Morgunblaðið - 24.09.1991, Page 38

38
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 1991
Hrafnaspark í
Hamrahlíðínm
eftir Benedikt
Hjartarson
Þann 10. september birtist í
Morgunbláðinu grein eftir Hrafn
Sveinbjarnarson, skólafélaga mipn
úr Menntaskólanum við Hamrahlíð.
í greininni kveður við ýmsan tón,
þó megininntak tónaflóðsins sé
óánægja skólafélaga míns yfir hinu
nýja áfangakerfi, sem innleiða átti
í MH öllum nemendum til hags-
bóta. Þetta hefur þó eitthvað snúist
fyrir Hrafni, og á yfírreið sinni
hefur hann týnt til taumlausan
fjölda rangra forsenda, og þær for-
sendur hans sem stóðust í upphafi
hafa snúist upp í andhverfu sína í
höndum hans. Vonast ég eindregið
til þess að mér takist nú að leið-
rétta allan þann misskilning sem
fram kemur í grein hans og varpa
réttu ljósi á atburðina í MH.
Fornmálabraut
Hrafn segir í upphafl greinar
sinnar um kerfísbreytingar í
Menntaskólanum við Hamrahlíð:
„Þó fór nú svo að liður í þessu
aukna valfrelsi var að leggja niður
fornmálabraut...“ Þetta er rangt.
Hið rétta er að með nýja kerfinu
voru nýmálabraut og fornmála-
braut sameinaðar í eina braut, svo-
kallaða málabraut. Þessi nýja braut
hefti að engu leyti þann möguleika
nemenda að leggja áfram stund á
fög eins og latínu og grísku, sem
eru félaga minum svo mikið hjart-
ans mál. Þvert á móti hefði nem-
endum með nýju kerfi gefíst kostur
á að taka mun fleiri valáfanga, sem
leitt hefði til þess að ásókn í þessa
áfanga hefði aukist stórlega. Svo
dæmi sé tekið, geta þeir sem
hyggja á háskólanám í læknisfræði
ekki tekið eins mikla latínu og þeir
kysu vegna þess hversu stór kjarn-
inn er á náttúrufræðibraut. Að
auki skal Hrafni bent á að þau fög
sem urðu fyrir mestri fækkun nem-
enda þegar horfíð var aftur í gamla
kerfið voru fög innan fornmála-
brautar, svo sem iatína og gríska.
Sá ótti Hrafns að fögin hans þurrk-
ist út úr Námsvísi MH er því að
öllu leyti ástæðulaus. Það segir sig
sjálft að nemandi sem hefur 33
einingar til að ráðstafa sjálfur á
mun meiri möguleika, og er mun
líklegri til að skrá sig í áfanga í
latínu eða grísku en sá sem situr
á braut sem hefur aðeins 3 valein-
ingar eins og er á gömlu tónlistar-
brautinni hans Hrafns. Þetta hefði
þýtt miklar úrbætur fyrir þessa
fímm nemendur skólans sem skráð-
ir eru á fornmáiabraut og skýtur
því nokkuð skökku við að einn þeira
fimmmenninga skuli vaða í blöðin
til að þenja sig gegn eigin hag. Það
hefði verið mun eðlilegra að kynna
sér málin betur og skoða þá nýju
möguleika sem nýja kerfið átti að
gefa nemendum á fornmálabraut,
svo og öðrum, kost á.
Einingarnar 140
Hrafn fer mikinn í umfjöllun
sinni um stúdentsprófið. Þó þykir
mér keyra um þverbak er hann
heldur því fram að sá kostur að
taka fleiri einingar en þær 140 sem
þarf til stúdentsprófs, sé fýsilegur.
Hrafn segir: „... hefur aldrei
heyrst um takmarkanir á því að
taka einingar í fijálsu vali umfram
þær 140 lágmarkseiningar sem
þarf til stúdentsprófs, svo framar-
lega sem tímarnir rúmast í stunda-
töflu. Á átta önnum geta umfra-
meiningar orðið allmargar. Og þeir
sem hafa gaman af að veija og
nægir ekki fullskipuð stundatafla
í 4 ár geta þá bara bætt við sig
einni önn eða tveimur."
Og hvað skyldi þetta þýða? Svar-
ið er einfalt. Hrafn Sveinbjarnarson
álítur að það fólk sem hefur geng-
ið svo langt að gera framtíðaráform
þegar á framhaldsskólaskeiði sínu,
geti einfaldlega tekið afleiðingum
ákvarðana sinna og setið allt að
ári lengur í menntaskóla. Þetta tel
ég mjög varhugavart viðhorf, enda
hlýtur það að vera hagur allra að-
ila að fá út úr menntaskólanum
fólk með ákveðnar hugmyndir um
framtíð sína. Með því móti myndi
draga stórlega úr þeim fjölda náms-
manna sem ráfa í eigin tilgangs-
leysi á milli deilda í Háskóla Is-
lands, án þess að skila nokkrum
árangri. Það er því ljóst að með
nýju kerfi mætti draga verulega
úr því streymi fjár sem rennur úr
lánasjóðnum, eða í það minnsta
mætti með þessu móti hagræða
kerfinu á þeim vígstöðvum allveru-
lega. Þetta virðist hafa týnst í
umfjöllun Hrafns, og þó svo vissu-
lega sé erfitt að meta nám til fjár,
hlýtur að verða að huga að þessum
þætti. Hrafn sér hins vegar hag
sinn í því að viðhalda núverandi
kerfí með tilheyrandi bruðli á al-
mannafé og til að bæta gráu ofan
á svart ætlar hann að láta ríkisvald-
Benedikt Hjartarson
„Það er því ljóst að inn-
antómt hjal um að
Menntaskólinn við
Hamrahlíð sé að út-
skrifa illa menntaða
stúdenta í fjölfræði er
úr lausu lofti gripið.“
ið halda þeim nemendum sem vita
hvað þeir ætla sér, allt að ári leng-
ur en nauðsyn er. Það hlýtur að
vera réttborin krafa okkar nem-
enda að við getum innan marka
okkar 140 eininga undirbúið okkur
fyrir framtíðina, eins vel og auðið
er. Helsti styrkur hins nýja kerfis
er sá, að í því geta nemendur hag-
að námi sínu eins og best hentar
háskólanámi þeirra. Þetta eru ko-
stirnir sem nýja kerfið hefði haft
umfram það kerfi sem ríkir í öðrum
framhaldsskólum íslands. Það sést
best á því að þegar könnun á veg-
um kennslumálanefndar Háskóla
íslands er skoðuð, kemur í ljós að
nær 60% nemenda HI telja undir-
búning sinn fyrir háskólanám ekki
nægilega góðan. Það vekur því
undrun og furðu þegar sama nefnd
og stóð að könnuninni stöðyar til-
raunir til að bæta þennan undirbún-
ing.
íslenskan
Sá misskilningur hefur af mörg-
um verið túlkaður ,sem heilagur
sannleikur, að draga ætti úr kröf-
unum í íslenskudeild skólans.
Reyndar hefur öll röksemdafærsla
og málflutningur þessara aðila ver-
ið byggður upp á eintómum mis-
skilningi. Þær forsendur að draga
eina ákveðna deild innan skólans
út úr öllu rökréttu samhengi brauta
og fjalla um hana þannig, gefa al-
gerlega ranga mynd af kerfinu í
heild sinni. Þannig getur íslensku-
deildin aldrei skoðast öðruvísi en
sem lítið brot af mun stærra máli.
Hrafn minntist í grein sinni á
íslenskuna. Hann segir: „Talað er
um að taka meira en skylduna í
grunngreinum eins og íslensku. En
það breytir ekki þeirri staðreynd
að gildi stúdentsprófsins hefði rýrn-
að. Einfaldlega vegna þess að þetta
var ekki skylda og margir hefðu
ekki nýtt sér þennan möguleika."
Þetta er hin undarlegasta rök-
semdafærsla og greinilegt að hann
hefur ekki kynnt sér mál íslensku-
deildarinnar til fulls, áður en hann
ritaði grein sína. Sannleikur máls-
ins er sá að á síðustu vorönn höfðu
allir sem útskrifuðust tekið a.m.k.
einn áfanga umfram þá sem bundn-
ir voru í kjarna í íslensku. Það seg-
ir sig sjálft að þegar menn hafa
meiri möguleika á að bæta ís-
lenskukunnáttu sína, getur ásókn
í íslenskuáfangana ekki minnkað.
Þykir mér undarlegt og í raun ekki
hægt að sjá hvers vegna mat hans
er svo brenglað, nema þá helst að
það sé vegna þess að Hrafn á því
að venjast að brautir skólans sam-
anstandi af fimm nemendum, eins
og tilfellið er með fornmálabrautina
hans.
Greiðsluerfiðleikar
- vegna greinar Garðars Björgvinssonar
eftir Guðbjörn
Jónsson
Það er einkar athyglisvert þegar
fram á ritvöllinn koma menn með
brennandi áhuga á einhveiju mál-
efni. Af þeim sökum er ég þakklát-
ur fyrir grein Garðars, þó ég sé
ekki nema að litlu leyti sammála
því sem fram kemur þar. Ekki veit
ég hvort það er af skorti á yfírsýn,
eða takmarkaðri reynslu, en af ein-
hveijum ástæðum nefnir Garðar
ekki nema einn hóp fólks sem í
erfiðleikum eiga, en það eru þeir
sem sagt er að hafi sóað góðærinu
og lifa um efni fram. í grein Garð-
ars er ekki orð um þá sem lenda í
vandræðum vegna slysa og veik-
índa, svika í viðskiptum, yfírtöku
ábyrgða, eða misgengis launa og
lánskjara, ásamt fjölmörgum öðrum
ástæðum sem eiga sér rætur utan
bruðls, óráðsíu, eða skorts á ábyrgð.
Hvers vegna lendir
fólk í vandræðum?
Þegar maður veltir fyrir sér hvers
vegna svo margir lenda í vandræð-
um vegna lánsfjár, verður að hafa
í huga alla þá þætti er hafa áhrif
á umhverfi lántaka og lánveitanda.
Þá vaknar einnig spumingin um
-áhrif skuldsetningar á jafnvægi í
þjóðfélaginu. Eg er þeirrar skoðun-
ar að skuldsetningar vegna ónauð-
synlegrar eyðslu sé einn af höfuð-
þáttum óstöðugleika í okkar þjóðfé-
lagi. Það gerir einstaklinga og at-
vinnulíf vanhæfari til þess að tak-
ast á við óhjákvæmilegar sveiflur í
afkomugrundvelli okkar, þar sem
við byggjum ekki afkomu okkar á
föstum tekjustofnum, heldur af-
komu sjávarútvegsins. Grundvöllur
þess að skuldsetningar, eins og þær
hafa gerst hér á landi, gangi áfalla-
lítið, er að allir aðilar málsins, þ.e.
lántaki, lánveitandi, og ábyrgðarað-
ilar, sannfæri sig um að í afkomu-
grunni lántaka sé svigrúm til lán-
tökunnar, ásamt svigrúmi til þess
að mæta óhjákvæmilegum sveiflum
í afkomunni. Sé þessa ekki gætt,
lendir aðilinn í erfiðleikum við
fyrstu niðursveiflu í afkomu. Nú
er það svo að ekkert af þessum
öryggisþáttum er virkt hér á landi.
Lánastofnanir lána alltof háar upp-
hæðir til of stutts tíma, viðskiptalíf-
ið tælir fólk í gildru skuldsetningar
með afborgunarviðskiptum. Allir
þessir aðilar lýsa sig svo saklausa
af ástandinu, og skella allri skuld-
inni á lántakann. Með nákvæmlega
sömu rökum má segja að það fylgi
því engin ábyrgð að eitra mat fyrir
mann og egna hann til þess að
borða hann. Maðurinn borðaði jú
matinn, og hann er ábyrgur fyrir
því sem hann lætur ofan í sig. Ef
við ætlum að ná árangri í baráttu
við þessi vandamál hjá okkur verð-
um við að skoða ábyrgðina frá báð-
um hliðum. Enginn bankastjóri er
að lána sína eigin peninga. Hann
er með peninga annarra í ávöxtun,
og honum ber skylda til þess að
sannfæra sig um raunhæfa mögu-
leika á endurgreiðslu fjármagnsins
sem hann lánar út. Eg hef ekki trú
á því að nokkur söluaðili, sem selur
með greiðslukörum, sé að selja hluti
sem eru hans skuldlausa eign. Hann
er að ráðstafa hlutum hann hefur
fengið með lánsfé, til þess að geta
haft þá í sölu, og treystir á að lána-
stofnunin taki skuldabréfin vegna
sölunnar, sem greiðslu á sínum
skuldum. Nú spyr ég: Hvar er að-
haldið, ábyrgðin, og öryggisþáttur-
inn í öllum þessum þáttum ferlis-
ins? Berum við, ég og þú, ábyrgð
á meðferð allra þessara aðila á verð-
mætum? Bera þeir ekki sjálfir
ábyrgð á ráðstöfun sinni á verð-
mætum, að sama hluta og þú berð
ábyrgð á skuldsetningu þinni? Eðli-
lega skiptist ábyrgðin þarna jafnt
á milli. Þetta eru viðskipti á jafn-
réttisgrundvelli, án allra þvingana.
í leit að hamingju
Öll erum við í leit að hamingju,
og gengur misjafnlega að finna
hana. Þetta er nokkuð undarlegt,
þegar þess er gætt hve margir eru
tilbúnir að vísa þér á hamingjuna.
Þú kemst ekki hjá því að heyra,
að þú verðir að eignast þetta eða
hitt og þú jgetir fengið það án út-
borgunar. Ut frá þessu gæti maður
haldið að hægt væri að fara, út í
búð, á ferðaskrifstofu, eða skemmt-
istað, og sótt þessa hamingju, og
meira að segja borgað hana með
afborgunum. Þegar alls þessa er
gætt spyr maður, hvers vegna ekki
hafi komið upp einhver leiðbeinandi
sem hjálpar fólki að átta sig á öllum
þessum áróðri. Er hægt að segja
að kirkjan hafi brugðist? Er hægt
að segja að fræðsla í framhaldsskól-
um hafi brugðist? Er hægt a<3 segja
að stjórnvöld hafi brugðist? Ég held
að það megi færa rök fyrir því að
allir þessir aðilar hafi sofið á verðin-
um, og því sé ástandið eins og það
er. Það hefur verið ljóst frá upp-
hafi vega, að hina varanlegu ham-
ingju mælir þú ekki í því magni
fjármuna sem þú kemst yfir að láta
fara um hendur þínar, en þar veður
oftast rót hinnar mestu óhamingju
sem á leið manna verður. Hina einu
sönnu hamingju finnum við í fólkinu
Guðbjörn Jónsson
„Þó nokkuð hafi áunn-
ist í átt til jafnvægis á
undanförnum tveim
árum, verðum við að
gæta okkar á því að enn
er ekki komið á raun-
hæft jafnvægisástand.“
sjálfu í kringum okkur, en ekki
þeim hlutum sem það hefur í kring-
um sig. Hamingjuna fínnum við t.d.
í ijölskyldu okkar. Samvistum við
börn og ættingja, en vegna þess
hve við höfum látið leiðast út í
miklar skuldsetningu, og látið selja
okkur mikið af tilbúnum þörfum,
höfum við ekki tíma til þess að sinna
þessum undirstöðuþáttum varan-
legrar hamingju, því við erum
megnið af þeim tíma sem við getum
vakað, að vinna fyrir afborgunum
af því sem okkur var sagt að væri
hamingja.
Jafnvægi og hamingja
Mikinn hluta hörmunga þeirra
sem yfir samfélagið okkar hafa
gengið undanfarinn áratug, má
rekja til mistaka í stjórnun efna-
hagsmála, skorti á virkum reglum
í virku lýðræði, sem aftur leiðir af
sér óreiðu og ábyrgðarleysi. Ef við
ætlum okkur að ná valdi á ástand-
inu, og sigla samfélaginu markvisst
í átt til jafnvægis og hamingju,
verða sem flestir einstaklingar að
vera virkir, og finna( til ábyrgðar
sinnar gagnvart heildinni. Hver ein-
staklingur sem skuldsetur sig, af
ráðnum hug, umfram greiðslugetu
sína, hver lánveitandi sem ekki
sannfærir sig um greiðslugetu lán-
taka, og hver stjórnmálamaður sem
samþykkir stórar breytingar á um-
hverfi heimila og fyrirtækja. Allir
þessir aðilar eru að vinna gegn jafn-
vægi og hamingju í landinu. Þó
nokkuð hafí áunnist í átt til jafn-
vægis á undanförnum tveim árum,
verðum við að gæta okkar á því
að enn er ekki komið á. raunhæft
jafnvægisástand. Raunhæft jafn-
vægisástand kemst ekki á fyrr en
vanskilalisti lánastofnana er að
mestu tæmdur, og greiðslubyrði
lántakenda, einstaklinga og fyrir-
tækja er orðinn innan greiðslugetu
þeirra, og nýfjárfestingar byggðar
á raunverulegri arðsemi. Þegar öll-
um þessum þáttum hefur verið náð,
getum við farið að tala um raunver-
ulegt jafnvægisástand.
Ef okkur auðnast að stýra þessu
verkefni í höfn, án stökkbreytinga,
en með virkri leiðbeiningu fyrir al-
menning í samfélaginu, þá þarf
þetta ekki að taka langan tíma, eða
verða kostnaðar- eða áhættusamt.
Höfuðatriði allra þessara þátta er
að setjast ekki í dómarasætið og
segja, ástandið er svona af því að
þú tókst lán. Það eru svo margir
þættir sem spila inni í að það er
ekekrt eitt sem er „bara“ ástæðan.
Höfundur veitir
ráðgjafarþjónustunni Nýrrí
framtíð forstöðu.