
Pjöldi sjónvarpsrása, sem hægt er
að nýta, er hins vegar takmarkaður
og fáránlegt, að einstaklingar eða
fyrirtæki fái þeim úthlutað endur-
gjaidslaust, að ekki sé talað um, að
leyfílegt sé að framselja slíka úthlutun
til annarra fyrirtækja eða einstaklinga
gegn greiðslu.
Hér eigum við að fylgja fordæmi
Breta og úthluta sjónvarpsrásum
gegn endurgjaldi, hugsanlega til
hæstbjóðanda, ef svo ber við, að fleiri
sæki um en íjöldi nothæfra rása leyf-
ir úthlutun til. Tekjumöguleikarnir í
sambandi við dreifingu á erlendu sjón-
varpsefni með þeim hætti, sem RÚV
og Stöð 2 gera nú era veralegir og
þar sem um takmörkuð gæði er að
tefla er fráleitt að úthluta þeim án
endurgjalds.
Þeim fjármunum, sem inn koma
vegna úthlutunar á sjónvarpsrásum
yrði bezt varið til þess að stórefla
íslenzka dagskrárgerð í þeim innlendu
sjónvarpsstöðvum, sem hér era starf-
ræktar. Með því móti verður sam-
keppnisstaða þeirra gagnvark erlendu
gervihnattasjónvarpi stórbætt.
Reynsla annarra þjóða bendir til, að
þar sem öflugar innlendar sjónvarps-
stöðvar eru starfræktar hafí gervi-
hnattasjónvörp minni möguleika en
ella. Þess vegna skiptir miklu, að ta-
kast megi að bæta og auka það
íslenzka efni, sem sent er út í íslenzku
sjónvarpsstöðvunum tveimur. En þá
þarf líka að vera fyrir hendi mepning-
arlegur metnaður á innlendu sjón-
varpsstöðvunum.
Við getum ekki lokað okkur af frá
umheiminum, eins og Morgunblaðið
sagði í forystugrein um þessi mál í
síðustu viku en við getum heldur ekki
lokað augunum fyrir þeim hættum,
sem að tungu okkar og menningu
steðja. Með því að taka umtalsvert
gjald fyrir þær sjónvarpsrásir, sem
þarf.til að senda út erlent gervihnatta-
sjónvarp og nota það gjald til þess
að efla innlenda dagskrárgerð getum
við snúið vöm í sókn.
Það er svo umhugsunarefni út af
fyrir sig í þessu sambandi, að vegna
aðildar að EB geta sjónvarpsfyrirtæki
í öðrum EB-löndum keypt upp brezk-
ar sjónvarpsstöðvar að hluta til eða
öllu leyti. Hver væri staða okkar, ef
íslenzk menningarlandhelgi væri öll-
um opin með þeim hætti?
Á vettvangi ofbeldisverka Rauða hersins í Vilnius í Litháe
Tilbúnir að berjasl
byssum gegn skri(
VIÐ KOMUM til Vilnius í Litháen á þriðja tímanum á laugardag að
loknum þriggja tíma kappakstri í bílalest frá Rigu. Brottförinni hafði
seinkað nokkuð vegna þess að Jón Baldvin saknaði um morguninn tösku
sem hann hafði vitað af í herbergi sínu kvöldið áður. Menn tóku þetta
nærri sér og hvísiað var um að KGB hefði brotist inn á ráðherrann
sofandi. Skömmu síðar fannst taskan í anddyri hótelsins með öllu sem
í henni hafði verið, þar á meðal 20 þúsund sænskum krónum en ekki var
á mönnum að heyra að sú staðreynd drægi úr möguleikunum á því að
KGB hefði verið að verki. Það var ískalt i Vilnius, snjóföl yfir og götur
hálar og við sikksökkuðum milli akreina í átt að hótelinu þar sem við
áttum að fá hálftíma til að koma okkur fyrir áður en farið yrði til þing-
hússins þar sem Landsbergis forseti og aðrir forsvarsmenn lýðveldisins
hafa haldið til undanfarið ásamt hundruðum sjálfboðaliða. Skammt frá
hótelinu ókum við fram hjá sjónvarpshúsinu þar sem óvopnað fólk hafði
verið skotið með dom-dom-kúlum og kramið undir skriðdrekabeltum
sunnudaginn áður. Við húsið stóðu hermenn gráir fyrir járnum og vökt-
uðu sundurskotna bygginguna þar sem gardínur blöktu út um brotnar
rúður. Handan götunnar stóð þögull mannfjöldi og hélt á lofti fánum
Eystrasaltsríkjanna og hinnar pólsku Samstöðu. Á gangstéttinni stóðu
blómakörfur og kveikt hafði verið á fjölmörgum kertum í bæn fyrir
sálum hinna drepnu.
Jón Baldvin var farinn að ræða
við Landsbergis og á leið að þinghús-
inu lentum við aftan við hertrakk
og sátu 8 hermenn á pallinum. Ragn-
ar fór strax að mynda þá í gegnum
bílrúðuna og þegar einn þeirra benti
reiðilega á okkur og kallaði til félaga
sinna veifaði Ragnar til hans og
hann brosti og veifaði á móti enda
sjálfsagt óvanur slíkri kveðju á göt-
unum í Vilnius. Við beygðum í átt
að þinghúsinu og fóram um fyrsta
vegartálmann þegar um þtjú hundr-
uð metrar voru ófarnir.
Það þarf réttu pappírana
Aðkoman að þinghúsinu hér er
allt önnur en í Riga, þetta er nýleg
bygging og miklar grasflatir um-
hverfis. Á flötunum loga eldar og
eins og í Riga era viðarstaflamir
nálægir. Fjöldi fólks situr við eldana
og þegar ekið er að hliðardyram
stendur þar fjöldi fólks og við sjáum
að á torginu framan við húsið eru
þúsundir. Úti fyllir sama reykjarlykt-
in og í Riga vitin en við ætlum að
flýta okkur inn í þinghúsið til að
mynda og ræða við fólkið sem þar
hefur haldið til á aðra viku og getur
átt von á atlögu frá sovéthemum
hvenær sem er. Við smeygjum okkur
á milli vamargarða, sem hlaðnir hafa
verið úr sandfylltum strigapokum,
og að rimlahliði þar sem við þurfum
að fara í gegn til að komast inn í
húsið. Verðir með talstöðvar og
tvíhleyptar haglabyssur stöðva för
okkar og eftir þref er okkur bent á
biðröð þar sem við getum fengið réttu
pappírana. Þar bíða okkar passar og
veifandi þeim er okkur hleypt í gegn
og inn í þinghúsið.
Jesús og María, frelsið sálir
okkar
Um allt era axlarhá virki hlaðin
úr sandpokunum. Mörg hundrað ei-
drauð slökkvitæki blasa við. Bensín-
sprengjur sjást víða, 12 og 12 í
kassa. í stólum og á flatsængum era
sofandi menn, margir með hagla-
byssur sér við hlið, einstaka með litla
riffla en aðrir hafa ekki annað en
lurka eða rörbúta. Sumir eru að spila
á spil, hlusta á útvarp og við nokkur
sjónvarpstæki hafa menn safnast
saman til að horfa á Persaflóastríðið
í Sky. Eg ræði við þijá þessara
manna sem ætla að mæta skriðdrek-
um og dom-dom-kúlum með hagla-
byssur og bensínsprengjur að vopni.
Þaðan höldum við áfram að ganga
um þetta mikla hús og fylgjumst
með þegar landsfrægur leikflokkur
skemmtir á jarðhæðinni við frábærar
undirtektir mannanna. Á jarðhæð-
inni situr gömul kona og selur talna-
bönd og dýrlingamyndir. Ég kaupi
þijú talnabönd. Eftir dijúga stund
förum við út og í þröngina við aðal-
inngang þingsins. Þar blakta íslenski
og litháski fáninn hlið við hlið og
undir er mikill borði, sem á ér letr-
að: Jezau, Marija, myliu jus, belbezit
sielas! Mér er sagt að þetta þýði:
Jesús og María, við tilbiðjum ykkur,
frelsið sálir okkar!
Við einn bálköstinn standa 40-50
konur og karlar, langflest roskin, og
syngja einum stoltum rómi þjóðsöng
sinn og síðan hvern ættjarðarsönginn
ÓOíab;
WflenocE/n
p°A«jrB c
''OAOM; ne
mcrnswE r
r0P£ s i
Lítil stúlka lærir sögu.
af öðrum. Aðalinngangi þinghússins
hefur verið lokað með hlöðnum vegg
úr granítklöppum og á hann eru fest-
ar hundruð ádeilu- og skopmynda,
mótmælaspjöld með slagorðum. Við
myndir af fórnarlömbum hafa verið
lögð blóm og kveikt á kertum. Á
gaddavírsflækju hefur verið festur
fjöldi mynda sem börn hafa teiknað
af skriðdrekum, manndrápum, hetj-
um og illmennum. Skammt undan
er veggur þakinn fréttamyndum sem
sýna Rauða herinn og fómarlömb
hans blóðuga sunnudaginn, eins og
menn hér kalla 13. janúar. Fólkið
virðir þetta fyrir sér af ákafa. Við
göngum fram og til baka, milli bálk-
astanna þar sem fólkið omar sér