Morgunblaðið - 22.11.1991, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1991
35
I ÞINGHLÉI
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Atvinnuöryggið, verðlags-
þróunin o g þjóðarsáttín
Mest verðbólga 1982/83, minnst 1990
Á árabilinu 1976-1990 hefur
framfærsluvísitala hækkað mest
um 84,3% frá einu ári til annars
[1982-83] og mest um 76,1% frá
upphafi til loka árs [1983]. Raun-
ar hafði Island lengi verið óum-
deildur handhafi „verðbólgubik-
arsins” í hópi þróaðra þjóða.
Ár þjóðarsáttar, árið 1990,
sker sig úr að þessu leyti. Þá
hækkaði framfærsluvísitalan
„aðeins” um 14,8% frá fyrra ári
og „aðeins” um 7,3% frá upphafi
til loka ársins.
I - Vítahringur verðbólgunnar
í kjarasamningum árið 1977 var
að nýju tekin upp full vísitölubind-
ing launa í kjölfar mikillar kaup-
hækkunar. í hönd fór lærdómsríkur
reynslutími, bæði fyrir atvinnulífið
og almenning, sem vert er rifja lítil-
lega upp.
Næstu ár eftir þessa „tímamóta-
samninga” reyndi hver ríkisstjórnin
af annarri, bæði vinstri og hægri
stjórnir, að draga úr víxlhækkunum
verðlags og launa með einhvers
konar skerðingu verðbóta á laun.
Stundum náðist nokkur skamm-
tímaárangur með þeim aðgerðum,
en niðurstaðan varð sú sem þannig
er lýst í forystugrein Fjármálatíð-
inda haustið 1982:
„Á síðustu fímm árum [1977-82]
hefur verðbólguhraðinn verið yfir
50% að meðaltali á ári og aldrei
farið niður fyrir 40%. Eftir tíma-
bundinn árangur á sl. ári er enn
svo komið, að verðbólguhraðinn er
orðinn um eða yfir 60% og lítið
útlit fyrir teljandi bata á næsta
ári, eins og nú horfír. Jafnframt
hefur jafnt og þétt dregið úr verð-
bólgu í flestum þeim löndum, sem
íslendingar eiga skipti við, og hefur
sjaldan eða aldrei verið meiri mun-
ur en nú á verðbólgustigi hér á
landi og í nágrannalöndunum.
Sú spuming hlýtur því að gerast
sífellt áleitnari, hvort það sé ekki
að verða íslendingum lífsnauðsyn
að brjótast út úr vítahring verð-
bólgunnar með því m.a. að afnema
með öllu hið vélgenga verðbóta-
kerfi launa og verðlags, sem hér
hefur verið við lýði í meira eða
minna mæii um áratugaskeið.”
II - Árangur þjóð-
arsáttarinnar
Verðbólgan lék enga verr en þá
Kork*o*Plast
GÓLF-GLJÁI
Fyrir PVC-rdmur,
linolcum, gúmmí, parkett
og steinflísar.
Notið aldrei salmiak eða
önnur sterk sápuefni á
Kork*o*Plast
KinkaumboA ;i íslancli:
Þ.ÞORGRlMSSON &C0
Ármúlii 29, Múlutnriú. s. .1864(1,
sem bjuggu við lægstu launin.
„Verðbólgugróðinn” féll öðrum í
skaut, sem höfðu fjármagn og að-
stöðu til gera sér mat úr stöðu
mála. Verðbólgan skekkti og sam-
keppnisstöðu íslenzkra atvinnu-
vega og veikti þann veg atvinnuör-
yggi fólks. Þessi erfíði reynslutími,
verðbólguárin, á að vera víti til
varnaðar.
Sem fyrr segir unnust stundum
nokkrir varnarsigrar í viðureigninni
við verðbólguna á þessum reynslu-
tíma. Verulegur árangur í hjöðnun
verðbólgu - árangur sem hægt er
að festa til frambúðar - náðist þó
ekki fyrr en með þjóðarsáttinni
árið 1990. Það ár var verðbólgan
í fyrsta sinn eftir viðreisn (1959-
1971) mæld með eins stafs tölu frá
upphafi til loka árs, það er 7%, en
14,8% frá fyrra ári. Þessum árangri
þarf að fýlgja eftir.
III - Verðhækkanir ein-
stakra vörutegunda
Verðbólgan óx hratt en mishratt
annarsvegar sýnd verðþróun í smá-
söluverzlun á árabilinu 1982-90 en
hinsvegar samleið þeirrar verðþró-
unar og framfærsluvísitölunnar
1985-90. Súluritið um verðvísitölur
sýnir mismunandi iiækkun vöru-
tegunda í samanburði við hækkun
framfærsluvísitölunnar (hvíta súl-
an), m.a. áhrif fískmarkaða.
Hækkun framfærsluvísitölu milli
áranna 1989 og 1990, 14,8%, er sú
minnsta, sem iengi hefur mælzt. Á
sama tíma hækka lægstu laun um
9,9%, án „eingreiðslna” (desemb-
er-, orlofs- og láglaunauppbóta),
en 14,4% með „eingreiðslum”.
Þessar tölur tala sínu máli.
IV - Dýpkum við efna-
hagslægðina?
Margs konar vandi steðjar nú
að í íslenzkum atvinnu- og efna-
hagsmálum. Fyrirsjáanlegur og
verulegur áflasamdráttur á líðandi
kvótaári og næstu misserum skek-
ur undirstöður sjávarútvegsfyrir-
tækja og rýrir skiptahlutinn á þjóð-
arskútunni. Skulda- og viðskiptakj-
arastaða þjóðarbúsins út á við er
heldur ekki til að hrópa húrra fyrir.
Verðvísitölur smásöluversfunar og
framfærsluvísitalan 1985-90,
breyting milli ára
35
%
30
25
20
15
10
‘5
1985
1986
1987
1988
1989
1990
Þróun vöruverðs í smásölu og framfærsluvísitölu 1985-1990.
Erlendar skuldir skerða útflutn-
ingstekjur okkar um rúmlega 20%.
Nýjar atvinnugreinar, sem koma
áttu í stað samdráttar (fækkunar
starfa) í landbúnaði og fískiðnaði,
svo sem loðdýrarækt, fískeldi o.fl.,
hafa ekki staðið undir væntingum.
Frestun framkvæmda við ál- og
orkuver er og efnahagslegt reiðar-
slag, sem veikir hagvaxtar- og
kjarastöðu þjóðarinnar næstu miss-
erin. Ekki bætir samansafnaður
ríkissjóðshallinn og tilheyrandi
opinber lánsfjáreftirspurn, sem er
meginorsök hárra vaxta, úr krepp-
uskákinni.
Erfíðleikarnir sem við blasa Und-
irstrika þá staðreynd að við verðum
að aðlaga efnahagskerfi okkar að
umheiminum. Morgunljóst er og
að við þessar aðstæður dýpka
ótímabær átök á vinnumarkaðinum
efnahagslægðina, sem grúfír yfir
þjóðinni, fólki og fyrirtækjum, og
auka likur á atvinnuleysi. Við þess-
ar aðstæður er áframhaldandi þjóð-
arsátt eina sjáanlega leiðin út úr
kreppunni.
Hjöðnun verðbólgunnar, sem
fylgdi í kjölfar þjóðarsáttarinnar,
má ekki fórna á altari skammsýn-
innar.
3.275,2
Fiskur
Vefnaðar-
Bækur og vara og
ritföng fatnaður
Verðvísitölur smásöluverslunar 1982-90
samkvæmt vísitölu framfærslukostnaðar.
Vog samkvæmt rekstrartekjum 1980. Það ár er sett á 100
Kjöt- Og Heimild: Þjóðhagsstofnun, Atvinnuvegaskýrsla 1989
Skór nýlendu- Framfærslu- SnVrti- °9
vísitala
hreinlætis-
vörur
1600
Ótalin sér-
verslun
Búsáhöld,
húsgögn
o.fl.
1000
Svörtu súlurnar sýna mismunandi verðhækkanir helztu vörutegunda í smásölu í samanburði við hækkun framfærsluvísitölu (hvíta súlan)
á árabilinu 1982-1990.
á áttunda og níunda áratugnum.
Vöxturinn milli ára, mældur á
mælikvarða framfærsluvísitölu, var
32,2% 1976, 58,5% 1980, 84,3%
1983, 21,3% 1986, 25,5% 1988 og
14,8% 1990, svo nokkur dæmi séu
tekin. Á síðasttalda árinu, ári þjóð-
arsáttar, hækkaði framfærsluvísi-
talan um 7,3% frá upphafi til loka
ársins.
Á meðfylgjandi skýringarmynd-
um, sem unnar eru upp úr Atvinnu-
vegaskýrslu Þjóðhagsstofnunar, er
SPENHANW!
-efþú áttmiða!
Segir Biblían skýrar
frá samtímaatburðum
en Morgunblaðið?
KJUKLINGAR
Á K0STAB0ÐI
Fjöltkyldupakkl fyrlr 5.
10 kjúklingabitar, franskar, sósa og salat. Verb 2000 kr.
Athuglb abelns 400 kr, á mann.
Fjölskyldupakkl fyrlr 3.
6 kjúklingabitar, franskar, sósa og salat. Verb 1100 kr.
Pakklfyrlrl,
2 kjúklingabitar, franskar, sósa og salat. Verb 490 kr.
Simi 29117
Hraðrétta veitingastaður
Þú getur bæöi tekib matinn með þér heim
eba borbab hann á stabnum.
í hjarta borgarinnar
Sími 16480