Morgunblaðið - 22.12.1991, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1991
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1991
25
PAUL JOHN-
• son segir í Mod-
em Times Trotský
hafi litið svo á sagan
væri yfir allt siðferði
hafin. Og þá einnig
bylting bolsévíka.
Honum hafi þótt rétt að drepa keis-
araíjölskylduna því hún hafi verið
„gagnslaus". Hann hefði orðið blóð-
þyrstari harðstjóri en Stalín en ekki
átt til að bera þanol hans eða hæfi-
leikann til að lifa af. Stalín var að
upplagi endingarbetri en Trotský.
Jafnvel Búkharín sem Lenín sagði
væri eins mjúkur og vax og sumir
telja sé í raun höfundur einhvers
sem hefur verið kallað „sósíalismi
með mannlegt andlit“ var engu
minni glæpamaður að áliti Paul
Johnsons en þeir hinir sem þyrptust
í kringum Stalín. Ófyrirleitni hans
leyndi sér ekki þegar andstæðingar
áttu í hlut. En hann kembdi ekki
hærumar. Stalín tortímdi honum í
Réttarhöldunum miklu. Þar sannað-
ist hastariega að byltingin étur
bömin sín.
Paul Johnson segir í Modern Tim-
es Lenín hafi ekki ræktað vináttu
við neinn heldur hafi hann lifað í
skoðanasamfélagi þarsem allir áttu
að hafa sömu afstöðu og hún var
sú eina vinátta sem ræktuð var, það
er ein tegund hagsmunavináttu.
Allir voru metnir eftir því hvaða
skoðanir þeir höfðu en þó einkum
eftir því hvort þeir höfðu sömu
skoðanir og Lenín. Þá voru þeir
þóknanlegir. Þannig hafa íslenzkir
marxistar einnig og ávallt umgeng-
izt annað fólk og lagt á það hinn
eina sanna leníníska mælikvarða.
Það loðir raunar enn við talsmenn
svonefndrar félagshyggju sem er
raunar merkingarlaus orðaleppur
og einskonar skjól þeirra sem flosn-
uðu upp af harðbölum marxismans.
Nú er þessarar skoðanahyggju
einnig farið að gæta hjá hægri
mönnum af hörðum skóla fijáls-
hyggjunnar. Þeir misskilja hana
margir einsog ég hef drepið á ann-
~ars staðar. Sönn
frjálshyggja hefur
ekki fundið neinn
stórasannleik; og hún
er umburðarlynd.
Maðurinn óháður og
eins frjáls og hann
getur verið í umhverfi sínu er leið-
sögustef hennar; formúlulaus ein-
sog hugmyndir fugls um hafið.
Paul Johnson lýsir Lenín eftir-
minnilega og leggur áherzlu á fjar-
læga og kuldalega afstöðu hans til
annars fólk og umhverfisins en
honum biandast ekki hugur um
Lenín hafi haft eitthvert mannúð-
legt markmið þráttfyrir ósveigjan-
legt og kaldranalegt einlyndi. I
þessu samfélagi þeirra byltingar-
manna var marxismi sama og sann-
leikur. Frumskógurinn var því
næsta nágrenni. En Lenín var þann-
ig, einsog Paul Johnson færir rök
að, ágætur persónugervingur þeirr-
ar einóðu þjóðfélagsstefnu sem á
rætur í kenningum Marx og lagði
hálfan heiminn að fótum sér á okk-
ar dögum. En nú rýkur af rústun-
um. Marxisminn átti að byggja á
siðferðilegri afstöðu. Hann átti jafn-
vel að breyta náttúrunni í vinalegt
umhverfi mannsins og laga eðli
hans að þessari sömu nátturu. En
henni verður ekki breytt með hand-
afli, ekki frekaren manninum. Og
þjóðfélagsdraumur Leníns hafnaði
í þeim veruleika sem við köllum'
gúlag. Það væri einsog kristindóm-
ur hefði ekki uppá annað að bjóða
en miðaldir; eða helvíti.
8ÞETTA VORU VONDIR
•tímar. Oswald Spengler skrif-
aði metsölubók gegn bjartsýni og
boðaði airæðishyggju. Max Weber
lagði grunninn að Weimar-lýðveld-
inu en hann var alltof veikur, segir
Paul Johnson, og telur ástæðan
hafi ekkisízt verið sú að forseta-
embættinu fylgdi ekkert fram-
kvæmdavald. Ríkin þrjú sem tóku
að sér forustuhlutverk einræðisafl-
anna í heiminum á fyrra hluta ald-
sig rúmar 900 milljónir króna.
Ekkert skal dregið úr því, að
fjárhagsstaða ýmissa sveitarfélaga
er erfið, m.a. vegna mikillar fram-
kvæmdagleði. Mörg þeirra, ekki
sízt hin stærri, hafa ekki mætt
efnahagssamdrætti með niður-
skurði útgjalda heldur aukið álögur
á almenning. Á sl. ári stórhækkuðu
þau fasteignagjöld, ýmis þjónustu-
gjöld og sum lögðu á nýtt 5.000-
5.500 króna sorphirðugjald.
Þetta er að endurtaka sig núna.
Nokkur sveitarfélög ætla að hækka
- álögur sínar og bera þar fyrir sig
aukna kostnaðarhlutdeild á móti
ríkinu. Þetta er að sjálfsögðu frá-
leitt á sama tíma og unnið er að
gerð nýrrar þjóðarsáttar á vinnu-
markaði. Sveitarfélögin geta með
engu móti ætlast til að vera stikkfrí
í efnahagssamdrættinum.
Afstaða Reykjavíkurborgar er
hér til fyrirmyndar. Borgarstjóri
hefur tilkynnt, að álögur verði ekki
auknar á borgarbúa heldur verði
útgjöld skorin niður. Meirihluti
bæjarstjórnar Hafnarfjarðar hefur
hins vegar tilkynnt 12% hækkun
útsvars á Tiæsta ári, eða úr 6,7% í
7,5%, og ætlast jafnframt til að fá
framlög úr Jöfnunarsjóði sveitarfé-
laga. Bæjarstjórinn ber fyrir sig
reikninginn frá ríkinu. En fram
hefur komið, að útsvarstekjurnar
jnuni aukast um 80-90 milljónir
króna umfram það. Hér er að sjálf-
sögðu um stórfellda útsvarshækk-
un að ræða á sama tíma og tekjur
bæjarbúa dragast saman. Sú gamla
hugsun er á ferðinni, að hið opin-
bera skuli hafa forgang fram yfír
hag einstaklinga og heimila, hugs-
un, sem leitt hefur til hruns komm-
únistaríkjanna í Austur-Evrópu og
örbirgðar almennings.
Sveitarfélögin hafa ekki síður
hag af því en aðrir, að vaxtastigið
náist niður og hóflegir kjarasamn-
ingar takist. Félagsmálaráðherra
hefur upplýst, að sveitarfélögin
hagnist um 140 milljónir króna á
hveiju prósenti sem vextirnir
lækka. Þau geta því ekki notað
aukna kostnaðarhlutdeild á móti
ríkinu sem afsökun fyrir auknum
álögum á íbúa sína.
arinnar, Rússland, Ítalía og Þýzka-
'land, höfðu öll verið konungs- eða
keisaradæmi og því óplægður akur
fyrir nýja gerð harðstjóra; e.k. ein-
ræðispoppara í pólitík einsog
Mussolíni og Hitler. Þjóðhöfðingjar
sem eru tákngervingar án mikilla
valda virðast auðveld bráð alræðis-
afla og harðstjóra ef marka má
sögulegar staðreyndir fyrsta ára-
tugar þessarar aldar. Og enn mætti
nefna Japan þessari hugmynd til
stuðnings.
Lenín skirrðist ekki við að láta
vopnin tala ef honum þóknaðist.
Hann hafði lítil tengsl við alþýðu
manna og hataðist við guðstrú en
naut þess að lesa hagtölur og taldi
þær sýna allt sem máli skipti um
kjör fólksins í landinu. Hann lagði
áherzlu á innri styrk alræðis og
hvatti til harðstjómar. Hann var
síðurensvo með allan hugann við
mergðina einsog kommúnistar
víðasthvar og sjá má af þessum
orðum annars aðdáanda Karls Marx
um þetta leyti, Mússolínís: Hlébarði
fasismans getur auðveldlega haldið
nautgripahjörð kommúnismans i
skefjum.
Einræði til vinstri getur af sér
einræði til hægri. Paul Johnson
minnist á ummæli gáfumanna og
menningarvita um Stalín á þriðja
og fjórða áratugnum og er raunar
ótrúlegt hvílíkri blindu menn einsog
Georges Bernand Shaw og H.G.
Wells hafa verið slegnir, svo merkir
rithöfundar og hugsuðir sem þeir
voru. Guð forði okkur frá slíkum
leiðarljósum í framtíðinni.
Það hafa víst margir orðið Ieiðir
á lýðræði og meðalmennsku þess.
Þessi vanmáttugi leiði varð
Weimar-lýðveldinu að bráð. Og
jafnvel stórhugsuðir einsog Anatole
France sagði um svipað leyti lýð-
ræði væri af hinu illa. Það væri
dauðinn sjálfur. Eina leiðin til að
bjarga því væri að tortíma því;
hvorki meiranéminna.
M.
(meira næsta sunnudag.)
SRwgÍltlttfafeffe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
* __
Utsvarshækkun í
Hafnarfirði
Islendingar horfast á næsta ári í
augu við mesta samdrátt í efna-
hagslífinu á lýðveldistímanum og
er það fimmta samdráttarárið í
röð. Þjóðhagsstofnun spáir því, að
þjóðartekjur dragist saman um
6,1% og að atvinnuleysi tvöfaldist.
Hallinn á ríkissjóði undanfarin ár
nemur tugum milljarða króna og
erlendar skuldir þjóðarinnar nálg-
ast óðfluga að nema milljón á hvert
mannsbarn.
Þetta er vandinn í hnotskurn.
Flestir gera sér grein fyrir því, að
kakan, sem til skipta er á næsta
ári, fer minnkandi og skuldsetning
þjóðarinnar erlendis er komin að
hættumörkum. Því er ekki unnt að
auka erlendar lántökur til að fjár-
magna neyzluna.
Unnið er að gerð heildarkjara-
samninga og jafnt verkalýðshreyf-
ing og vinnuveitendur hafa gert
þá kröfu til ríkisstjórnarinnar að
ríkisútgjöldin verði skorin umtals-
vert niður. Aðilar gera sér ljóst,
að eina leiðin til að veija kaupmátt-
inn er stöðugleiki í efnahagslífinu,
aukin framleiðni og umtalsverð
vaxtalækkun. Niðurskurður ríkis-
útgjalda er forsenda þess að vextir
geti lækkað.
Það er deginum ljósara, að efna-
hagssamdrátturinn bitnar á þjóðfé-
laginu í heild og allir þurfa að taka
þátt í niðurskurði útgjalda og hag-
ræðingu til að gera lífskjararýrnun-
ina sem minnsta. Á tíma síðustu
þjóðarsáttar voru það fyrst og
fremst launþegar og fyrirtækin
sem tóku byrðarnar á sig til að ná
verðbólgunni niður. Ríki og sveitar-
félög héldu hins vegar uppteknum
hætti með auknar álögur og Iántök-
ur.
Ríkisstjórnin stefnir að meiri nið-
urskurði á ríkisútgjöldum en þekkst
hefur um árabil og gerir hún einn-
ig ráð fyrir þátttöku sveitarfélaga
með því að ætla þeim að taka á
HELGI
spjall
i
Kristni var lög-
tekin á Alþingi við
Öxará árið 1000 að
því talið er.
Kristnir menn og
heiðnir höfðu sagzt úr
lögum hveijir við aðra.
Heiðnir lutu leiðsögn
Þorgeirs Ljósvetningagoða en kristnir kusu
Síðu-Hall til lögsögu. Þeir gerðu með sér
þjóðarsátt er enn stendur. íslendingabók
Ara fróða tíundar þessa sátt svo í orðum
Ljósvetningagoðans:
„Nú þykir mér það ráð, að vér látum
og eigi þá ráða, er mest vilja í gegn gang-
ast, og miðlum svo mál á milli þeirra, að
hvorir tveggja hafi nokkuð síns máls, og
höfum allir ein lög og einn sið. Það mun
verða satt, er vér slítum í sundur lögin,
að vér munum slíta og friðinn.“
Ljósvetningagoðinn sagði þá upp þau
lög, „að allir menn skyldu kristnir vera
og skím taka, þeir er áður voru óskírðir
á landi hér“.
Kristni-
takan, tí-
undin og
stuðningur-
inn við bág-
stadda
ÞESS ERU EKKI
mörg dæmi, ef
nokkur, að þjóð hafi
tekið kristni með
þessum hætti, það
er sem heild á lög-
gjafarþingi. Engar
heimildir finnast
sem greina frá and-
stöðu úr hópi
þeirra, sem Þing-
velli gistu árið 1000, við lögsögn Þorgeirs
Ljósvetningagoða „að allir menn skyldu
kristnir vera og skím taka“. Sunnlending-
ar og Norðlendingar voru skírðir í Reykja-
laug í Laugardal en Vestlendingar í Lunda-
reykjardal. Kristni var orðin að ríkistrú.
Kirkjan laut frá öndverðu löggjafar- og
dómsvaldi þjóðveldisins, en biskupar áttu
sæti á miðpalli lögréttu og höfðu áhrif á
löggjöf og réttarfar, þar á meðal lagaboð
um kirkju og kristnihald, sem smám sam-
an var lögtekin á Alþingi eftir kristnitök-
una.
Það var, svo dæmi sé nefnt, Gissur bisk-
up Isleifsson sem hafði forgöngu um setn-
ingu laga um tíund árið 1096 (eða 1097),
en í kjölfar þeirra fylgdi ritun veraldlegra
laga 1117-1118, Hafliðaskrá, og um
1122-1123 voru skráð hin fyrstu kirkjulög
eða kristinna laga þáttur í Grágás að for-
sögn Þorláks biskups Runófssonar.
Tíund er einn elzti skattur hér á landi,
sem lagður var á eftir efnahag, en áður
höfðu tíðkazt .persónuskattar. Tíundin
hafði tvíþættan tilgang. Fyrst og fremst
að tryggja fjárhagslegt sjálfstæði kirkj-
unnar. En hluti hennar gekk til fátækra.
Tíundin var því eitt af fyrstu skrefum ís-
lenzkrar löggjafar til að bæta stöðu hinna
verr settu í samfélaginu. Hinir fornu
hreppar höfðu og bæði framfærslu og sam-
ábyrgð íbúanna á sinni könnu, jafnvel
áður en Alþingi við Öxará kom fyrst sam-
an sem stofnun árið 930.
Þingfararkaup hét annar skattur fom,
sem bændur með tilskylda lágmarkseign
greiddu goða sínum, en hann galt síðan
þeim sem kvaddir voru til árlegrar ferðar
á Þingvöll, upp í kostnað við för þeirra.
Þótt tíundin, sem kirkjunnar menn
höfðu frumkvæði að, hefði tvíþættan til-
gang fór vel á því, að hjálp við hina verr
settu í samfélaginu væri annað megin-
markmið hennar. Það var í anda hins
kristna boðskapar. Tíundin var þó ekki
séríslenzkt fyrirbæri, heldur sniðin eftir
eriendri fyrirmynd, eins og mörg síðari
tíma skattheimtan. Trúlegt er samt sem
áður að þeim Gissuri biskup ísleifssyni,
Sæmundi hinum fróði í Odda og Markúsi
lögsögumanni Skeggjasyni, sem höfðu for-
göngu um lögtöku tíundar á Lögbergi við
Oxará fyrir 895 ámm, hefði orðið um og
ó, ef þeir hefði fengið að líta íslands
skattaflóru alla, sem eftir hefur gengið
fram á okkar daga.
Bókmennt-
irnar,
klaustrin,
biblían og
móðurmálið
í KJÖLFAR TI-
undar, sem kirkjan
beitti sér fyrir, voru
hin veraldlegu lög
skráð á bókfell.
Klaustur, sem
stofnuð voru hér á
landi á tólftu öld,
voru og í senn höf-
uðstoðir kaþólskrar kirkju í landinu, ásamt
biskupsstólunum að Hólum og í Skálholti,
og menntasetur, sem lögðu dijúgan skerf
til íslenzkra bókmennta. Klaustrin áttu
sum hver góðan bókakost, þar voru sög-
urnar skráðar á skinn, trúlega einnig
samdar að hluta til, þar fór og fram um-
talsverð kennsla og síðast en ekki sízt líkn-
arstarf. Rætur bókmennta okkar, fræðslu-
starfs og heilbrigðisþjónustu, liggja meðal
annars í þessum fomu, kristnu klaustrum.
Biskupsstólamir og klaustrin héldu uppi
tengslum við meginland Evrópu, máski
einkum Mið- og Suður-Evrópu (Róm),
fram að siðaskiptum, og þau tengsl voru
farvegir utanaðkomandi menningar og
þekkingar, sem auðgaði mannlíf og menn-
ingu í landinu. Þessi tengsl varpa Ijósi á
sitthvað í menningu þjóðarinnar fyrr á tíð
og menningararfleifð.
Trúlega hefur fátt, ef nokkuð, fest
móðurmálið, íslenzkuna, jafn vel í sessi í
hugum og hjörtum kynslóðanna, sem
byggðu þetta land á myrkum öldum eftir
siðaskiptin, en prentun hinnar heilögu ritn-
ingar, biblíunnar, á íslenzku í tíð. Guð-
brands biskups Þorlákssonar, sem var
annar í röð lúterskra biskupa á Hólum í
Hjaltadal.
Þegar sól var hæst á lofti árið. 1584 var
heilög ritning fullprentuð í fyrsta sinni hér
á landi á Hólum í Hjaltadal, það er Gamla
testamentið, Spámannabækumar og Nýja
testamentið. Fram að þeim tíma höfðu
aðeins hlutar biblíunnar verið prentaðir á
Hólum: Sýraksbók og Orðskviðir Salóm-
ons. Nýja testamentið í Guðbrandsbíblíu
var með litlum breytingum í þýðingu Odds
Gottskálkssonar, en sú þýðing var ekki
aðeins stórvirki frá kirkjulegum sjónarhóli
séð heldur ekki síður til varðveizlu og við-
halds móðurmálinu, íslenzkunni. Sigur-
bjöm Einarsson, biskup, segir um sext-
ándu aldar þýðingu Odds í endurútgáfu
hennar 1986:
„Islenzka þjóðin mátti ekki verða rekald
í röst tímans. Hún þurfti að tileinka sér
nýja hugsun, ný og fijó trúarviðhorf, ný
menningarúrræði. En til þess að geta það
sem andlega myndug þjóð varð hún að
hugsa á íslenzku. íslenzk tunga var það
líf af hennar lífí, sem mátti ekki týna ef
hún ætlaði ekki að farga sjálfri sér. Og
umfram allt: Guð hafði talað á skiljanlegu,
mennsku máli. Hann ætlaðist til, að ís-
lenzkur almúgi skildi það, sem hann hafði
talað til sáluhjálpar.
Þessi skilningur siðbótarmanna skipti
sköpum um framtíð íslenzkrar tungu og
sjálfstæðrar þjóðmenningar á íslandi. Odd-
ur varð til þess að marka þessum skiln-
ingi áþreifanlega stefnu og ömgga braut.
Fáir hafa betur til þess unnið að heita tíma-
mótamenn."
íslenzk þjóð stendur í ævarandi þakkar-
skuld við kirkju og kristni fyrir bók-
mennta- og fræðastörf, sem unnin vom í
kaþólskum klaustmm hér á landi fyrr á
tíð, og fyrir biblíu á íslenzka tungu þegar
eftir siðaskiptin. Menningararfleifð þjóðar-
innar, homsteinn þjóðernis og fullveldis
hennar, skarast við fátt meira eða rækileg-
ar en þjóðkirkjuna, rómversk-kaþólska og
lúterska, sem Þorgeir Ljósvetningagoði
festi í hugi landsmanna og landslög á Þing-
völlum við Öxará árið 1000 með þeim orð-
um, „að allir menn skyldu kristnir vera
og skím taka“.
í IJÓSI FRAMAN-
sagðs er þings-
ályktun Alþingis
frá 1986 í réttu
sögulegu sam-
hengi. Tillagan fól
forsetum Álþingis
„að vinna að athug-
un á því með hvaða
Mikilvæg-
asta laga-
gerðin -
Kristnisag-
an
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 21. desember
hætti verði af hálfu Alþingis minnst þús-
und ára afmælis kristnitökunnar" árið
2000. Hún var flutt af Þorvaldi Garðari
Kristjánssyni, þáverandi forseta Samein-
aðs þings, öðrum þingforsetum og for-
mönnum þingflokka. í greinargerð sagði
m.a.:
„Kristnitakan árið 1000 skipti sköpum
í sögu Islendinga. Þessi einstæði atburður
er greyptur í þjóðarvitund.
Nú fer mjög að nálgast þúsund ára af-
mæli kristnitökunnar. Þess hlýtur að verða
minnst svo sem efni standa til. Ekki er
ráð nema í tíma sé tekið að huga að þvi
máli.
Mikilvægasta lagagerð Alþingis er lög-
festing kristinnar trúar. Alþingi hlýtur að
minnast þess að maklegheitum. Kirkjan
hlýtur og með sínum hætti að minnast
upphafs kristni í landinu. En sameiginlega
verður að gera ráð fyrir að báðir þessir
aðilar standi að þjóðhátíð árið 2000 til
minningar kristnitökunnar. “
Forsetar Alþingis höfðu þegar á þessum
tíma átt viðræðufundi með kristnitöku-
nefnd Þjóðkirkjunnar um kristnitökuaf-
mælið. En kirkjuráð skipaði snemma árs
1985 þriggja manna nefnd, kristnitöku-
nefnd, sem starfar undir forystu biskups
íslands og gjöra á tillögur um það, hvern
veg haga beri athöfnum þeim og fram-
kvæmdum, sem efnt verður til af kirkjunn-
ar hálfu vegna þúsund ára afmælis kristni-
tökunnar. Hugmyndir frá kristnitöknefnd
hafa verið til umræðu á kirkjuþingum.
Niðurstaða úr samráði kirkju og þings
er m.a. ritun Kristnisögu, sem spanna á
þúsund ára kristni íslenzku þjóðarinnar.
Sérstök ritnefnd hefur þetta stórverk með
höndum. Sr. Siguijón Einarssonar leiðir
störf nefndarinnar. Dr. Hjalti Hugason,
kirkjusagnfræðingur, lektor við Kennara-
háskólann, er ritstjóri verksins.
Þá hefur Þjóðkirkjan ákveðið að tíundi
áratugurinn verði helgaður öðru stóru
kirkjulegu verkefni,. safnaðaruppbygg-
ingu. Það verk leiðir sérstök nefnd undir
verkstjórn sr. Arnar Bárðar Jónssonar.
íslenzka þjóðin hlýtur að minnast þús-
und ára afmælis kristnitökunnar með veg-
legum og viðeigandi hætti árið 2000. Taka
verður undir þau orð, sem fylgdu tillögu
til þingsályktunar á 108. löggjafarþinginu
árið.1986 um kristnitökuafmælið: „Ekki
er ráð nema í tíma sé tekið að huga að
því máli.“
Í ALMANAKI HÁ-
skólans stendur við
sunnudaginn 22.
desember; fjórði
sunnudagur í jóla-
föstu, vetrarsól-
stöður. í Orðabók
Mennningarsjóðs er
orðið vetrarsólstöð-
ur skilgreint svo: „sólhvörf að vetrarlagi,
sá tími árs þegar sólargangur er stytztur".
Norrænir menn héldu sólhvarfahátíð
löngu fyrir kristinn sið, í skammdegi vetr-
ar, þegar dagur var stytztur og myrkrið
mest. Þá fögnuðu þeir vetrarsólhvörfum,
þegar sól tók að hækka á lofti á nýjan
leik, dag að lengja og birtan að hrekja
myrkrið úr umhverfi mannsins, samkvæmt
forskrift þessa árvissa kraftaverks, sem
vekur gróðurríkið til nýs lífs, til náttlausr-
ar voraldarveraldar.
Sólhvarfahátíðir löngu genginna for-
feðra og formæðra okkar, miðsvetrarblót
í heiðnum sið hér á landi, tengdust fyrst
og fremst lífsbaráttu kynslóðanna við erf-
iðar aðstæður á mörkum hins byggilega
heims. Þær hjálpuðu fólki til að þreyja
þorrann og góuna og minntu það á kom-
andi vor, batnandi tíð með blóm í haga,
sjálfan bjargræðistímann, sem gerði landið
„yzt á Ránarslóðum" byggilegt.
Þegar kristinn siður festi rætur hér á
landi komu heilög jól í stað sólhvarfa-
hátíða. Það árvissa kraftaverk í náttúru
landsins og umhverfí fólksins, sem heiðnir
menn fögnuðu með miðsvetrarblótum,
heldur gildi sínu í hugum þjóðarinnar,
þótt þjóðlífshættir séu gjörbreyttir. Það
Vetrarsól-
stöður:
„Heims um
ból helg eru
jól“
áréttar jafnvel og undirstrikar — á tákn-
máli sínu — boðskap kristinna jóla, sigur
ljóssins yfir myrkrinu, sigur hans sem er
ljós heimsins.
Sigurbjörn Einarsson biskup segir rétti-
lega að Guð tali við okkur, hvert og eitt,
á skiljanlegu, mennsku máli í Nýja testa-
mentinu, sem hafi átt ríkulegt erindi til
þjóðarinnar á móðurmáli hennar. Höfuð-
smiður tilverunnar hefur og, allar götur
frá landnámi, talað til landsmanna á tákn-
máli íslenzkrar náttúru, þegar birta hækk-
andi sólar hrekur myrkrið og kuldann
markvisst úr umhverfi okkar, leysir landið
úr klakaböndum og vekur gróðurríkið til
nýs lífs af vetrardauða.
Þetta árvissa kraftaverk í náttúrunnar
ríki, í umhverfí kynslóðanna, undirstrikar
fagnaðarboðskapinn í Nýja testamentinu.
í fagnaðarboðskap jólanna er það sól kær-
leikans og fyrirheitanna sem rís, ef henni
er veitt móttaka, í hugarheimi og sálarlífi
einstaklinga og þjóða, hrekur myrkrið og
kuldann á flótta, leysir úr fjötrum og vek-
ur til nýs og betra lífs.
Því miður_ heldur myrkrið víða velli í
mannheimi. Á hátíð friðarins berast menn
enn á banaspjótum víða um veröld. Á há-
tíð kærleikans skortir milljónir manna,
börn og gamalmenni, mat til að seðja sárt
hungur. Milljónir sæta ótímabærum dauða.
Jafnvel mitt I velferð Vesturlanda, mitt í
íslenzkri velferð, eru einstaklingar, sem
orðið hafa undir í lífsbaráttunni og skortir
brýnustu nauðsynjar, félagsskap og hlý-
hug. Öll getum við sitthvað gert til veita
birtu inn í þetta myrkur, svo sem okkur
ber að gera. Allt það sem þér gjörið mínum
minnsta bróður það hafíð þér og mér
gjört, sagði Kristur.
„Heims um ból helg eru jól“, þrátt fyrir
mörg ský á himni mannkynsins. Við íslend-
ingar höldum hátíð ljóssins í svartasta
skammdeginu til að minnast hans og til-
einka okkur boðskap hans sem var og er
ljós heimsins; vegurinn, sannleikurinn og
lífið. Til þess safnast fjölskyldur saman á
fæðingarhátið frelsarans. Til þess fyllum
við kirkjur landsins á helgum jólum. Megi
friðar- og kærleiksboðskapur jólanna setja
mark sitt á hugi okkar og breytni allan
ársins hring.
Gleðileg jól!
„Þessi skilningur
siðbótarmanna
skipti sköpum um
framtíð íslenzkr-
ar tungu og sjálf-
stæðrar þjóð-
menningar á ís-
landi. Oddur varð
til þess að marka
þessum skilningi
áþreifanlega
stefnu og örugga
braut. Fáir hafa
betur til þess unn-
ið að heita tíma-
mótamenn.“