Morgunblaðið - 29.12.1991, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. DESEMBER 1991
eftir Guðmund Sv. Hermannsson
EFNAHAGSÁSTAND þjóðarinnar endurspeglast í fjárlögunum sem
Alþingi samþykkir um jólaleytið ár hvert. Og um leið og fjárlög eru
einskonar efnahagsstefnuyfirlýsing sljórnvalda hafa þau bein áhrif á
einstaklingana, rekstur heimila og fyrirtækja. Nýsamþykkt fjárlög fyr-
ir árið 1992 eru kreppufjárlög. Þjóðartekjur á næsta ári dragast sam-
an og landsframleiðsla, sem er í kringum 373 milljarðar króna á þessu
ári, er talin verða 4 milljörðum króna minni á því næsta, eða 15 millj-
örðum króna minni ef reiknað er á sambærilegu verðlagi. Það svarar
til að hvert mannsbarn afli þjóðarbúinu 60 þúsund krónum minni tekna.
Núverandi efnahagssamdráttarskeið hófst 1987 og er orðið eitt það
lengsta í lýðveldissögunni og samdráttur milli ára sá mesti. Samt eru
lífskjör þjóðarinnar mun betri en áður og þar býr þjóðin enn að miklu
góðæri á árunum 1985-87 þegar þjóðartekjur jukust stórlega, atvinnu-
tekjur í kjölfarið og kaupmáttur launa mest.
Sjómannaafsláttur
__ 245 dagar á sjó (fullur afsláttur)
Að neðan sést hvemig
sjómannaafsláttur nýt-
III ist sjómönnum með
mismiklar árstekjur og mis-
marga lögskráða daga til sjós.
1,5 milljón
2 milljónir
3 milljónir
3,5 milljónir
ins vegar hefur
þetta langvar-
andi sam-
dráttarskeið
komið niður á
ýmsan hátt.
Þótt úíflutn-
ingstekjur landsins hafi minnkað
hafa þjóðarútgjöld vaxið áfram,
og því hefur hlaðist upp mikill
halli á viðskiptum við útlönd. Er-
lendar skuldir hafa þvi aukist og
eru áætlaðar 770 þúsund krónur
á hvern landsmann í lok næsta
árs. Það þýðir, að fjórðungur út-
flutningstekna landsmanna fer til
að greiða vexti og afborganir af
erlendum lánum. A það hefur ver-
ið bent af sérfræðingum, að þjóðin
sé komin að ákveðnum mörkum í
lántökum og líklegt að lánskjör
íslendinga í útlöndum fari að
versna stórlega verði farið yfir þau
mörk.
Niðurskurðurinn
Eftir mikinn slag á Alþingi, síð-
ustu dagana fyrir jól, voru sam-
þykkt fjáriög sem gera ráð fyrir
að tekjur ríkisins á næsta ári verði
105.5 milljarðar króna, en útgjöld
109.6 milljarðar. Þessar niðurstöð-
utölur endurspegla samdráttinn.
Ef þær eru bomar saman við
niðurstöðutölur fjárlaga þessa árs
eru þær álíka eða ívið hærri ef
tekið er tillit til verðlagshækkana.
Hins vegar er útgjaldatala fjárlaga
næsta árs talsvert lægri en raun-
veruleg útgjöld ríkisins voru á
þessu ári.
Samkvæmt síðustu fjáraukalög-
um fyrir árið 1991 er gert ráð
fyrir að útgjöld ríkisins verði 112,3
milljarðar króna á yfirstandandi
ári og gætu reynst enn hærri,
einkum vegna meiri vaxta-
greiðslna í kjölfar meiri innlausnar
spariskírteina ríkisins en áætlað
var. Á móti er gert ráð fyrir að
tekjur ríkisins verði 101-101,5
milljarðar króna, en jafnvel er tal-
ið að þessi tala geti lækkað eitt-
hvað vegna óvissu um tekjur af
þinggjöldum á síðustu mánuðum
ársirrs. Því stefnir í að halli-á ríkis-
sjóði verði um 11-12 milljarðar
króna á yfirstandandi ári, en átti
samkvæmt fjárlögum að vera rúm-
ir 4 milljarðar króna. Mismunur-
inn, 7-8 milljarðar, myndi duga til
að byggja tvenn Vestfjarðagöng
og leggja bundið slitlag á vegi í
kring.
Nýsamþykkt fjárlög gera einnig
ráð fyrir að halli ríkissjóðs verði
4,1 milljarður króna. Er það eitt-
hvað raunhæfari niðurstaða en
áður?
„Fjárlög fyrir yfirstandandi ár
voru varla raunsæ og það sem
gerði útslagið var að lánsfjárlög
voru ekki afgreidd fyrr en undir
vor, sem var kosningavor og
reyndust verða einskonar viðbót-
arfjárlög. Eins kom í ljós, að að-
gerðir þáverandi ríkisstjómar rétt
fyrir kosningar mögnuðu allan
þann vanda. Þetta voru því kosn-
ingafjárlög, sem oft eru óraunsæ,"
sagði Friðrik Sophusson fjármála-
ráðherra.
„Það sem gerir það að verkum,
að ætla má að fjárlög næsta árs
standi betur og séu trúverðugri
er að undirbúningi var háttað,
þannig að ráðuneytin bera ábyrgð
á tölunum í frumvarpinu. Það má
svo benda á, að í fyrsta sinn í
áratugi var tekjuhlið fjárlaga
lækkuð í meðferð Alþingis, vegna
nýrra upplýsinga um tekjusam-
drátt á þessu ári,“ sagði Friðrik.
Hann sagði þó, að ýmis atriði
í fjárlögunum gætu orðið erfið í
framkvæmd, til dæmis fyrirhugað-
ur flatur niðurskurður á launum
og rekstrarkostnaði ríkisins. Þá
væri gert ráð fyrir að ríkið aflaði
Barnabætup...
400 þúsund króna bætur á ári
300
200
u 100.000 175.000 250.000
400 þúsund króna bætur á árí
Barn yfir
sjö ára
aldri
undir sjö
ára aldri
400 þúsund króna bætur á ári
300
100
0
100.000 175.000 250.000
1 milljarðs í tekjur með sölu ríkis-
fyrirtækja, en Friðrik sagði að
þótt ekki væri enn búið að ákveða
hvaða fyrirtæki það væri, eða
hvernig að sölunni yrði staðið,
væri ljóst að markaðurinn ætti að
þola mjög vel að taka á móti millj-
arðs virði af hlutabréfum á næsta
ári.
Lánsfjárþörf minnkar
um helming.
Lánsfjárlög fyrir næsta ár hafa
ekki ekki verið afgreidd á Al-
þingi, en að mati fjármálaráðherra
og sérfræðinga hans gefa fjárlögin
tilefni til að ætla að lánsfjárþörf
ríkisins verði helmingi minni á
næsta ári en á yfirstandandi ári —
sem reyndar hefur slegið öll met.
Á þessu ári eru horfur á að hið
opinbera, ríkissjóður, opinberir
sjóðir og fyrirtæki, hafi tekið um
36 milljarða króna að láni. Minni
ríkissjóðshalli á næsta ári og minni
umsvif sjóða og fyrirtækja ríkisins
eiga að gera það að verkum að
lánsfjárþörfin minnkar. Og fjár-
málaráðuneytið gerii' ráð fyrir því
að opinber lánsfjárþöi-f verði um
18-20 milljarðar króna á næsta
ári, eða sem svarar nærri öllu ráð-
stöfunarfé lífeyrissjóðanna. Þar af
dragist lánsfjárþörf ríkissjóðs
sjálfs saman úr rúmum 12 millj-
örðum í um 4 milljarða króna.
Mikil lánsfjárþörf ríkisins hefur
að margra áliti valdið háum raun-
vöxtum (vöxtum umfram verð-
bólgu) á lánsfjármarkaði vegna
mikillar samkeppni um lánsfé.
Húsnæðiskerfið dregur til sín stór-
an hluta þess og á næsta ári er'
til dæmis miðað við húsbréf verði
afgreidd fyrir um 12 milljarða
króna, sem er samt um 20% minni
upphæð en í ár. Áfram er gert ráð
fyrir því að vissu aðhaldi verði
beitt við útgáfu húsbréfa. Þannig
verði áfram sama þak á húsbréfa-
lánum, ákvæði um greiðslumat
verði ekki rýmkað, og greiðsluerf-
iðleikalán verþi aflögð nú um ára-
mótin.
Mikið magn húsbréfa á markaði
hefur valdið háum afföllum á þeim
á þessu ári og ýmsir telja að fram-
boð húsbréfa muni minnka á
næsta ári, þar sem hvort tveggja
sé, að kúfurinn á húsnæðismark-
aðnum, sem myndaðist þegar
gamla húsnæðiskerfið stíflaðist,
sé að mestu farinn og samdráttur
á næsta ári muni valda því að al-
menningur dragi úr fjárfestingum.
Ef hið opinbera tekur helmingi
t