Morgunblaðið - 26.01.1991, Qupperneq 10

' lÓRtíÚkBLAÖlÐ' 'LÁÚGÁRDAtiÚR' 26. jXÚÚXR' 1091
10
Varanlegar menjar
________Myndlist______________
EiríkurÞorláksson
Nú stendur yfír í austursal Kjar-
valsstaða sýning frá hendi ungrar
listakonu, Arngunnar Ýrar Gylfa-
dóttur. Sýningin ber yfírskriftina
„Varanlegar menjar“, eftir þeim
fjórum myndaseríum, sem eru eins
konar kjarni hennar.
Arngunnur Ýr er ein úr vaxandi
hópAslenskra listamanna, sem má
segja að starfí á alþjóðlegum grunni
fremur en íslenskum. Það er ekki
aðeins að viðkomandi hafí fengið
sína listmenntun bæði hér á landi
og síðan beggja vegna Atlantshafs-
ins, heldur starfar þetta listafólk
áfram á sama hátt, vinnur um tíma
á íslandi, síðan í Evrópu og loks í
Bandaríkjunum - og sýnir svo af-
raksturinn hér heima. Þessi lýsing
gildir um báðar þær sýningar sem
nú eru í gangi á Kjarvalsstöðum,
og á síðasta ári var haldinn nokkur
fjöldi sýninga, sem svipað má segja
um.
Þessi aukni alþjóðabragur í
íslenskri myndlist verður vissulega
til að auðga þann myndheim sem
landsmönnum stendur til boða. En
ijölbreytnin er ekki mælikvarði í
sjálfu sér, og því er gaman að sjá
að Arngunnur Ýr hefur lagt
ákveðnar hugmyndir til grundvallar
sýningu sinni. Hún skýrir þær stutt-
lega í lítilli og gagnlegri sýningar-
skráj þar sem hún segir m.a.:
„Eg hafði... áhuga á að not-
færa mér ýmiss konar tækni sam-
fara málverkinu með því að skapa
eins konar veggmyndir, sem væru
í senn málverk og skúlptúr. . . . í
Varanlegum menjum vildi ég sýna
innri líkamann sem veröld sem við
í raun þekkjum og skiljum ekki, og
höfum lítið vald yfír. Hann er sem
tákn hins óvaranlega og óörugga,
í senn leyndardómsfullur og fagur,
og ógnvekjandi og ljótur. Eg vildi
reyna að sameina hugmyndir um
andann og holdið sem eitthvað skylt
frekar en aðskilið."
Meginuppistaða sýningarinnar
birtist í fjórum seríum, sem heita
„Varanlegar menjar“ I, II, III og
IV. í hverri eru fjórar myndir, sem
tengjast greinilega hinum seríun-
um; þannig er fyrsta myndin ætíð
af ávöxtum (nr. 10, 14, 18, 22),
næst koma glerverk (nr. 11, 15‘,
19, 23) o.s.frv.
En menjar hvers er hér um að
ræða? Listakonan gefur í þessum
verkum sterklega til kynna tilfínn-
ingu sína fyrir hringiðu lífs og
dauða; allt er ferskt og blómstrandi
einn daginn, en skyndilejga skorpið
og fölnað þann næsta. Ahorfendur
eru minntir á að litagleði lífsins er
aðeins stundarfyrirbrigði, og kuldi
dauðans er ávallt á næsta leiti. Ef
til vill er ferillinn frá mýkt flauels-
ins (nr. 13) til hörku marmarans
(nr. 25) besta vísbendingin um það.
Á sama hátt og samband lífs og
dauða er öllum leyndardómur nema
hinum innilega trúuðu, eru krank-
leikar líkamans og innri form hans
flestum hulinn heimur nema hinum
innvígðu í heilbrigðisgeiranum. Því
er vel til fundið hjá Arngunni Ýr
að fjalla andspænis „Varanlegum
menjurn" um dulúð mannslíkamans,
eins og hún birtist í röntgenmynd-
um; listakonan segir í sýningar-
Hermann Baumann Joseph Ognibene Þorkell Jóelsson Emil Friðfinnsson
Sinfóníutónleikar
Tónlist
Jón Asgeirsson
Tþnleikar Sinfóníuhljómsveit-
ar íslands sl. fimmtudag voru
sérkennilega samsettir. Þeir hó-
fust á hljómsveitarútfærslum
sem Tsjajkovskíj gerði á fjórum
smáverkum eftir Mozart. Þessar
útfærslur eru ekki merkilegar að
gerð og sannar það, að elskuleg-
ur skáldskapur nýtur sín best í
upprunalegri gerð sinni og batnar
sjaldan þó reynt sé að blása hann
upp í umfangsstærra form.
Á eftir þessum undarlega sam-
setningi eftir Tsjajkovskíj kom
eitt af meistaraverkum Mozarts,
nefnilega Homkonsert nr. 3, Es-
dúr konsertinn, og þar var ein-
leikari homsnillingurinn Her-
mann Baumann. Leikur Bau-
manns var glæsilegur, sérstak-
lega í lokakaflanum. Hægt er að
velta því fyrir sér hvort fallegra
sé að leika miðþáttinn, Rómöns-
una, aðeins hægar en Baumann
gerði, þó án þess að reynt sé að
gera þessa yndislegu tónlist róm-
antíska. Hvað um það þá var
Mozart hressilega leikinn, sem
fellur vel við hreina og tæra list
þessa einstæða snillings.
Manfred, eftir Byron, var á
sínum tíma verk sem hafði
margvísleg áhrif og til eru mörg
tónverk sem tengjast þessu
ljóðdrama. Manfred forleikurinn
eftir Schumann er það eina sem
stundum er leikið af þessari leik-
hústónlist Schumanns, sem er
ágætlega gert verk en ekki sér-
lega áhugavert, nema fyrir þá
sök, að það heyrist sjaldan.
Líklega, eins og með Manfred-
sinfóníuna eftir Tsjajkovskíj,
geldur verkið þess að mynd hins
tvíráða Manfreds hefur dofanð
með árunum og á hann slegið
skugga af öðrum og meira áber-
andi „karakterum“ nútímans.
Þessi tónverk hafa því misst slag-
kraft sinn og spennu, vegna þess
að hlustendur hvorki vita eða
hafa tilfínningu fyrir innihaldi
þeirra.
Sérkennileg samsetning þess-
ara tónleika, sem minnst var á í
upphafí, á við um fyrsta verkið
og Manfred-forleikinn. Val
síðasta verksins tengist komu
Hermanns Baumann og var
ásamt Mozart konsertinum það
sem áhugaverðast var á þessum
tónleikum. Samleikur homis-
tanna var mjög góður en ásamt
Baumann léku Joseph Ognibene,
Þorkell Jóelsson og Emil Frið-
fínnson. Joseph Ognibene er fyrr-
verandi nemandi Baumanns en
Emil er nú í námi hjá meistaran-
um, svo að þama var vel sam-
stilltur hópur. Homkvartett er
óvenjuleg skipan en þessi „kvart-
ett-konsert“ er hin skemmtileg-
asta tónsmíð og gefur homistum
tækifæri til að útfæra með glæsi-
brag hinn gullmjúka hljóm hom-
anna, sem svo sannarlega mátti
heyra í leik félaganna.
Sinfóníuhljómsveit íslands,
undir stjóm Petri Sakari, lék
ágætlega, bæði í hornkonsertin-
um eftir Mozart og í Manfred:
forleiknum eftir Schumann. í
„Mozart-verkinu“ eftir Tsjaj-
kovskíj, áttu nokkrir félagar
hljómsveitarinnar ágætar ein-
leiksstófur í tilbrigðakaflanum
og að því leiti til var flutningur
verksins ánægjulegur.
*mw. » » a u » m m m m .* t>«( » « * »'-■»* ar.-»t a -w*
skránni að þessar hjálparmyndir
læknavísindanna hafí „flókna þýð-
ingu, þar sem þær eru oft tákn um
sjúkdóma og hrörnun en búa samt
yfir undarlegri fegurð og leyndar-
dómi“. Þetta sýnir hún með því að
setja röntgenmyndir í ljósakassa og
lýsa upp aftan frá; oft er aðskota-
hlutum (steinum, beinum, eða hár-
um) bætt inn í kassana, sem eykur
enn við það andrúmsloft furðu-
heims, sem fylgir þessum sérkenni-
legu kössum.
Þessi sýning Arngunnar Ýrar er
um margt athyglisvert upphaf á
nýju myndlistarári. Þarna er fjallað
um lífið og dauðann, hin eilífu við-
fangsefni tnenningarsögunnar, og
kemur sterkt fram að listakonan
fínnur fegurð í hvoru tveggja, jafn-
framt því sem hún veltir fyrir sér
á hvern hátt hinir ýmsu þættir
tengjast. Tæknilega velur Arn-
gunnur Ýr síðan þær vinnuaðferðir
sem hún telur henta viðfangsefninu
best hveiju sinni, og er óbundin af
hefðum í því vali.
Styrkur sýningarinnar felst í við-
fangsefni, sem gefur heildinni þann
ferska svip sem er aðalsmerki skap-
andi myndlistar. Á vissan hátt má
einnig segja að í því felist veikleiki
einstakra verka, því án þess sam-
Arngunnur Ýr Gylfadóttir: „Varanlegar menjar"; hluti.
hengis sem heildin veitir verður
hvert þeirra vissulega ekki jafn.
kraftmikið. En það verður athyglis-
vert að sjá hvernig listakonan á
eftir að vinna úr öðrum viðfangs-
efnum á sýningum sínum í fram-
tíðinni.
Sýningu Arngunnar Ýrar í aust-
ursal Kjarvalsstaða lýkur sunnu-
daginn 27. janúar.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Með þökkum birti ég bréf frá
Erni Bjarnasyni í Reykjavík:
„Hafðu fyrst af öllu þakkir
fyrir ágæta pistla.
Tilefni þess að ég sendi þér
línu, er nafngjöf þess fyrirbæris,
sem á þýzku heitir Einfiihlung
(samanber 568. þátt þinn í
Morgunblaðinu 16. desember)
og þýtt hefir verið empathy á
ensku. Um þetta hafa verið not-
uð heitin hluttekning, samúð
og samúðarskilningur.
Ekkert þeirra er þó nægilega
lýsandi fyrir það, sem í hugtak-
inu felst: Að varpa eigin per-
sónuleika yfir á annan, til þess
að skilja hann betur (Orðabók
Webster’s) — eða eins og því er
lýst í læknisfræðinni: Innsæi í
reynslu, tilfinningar og hugsanir
annarra.
Hér má hins vegar beita þeim
aðferðum við orðmyndun, sem
lýst er í fyrrnefndum þætti og
liggur þá beint við að gefa því
heitið innúð.“
Braglind þín
mun djúp,
þó þomi tjöm
hjá þjóð.
En höil þín
á hugans björgum
mun standa alhrein
um aldir skálda.
(Úr kveðju Jóhannesar Kjarvals til Ein-
ars Benediktssonar sextugs.)
★
Herbert Jónsson á Akureyri
hefur oft komið að máli við mig
vegna orðanna notandi, neyt-
andi og neysla. Finnst honum
einkum að orðið neytendur hafi
nú fengið allt of víða merkingu
og sé þrásinnis notað, þar sem
ætti að hafa notendur. Ég er
honum að verulegu leyti sam-
mála. Að vísu er þess að gæta,
að í íslenskri samheitaorða-
bók er svo sem enginn munur
gerður orðanna notandi og
neytandi, en í Orðabók Menn-
ingarsjóðs er neytandi hins
vegar skilgreint svo;
„Sá sem neytir einhvers (eink-
um andrætt framleiðandi)."
Nýuþykir okkur Herbert sem
farið sé að víkka merkingu þessa
orðs um of, kannski fyrir áhrif
frá . enska orðinu consumer.
Herbert færði mér bækling frá
Pósti og síma, og þar er til
dæmis:
„Græn númer hafa rutt sér
til rúms víða um lönd á mjög
skömmum tíma og komið hefur
í ljós, að neytendur hringja frek-
ar í græn númer en senda t.d.
pöntunarseðla, auk þess sem
viðskiptin" taka mun skemmri
tíma.“
Þama höldum við Herbert að
átt sé við símnotendur, við vilj-
um heldur tala um notendur
símans en „neytendur“ hans. Þá
sjáum við fyrir okkur of kynduga
mynd. Og við erum ekki hrifnir
af orðum eins og „menningar-
neysla“ og „kennsluneysla“, þótt
við látum okkur vel líka neyslu
góðs matar.
í stuttu máli í lokin: Geta
ekki neytendur alltaf verið not-
endur, en ekki öfugt nema
stundum? Viljið þið velta þessu
fyrir ykkur með mér? Sjá og JAJ
hér í blaðinu 13. þ.m. og aftur
20.
Þættinum hefur borist svo-
felld viðbót frá ritstjóra Flug-
orðasafns, Jónínu M. Guðnadótt-
ur.
„í 572. þætti Islensks máls
var birtur greinarstúfur frá mér
um hugtök og heiti sem flug-
orðanefnd hefur fjallað um á
fundum sínum. Af orðum mínum
mátti kannski skilja að öll feit-
letruðu orðin í greininni væru
nýyrði nefndarinnar sem ekki
hefði enn reynt á í samfelldu
máli.
Svo er þó ekki. Mörg orðanna
birtust sem nýyrði fyrir tæpum
aldarfjórðungi í bókinni Flugið,
sem kom út í íslenskri þýðingu
Baldurs Jónssonar árið 1966 í
Alfræðisafni AB. Þaðan voru
orðin hnita, veltivængur, velti-
vængja, færivængja og aftur-
strokinn.
Orðið þura um hljóðfráa þotu
sem nefnt var í greininni er
reyndar ekki nýtt af nálinni
heldur. Það er sótt í flugorða-
574. þáttur
safnið frá 1956 (Nýyrði IV).
Orðið er fornt örvarheiti, sömu
merkingar og orðið þota, en I
meðförum nefndarinnar var því
gefin sértækari merking. Önnur
ný heiti sem nefnd voru eru á
hinn bóginn hreinar nýsmíðar
nefndarinnar.
Öll þessi heiti nefndi ég í sömu
andrá „nýyrði“, en það er vissu-
lega teygjanlegt hugtak. Því
sendi ég þessar línur að skýrara
komi fram að flugorðanefnd leit-
ast jöfnum höndum við að halda
til haga því sem vel hefur verið
gert til þessa dags og smíða ný
heiti þar sem þeirra er þörf.“
Mannsnafnið Birgir er skylt
sögninni að bjarga, ætli það sé
ekki sá sem bjargar öðrum eða
bjargast sjálfur, er birgur eða
borgið. Um þetta nafn segir E.H.
Lind: „Icke funnet i áldre tiden.
Frán Island blott ett par fall.“
Svo er sagt í Sturlungu að
skillitill strákur félli í bardaga
1242, og er það langelsta dæmi
nafnsins í bókmenntum okkar.
Hið næsta er frá 1474. í mann-
talinu 1703 var einn á öllu
landinu, Birgir Guðmundsson,
sjö ára gamall niðursetningur á
Þverárhlíðarhreppi í Mýrasýslu.
Svo hverfur nafnið langar og
dimmaraldir, enginn 1801,1845
né 1870. En einhvern tíma um
síðustu aldamót lifnar nafnið,
við; era þrír 1910, og svo rís
landið, svo að um munar. Arin
1921-50 fá 443 sveinar þetta
nafn, í þjóðskrá 1982 eru þeir
1030 og 20-40 í mörgum síðustu
árgöngum.
Hlymkrekur handan kvað
(eða öllu heldur stældi úr ensku):
Hann rauk upp með vindhviðukóf,
svo klæðin af Ingveldi hóf;
hún náði strípuð í Valda,
og nú muntu halda
að næsta braglína sé gróf.
P.s. Þökk sé Markúsi Erni
Antonssyni fyrir að segja evró-
sport, ekki ómyndina ,júró“-
sport. ísland er nefnilega í Evr-
ópu (ekki ,,Júrópu“), og sumir
nota evrókort.
.unuoaq lousn mo[q- -oorin po
.BftlISrf!