Morgunblaðið - 29.12.1991, Blaðsíða 4

4 FRÉTTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 1991
ERLENT
IIMNLENT
Ursögn úr
Alþjóða-
hvalveiði-
ráðinu
Ríkisstjórnin hefur ákveðið að
segja ísland úr Alþjóðahvalveiðir-
áðinu, og tekur úrsögnin gildi 30.
júní á næsta ári. Stjórnvöld hafa
enga ákvörðun tekið um að hefja
hvalveiðar að nýju, en hins vegar
verði lögð áhersla á að stofna
svæðisbundin samtök hvelveiði-
þjóða við Norður-Atlantshaf um
vemdun og skynsamlega nýtingu
sjávarspendýra.
Sameining í Eyjum
Samningar hafa tekist um sam-
einingu ísfélágs Vestmannaeyja,
Hraðfrystistöðvar Vestmannaeyja
og útgerðarfélagsins Bergs-Hug-
ins, og tekur nýtt hlutafélag, ísfé-
lag Vestmannaeyja hf. til starfa
1. janúar næstkomandi. Það verð-
ur þriðja til fjórða stærsta sjávar-
útvegsfyrirtæki landsins, og nem-
ur kvóti þess um 12.500 þorskí-
gildum.
Mjólkurfræðingar í verkfall
Verkfall mjólkurfræðinga hófst
á miðnætti aðfaranótt laugar-
dagsins, og stendur það til mið-
nættis á fimmtudaginn. Gert er
ráð fyrir að mjólkurvörur endist
fram á þriðjudag, og mjólkurvörur
verði síðan aftur komnar í versl-
anir um hádegisbil á föstudag.
Hús eyðilagðist í eldsvoða
Tvílyft timburhús á Fáfnisvegi
4 í Skeijafirði gereyðilagðist í
eldsvoðá á Þorláksmessu, en húsið
var alelda þegar slökkvilið kom á
vettvang. Mikið eignatjón varð í
eldsv’oðanum, en engin slys urðu
á fólki.
Nýlegir bátar eyðilagðir
Talsverð brögð eru að því að
nýlegir smábátar séu eyðilagðir
vegna þess að kvótinn hefur verið
seldur af þeim eða vegna þess að
nota á endurnýjunarréttinn af
þeim þegar nýtt skip er smíðað.
Smábátaeigendur vilja breyta út-
færslu banndagakerfisins til að
koma í veg fyrir þessa sóun á
verðmætum, en Þorsteinn Páls-
son sjávarútvegsráðherra segir
eyðileggingu smábátanna afleið-
ingu eins af meginmarkmiðum
fiskveiðistjórnunar, sem sé að
fækka fiskiskipum.
ERLENT
Gorbatsjov
segir af sér
Míkhaíl S. Gorbatsjov sagði af
sér embætti forseta Sovétríkjanna
á jóladag og degi síðar var so-
véska þingið, síðasta valdastofnun
Sovétríkjanna leyst upp. Þar með
höfðu Sovétríkin
verið lögð niður.
Rússar hafa tek-
ið við sæti því
sem Sovétmenn
áttu í öryggis-
ráði Sameinuðu
þjóðanna og flest
sendiráð Sovét-
ríkjanna erlendis
hafa verið færð
undir stjórn Rússlands. Borís
Jeltsín, forseti Rússlands, lýsti
yfír því að hann hefði tekið að sér
yfírstjóm kjarnorkuherafla Sovét-
ríkjanna en að þeim vopnum yrði
ekki beitt nema að höfðu samráði
við leiðtoga Úkraínu, Hvíta-Rúss-
lands og Kazakhstan en þar er
einnig að fínna langdræg gjöreyð-
ingarvopn.
Erlendir stjórnmálaleiðtogar
lofuðu framgöngu Gorbatsjovs á
þeim rúmlega sex árum er hann
var við völd í Sovétríkjunum og
kváðu hann hafa átt mikinn þátt
í að binda enda á kalda stríðið.
Þá minntust menn þess einnig að
hann hefði gefíð ríkjunum í Mið-
og Austur-Evrópu frelsi.
Sjálfur lýsti Gorbatsjov yfír því
að hann hygðist áfram hafa af-
skipti af stjórnmálum. Hann ósk-
aði leiðtogum samveldisins nýja
sem stofnað hefur verið á rústum
Sovétríkjanna velfarnaðar. og
kvaðst ekki hafa í hyggju að flytj-
ast úr landi.
Flugslys í Svíþjóð
Farþegaþota a gerðinni MD-80 í
eigu SAS-flugfélagsins brotlenti
á föstudagsmorgun fáeinum mín-
útum eftir flugtak frá Arlanda-
flugvelli í Stokkhólmi. Flugmönn-
um þotunnar tókst að lenda henni
um 40 kílómetra norðaustur af
borginni. Um borð voru 129 far-
þegar auk áhafnar og þykir það
ganga kraftaverki næst að enginn
skuli hafa farist er þotan skall til
jarðar og brotnaði í þrennt. Hins
vegar slösuðust 14 manns og sum-
ir þeirra alvarlega. Þotan var á
leið til Kaupmannahafnar og það-
an var ferðinni heitið til Varsjár.
Að sögn flugmannsins stöðvuðust
báðir hreyflar þotunnar skyndi-
lega skömmu eftir flugtak frá
Arlanda.
Barist í Georgíu
Harðir bardagar brutust út í
Tblisi, höfuðborg Georgíu, í vik-
unni milli stuðningsmanna Zviads
Gamsakhurdia, forseta þessa
fyrrum Sovétlýð-
veldis, og vop-
naðra uppreisn-
armanna. And-
stæðingar for-
setans, sem var
fyrstur starfs-
bræðra sinna í
Sovétríkjunum
kjörinn í Iýðræð-
' 'islegum kosning-
um, væna hann um einræðislega
stjórnarhætti. Forsetinn varðist í
þinghúsinu í miðborg Tblisi og var
stórskotavopnum og eldflaugum
beitt í bardögunum. Gamsakhur-
dia lýsti yfír því á fímmtudag að
hann væri tilbúinn til að hefja
viðræður við fjendur sína en kvað
þá engan vilja hafa sýnt til samn-
inga.
Slóvenía og Króatía
viðurkennd
Þjóðveijar viðurkenndu á mánu-
dag sjálfstæði Slóveníu og Króa-
tíu. Verður stjórnmálasamband
tekið upp við ríkin um miðjan
næsta mánuð. Hart var barist í
Króatíu yfír jólin en fyrr í vikunni
hafði forseti Bosníu-Herzegóvínu
farið þess á leit við Sameinuðu
þjóðimar að friðargæslusveitir
yrðu sendar til landsins til að
koma í veg fyrir að átökin í Króa-
tíu breiddust út.
Gorbatsjov.
Patrick Buchanan. Líklegt þykir að þjóðernishyggja hans og einangrunarstefna höfði til margra
stuðningsmanna bandaríska Repúblíkanaflokksins.
Republíkanaflokkurinn í Bandaríkjunum:
Framboð Patricks Buchanans
kann að veikja stöðu forsetans
Það verður áreiðanlega heitt í kolunum innan bandaríska Repú-
blíkanaflokksins á kosningaárinu 1992. Auk George Bush, sem
og demókratanna sex, „the sixpack", eins og þeir eru kallaðir,
sækjast tveir aðrir repúblíkanar eftir forsetastólnum. Eftir að
hafa tapað í ríkisstjórakosningunum í Lousiana, tilkynnti David
Duke, fyrrum meðlimur öfgasamtakanna Ku Klux Klan og nas-
isti, að hann hygðist gefa kost á sér, og um iniðjan desember
bættist Patrick Buchanan í hópinn.
Ekki er talið líklegt að Buchan-
an, sem samdi ræður fyrir Ric-
hard Nixon þegar hann var for-
seti og var yfírmaður upplýsinga-
skrifstofunnar í stjórnartíð Ron-
alds Reagans, muni stela útnefn-
ingunni frá
Bush, en hann
gæti minnkað
verulega mögu-
leika Bush á að
sigra í kosning-
unum.
Ritstjóri U.S.
News and World Report, repú-
blikaninn David Gergen, segir að
framboð Buchanans sé tilraun til
að lífga við „íhaldssemi að hætti
Reagans". En Buchanan ætlar
ekki aðeins að gjörbylta íhalds-
seminni, heldur einnig Repú-
blíkanaflokknum. Innan flokksins
eru skiptar skoðanir um framboð
hans og margir repúblíkanar eru
því andvígir.
Buchanan hefur verið lýst sem
hægrisinnuðum þjóðernissinna.
Hann hefur svipaðar skoðanir á
félagslegum málum og David
Duke, sem telur styrki til fátækra
og einstæðra mæðra af hinu illa
og hvetja til leti. Hvað varðar
skatta, þá fylgir hann auðugum
repúblíkönum að málum. Skoðan-
ir hans á utanríkismálum, við-
skiptum við útlönd og erlendum
áhrifum í Washington, minna hins
vegar mjög á stefnuskrá Tom
Harkins, sem er einn af frambjóð-
endum demókrata.
í grein sem Buchanan skrifaði
í Washington Post í september
sl., bergmálaði hann gagnrýni
Harkins á Bush: „Það sem við
sjáum í þjóðfélaginu nú er villi-
mennska og grimmd sem við-
gengst í borgum okkar, efnahags-
kreppa og kynþáttahatur. Hvað
gagnar það þjóð að vinna allan
heiminn, en tapa sálu sinni?“
Eins og margir íhaldssinnaðir
repúblíkanar, var Buchanan lengi
tregur til að trúa því að kalda
stríðinu væri Iokið. En hann hefur
skipt um skoðun. Hann heldur því
fram að nú eigi Bandaríkjamenn
að loka herstöðvum sínum erlend-
is, stórminnka aðstoð til erlendra
ríkja og nota sparnaðinn af þess-
um aðgerðum til að lækka skatta
og tekjuhallann heima fyrir. „Við
erum ekki lögregluþjónn heims-
ins,“ skrifaði Buchanan. „Hvaðan
kemur þessi hrokafulla afskipta-
semi að við eig-
um að ákveða
hvernig aðrar
þjóðir haga sér?“
Þjóðernis-
hyggja Buchan-
ans hefur komið
fram í viðhorfum
hans gagnvart viðskiptum og fjár-
festingum erlendis. En sem
íhaldssamur repúblíkani, er hann
hlynntur fijálsri verslun; að sömu
reglur eigi að gilda um viðskipti
heima fyrir og á alþjóðamarkaði
og hann neitaði t.d. áfið 1986 að
reyna að fá stuðning Reagans við
aðgerðir til að vernda bandarískan
vefnaðariðnað.
Ári síðar varð Buchanan hins
vegar æfur yfir áhrifum þrýsti-
hópa í Washington, bæði á banda:
ríska þingmenn og Hvíta húsið. í
júní 1987 uppgötvaðist að Tos-
hiba og annað norskt fyrirtæki
voru leynilega að selja Sovét-
mönnum hátæknilegar kafbáta-
skrúfur ssem voru mun fullkomn-
ari en á bandarískum kafbátum.
Þingið samþykkti viðskiptabann
án tafar, en lét undan eftir að
Toshiba hafði eytt 10 milljónum
dollara í herferð, sem miðaði að
því að telja ráðamönnum hug-
hvarf. Buchanan áleit eftirgjöf
þingsins vera landráð.
Áður en Buchanan gaf kost á
sér, höfðu hann og Sam Francis,
dálkahöfundur fyrir Washington
Times ákveðið að stofna sérstaka
„America First Committee," eða
„Ameríka fyrst og fremst“ nefnd
til þess að stuðla að aukinni þjóð-
ernishyggju meðal Bandaríkja-
manna. Þessi áætlun sýnir tvær
hliðar á stefnu Buehanans.
Buchanan og Francis gerðu sér
grein fyrir að þjóðernishyggja
þeirra var ekki í samræmi við
stefnu og hugmyndafræði Repú-
blíkanaflokksins, svo þeir ákváðu
að fá fijálslynda og demókrata,
sem og íhaldsmenn og repúblík-
ana, í lið með sér. En þeir kusu
að kenna nefndina við „America
First“ samtökin sem voru stofnuð
árið 1940 í þeim tilgangi að koma
í veg fyrir þátttöku Bandaríkja-
manna í heimsstyijöldinni síðari.
Bæði íhaldsmenn og fijálslyndir
voru í samtökunum, en hins vegar
hafði einn helsti talsmaður þeirra,
flugkappinn frægi Charles Lind-
bergh, andúð á gyðingum. Með
því #að reyna að endurvekja „Am-
erica First“ sýndi Buchanan dökka
hlið á þjóðernishyggju sinni. Hann
túlkaði einnig aðgerðir Bush-
stjórnarinnar í Persaflóa sem
ráðabrugg til að veija hagsmuni
ísraels.
Barátta Buchanans gegn Bush
mun sennilega líka hafa sínar
skuggahliðar. Búast má við að
Buchanan ásaki Bush um að hafa
svikið bandarísku þjóðina og varið
meiri tíma og ijármunum í erlend-
ar þjóðir en sína eigin. En hvað
varðar Ameríkana heima . fyrir,
hefur greinilega komið fram í
skrifum Buchanans, að þar sér
hann fyrir sér hvítar, ríkar og
„rétttrúaðar" ijölskyldur. Chri-
stopher Atkins, stjórnmálaskýr-
andi hjá The San Fransisco Exam-
iner, hélt því blákalt fram í sjón-
varpssviðtali á C-SPAN (sjón-
varpsrás tileinkuð stjórnmálum og
stjórnmálaskýringum) að Buchan-
an væri kynþáttahatari.
Buchanan mun sennilega takast
að afla nægilegs fjárstuðnings til
að mæta Bush í New Hampshire
18. febrúar. En hvernig honum
gengur í suður- og vesturhluta
Bandaríkjanna mun velta á efna-
hagsástandinu og hvaða aðferðir
hann ákveður að nota í kosninga-
baráttu sinni.
Hann hefur orð á sér fyrir að
vera ógætinn í orðavali og hann
gleymir sér oft í orðaskaki við
aðra stjórnmálamenn og fjölmiðla
og það gæti orðið honum Ijötur
um fót. En ef efnahagskreppan
versnar og Buchanan sýnir meiri
varkárni í umgengni við ijölmiðla,
gæti hann skaðað kosningabar-
áttu Bush verulega. Þjóðernis-
hyggja hans mun án efa valda
klofningi hjá repúblíkönum og
sjálfstæðum kjósendum. Sú stað-
reynd gæti gefið demókrötum -
ef þeim tekst að sýna að þeir eru
ekki dauðir úr öllum æðum, tæki-
færi til að komast í Hvíta húsið.
Ilöfundur stundar nám í
fjölmiðlafræðum í
Bandarikjunum.
BAIiSVIÐ
Iris Erlingsóttir skrifar
frá Kalifomíu
\
\
I
I
I
I
I
i
I
\