Morgunblaðið - 12.01.1992, Qupperneq 18

Morgunblaðið - 12.01.1992, Qupperneq 18
'Í8 MORGUNBLAÐIÐ SKODUN tn* ........ .. SUNNUDAGUR 12. JANÚAR 1992 UNGLINGAR — ÞUNG- LYNDIOG SJÁLFSMORÐS- TILHNEIGIN GAR NOKKUR ATRIÐISEM GETA BENT TIL ÞESS AÐ UNGLINGUR ÞJÁIST AF ÞUNGLYNDI eftir Kolbrúnu Baldursdóttur Ef unglingur fer að sýna skyndi- leg merki um leiða, sorg, kvíða og vonleysi í meiri mæli en eðlilegt þykir ef taka má mið af hans fyrra hegðunarmynstri og persónuein- kennum getur það verið merki um þunglyndi. Lystarleysi eða áhuga- leysi á fæðu sem áður þótti góð samfara þyngdarminnkun er einnig talið geta verið eitt af einkennum þunglyndis. Þunglyndi gæti einnig sýnt sig í aukinni matarlyst og aukinni líkamsþyngd. Algengt er að svefnleysi, að vakna mjög snemma á morgnana eða óregluleg- ar svefnvenjur séu einnig einkenni af þunglyndi. Önnur þunglyndisein- kenni geta verið félagsleg einangr- un, skyndileg hegðunarbreyting, auknir hegðunarerfiðleikar heima við, merki um lygar, óregluleg skólasókn, lágar einkunnir og aukin áfengis- eða eiturlyfjaneysla. Þung- lyndi birtist einnig oft í ergelsi, kvíða, stressi og sjálfsgagnrýni. Þessu fylgir oft lágt sjálfsmat og vangaveltur um sjálfsmorð. Enn- fremur eru einkenni þunglyndis oft sjónvarpsgláp í ríkari mæli en eðli- legt þykir, kæruleysi, almennt áhugaleysi og skortur á líkamlegum þrifnaði. Síðast má nefna merki um áhættusama hegðun og tíð smáslys sem merki um þunglyndi. Það skal tekið fram að allar þess- ar breytingar eru eðlilegar á ungl- ingsárunum að einhveiju leyti. Það er ekki fyrr en margar slíkar breyt- ingar koma saman í ríkari mæli en eðlilegt þykir, að um geti verið að ræða þunglyndi. Sýnt hefur verið fram á að tengsl eru á milli þunglyndis og sjálfs- morðstilraunar. Hvernig getur for- eldri eða aðstandandi unglings merkt að unglingurinn er hugsan- lega í sjálfsmorðshugleiðingum? Tal um sjálfsmorðsaðferðir, líf eftir dauðann og þess háttar getur gefíð til kynna að viðkomandi er að hugsa um sjálfsmorð. Ef ungl- ingurinn hefur tilhneigingu til þunglyndis, er mesta hættan á sjálfsmorði þegar þunglyndinu fer að létta. í dýpstu lægð þunglyndis hefur viðkomandi einstaklingur sjaldnar andlega eða líkamlega orku til að fremja sjálfsmorð. Ef einstaklingur hefur ákveðið að fremja sjálfsmorð hefst áætlun um aðferð, stund og stað. Plön af þessu tagi eru oft ákveðin með góðum fyrirvara. Þegar aðferðin til sjálfs- morðs hefur verið ákveðin má ætla að viðkomandi unglingi sé alvara. Alltaf skal taka hugleiðingar um sjálfsmorð alvarlega, jafnvel þótt þeim sé ætlað að vera grín. Sumir einstaklingar sem hafa ákveðið að fremja sjálfsmorð eiga það til að gefa góðum vinum persónulega hluti sem þeim hefur þótt vænt um og vilja þar af leiðandi koma í góð- ar hendur áður en þeir deyja. Rannsóknir hafa sýnt að stór hluti karlmanna sem framið hafa sjálfsmorð hafa átt við ýmis hegð- unarvandkvæði, fíkniefni og/eða áfengissýki að stríða. Kvenmenn, hins vegar, sem gert hafa tilraun til sjálfsmorðs hafa í mörgum tilvik- um átt við þunglyndi að stríða. Ennfremur hafa þeir einstaklingar frekar haft tilhneigingu til að fremja sjálfsmorð sem af einhverj- um ástæðum þjást af feimni eða öðrum félagslegum samskiptaörð- ugleikum, eru bitrir og/eða reiðir í garð sjálfs síns og annarra. Stúlkur reyna að femja sjálfsmorð oftar en drengir en drengjum tekst yfirleitt betur en stúlkum að fullgera verkn- aðinn. Aðalástæðan er sú að dreng- ir nota frekar aðferðir sem virka fljótt og algerlega eins og byssukúl- ur í höfuð, reipi um háls eða koltví- sýringseitrun úr bíl. Stúlkur gera frekar tiiraun með aðferðir eins og of stóran skammt lyfja eða reyna að skera á slagæð. Þessar aðferðir virka ekki alltaf sem skyldi. Niður- staðan er þar af leiðandi sú að fleiri stúlkur en drengir gera tilraun til sjálfsmorðs en færri stúlkum en drengjum tekst að fremja sjálfs- morð þegar upp er staðið. Sú aðferð sem töluvert hefur verið notuð til að finna út hvort þeir einstaklingar sem framið hafa sjálfsmorð eigi eitthvað sameigin- legt með hverjum öðrum eða með þeim sem hafa ekki gert tilraun til sjálfsmorðs er kölluð „sálfræðileg krufning" eða „psychological autopsy." Þessi aðferð felur í sér könnun á lífi þeirra aðila sem hafa framið sjálfsmorð. Rannsakandinn hefur samband við alla þá sem voru nátengdir hinum Iátna og á þann hátt kemst hann að hvernig lífi við- komandi einstaklings var háttað. Aðferð sem þessi veitir ýmsar upp- lýsingar sem varpað gætu Ijósi á þær ástæður og orsakir sem hugs- anlega liggja til grundvallar sjálfs- morðinu. Hér er um að ræða yfirlits- rannsókn yfir liðna atburði þar sem valinn samanburðarhópur er notað- ur sem viðmið. Það sem komið hef- ur fram úr slíkum rannsóknum er m.a. það að sjálfsmorð er sjaldan framið í Ijótræði og hugsunarleysi. Hér er frekar um að ræða atburð sem hefur verið ákveðinn með góð- um fyrirvara. Einnig má nefna að sjálfsmorð virðist sjaldan vera framið sem viðbragð við einum ákveðnum atburði heldur er sjálfs- morð oftar lokaatriði í lengra ferli óhamingju og vonleysis. Hins vegar getur atburður eins og lág skólaein- kunn eða ástarsorg, svo eitthvað sé nefnt, hrint sjálfsmorðstilraun sem lengi hefur verið í bígerð í framkvæmd. Yfirleitt segir einstaklingur sem hefur ákveðið að fremja sjálfsmorð einhveijum frá ákvörðun sinni beint eða óbeint. Sumir fræðimenn telja að um sé að ræða leynda ósk um að reynt verði að koma í veg fyrir að sjálfsmorðstilraunin takist þar sem undir niðri langi unglingnum ekki til að stytta sér aldur heldur sé að gefa merki um að sálfræðiað- stoðar sé þörf. Þegar unglingur segir frá sjálfsmorðshugleiðingum sínum er honum oft ekki trúað, eða ef hann segir óbeint frá hugleiðing- um sínum þá uppgötvar áheyrand- inn oft ekki hvað fólst í skilaboðun- um fyrr en um seinan. Gott er að vera á varðbergi gagnvart slíku tali og ávallt að taka unglinga al- varlega í þessum efnum. Ef foreldr- ar eða aðstandendur komast að því að barn þeirra er í sjálfsmorðshug- leiðingum er ekki hjá því komist að ræða málið við viðkomandi ein- stakling. Á mörgum heimilum er umræða um sjálfsmorð bönnuð af ótta við að viðkomandi unglingur fái hugmynd til að framkvæma verknaðinn eða læri hluti sem auð- velda honum eða henni fram- kvæmdina. Ef bannað er að ræða um sjálfsmorð á heimilum eiga for- eldrar það á hættu að komast aldr- ei að viðhorfum barna sinna til þess máls fyrr en jafnvel um seinan. Ef grunur er fyrir hendi um að ungl- ingur sé í sjálfsmorðshugleiðingum er nauðsynlegt að ganga á ungling- inn og fá hann til að tala um mál- ið. Góð hlustun skiptir miklu máli og best er að forðast að bregðast NÓBELSVERÐLAUNIN í EFNAFRÆÐI 1991 A RAUNVISINDASTOFNUN ER „NMR“ TÆKI, SEM ER ÓMISSANDI RANN- SÓKNATÆKI í EFNAFRÆÐI í DAG eftir Sigríði Jónsdóttur Vísindamenn um allan heim, hver á sínu fræðisviði, bíða spenntir ár hvert eftir því hver hlýtur verðlaun Nóbels. Nóbelsverðlaun eru æðsti heiður sem vísindamenn geta hlotið fyrir afrek sín og þann 16. október sl. tilkynnti sænska vísindaakad- emían ákvörðun sína um hver hlyti Nóbelsverðlaunin í efnafræði í ár. Verðlaunahafinn er Svisslendingur, Richard R. Ernst að nafni og hlýtur hann viðurkenninguna fyrir þá þró- unarvinnu sem hann hefur lagt að mörkum á sviði NMR (Nuclear Magnetic Resonance). NMR, sem á íslensku má kalla kjarnsegulómun, byggir á hegðun atómkjarna sem hafa svokallaðan kjarnspuna og settir eru í afar sterkt segulsvið um leið og geislað er á þá útvarpsbylgj- um af ákveðinni tíðni. Mælingar á vetniskjörnum lífrænna sameinda eru algengastar. Vetniskjarnarnir eru eins og litlir seglar í segulsvið- inu og þar sem þeir eru í nágrenni hver við annan, verður innbyrðis víxlverkun milli þeirra, kúplun, sem hefur í för með sér ákveðið munst- ur eftir fjölda næstu nágranna- kjarna. Af legu og útliti merkjanna má ráða uppbyggingu og innri gerð efnisins. Þegar talsmaður Nóbelsnefndar- innar tilkynnti útnefningu R. Emst kom fram að sú þróunarvinna sem hann hefur lagt að mörkum (ný aðferð til mælinganna svo kallað Fourier Transform NMR árið 1966 og tvívíðar NMR mælingar (2D NMR) árið 1975) hefur orðið til þess að NMR-mælitæknin hefur þróast síðustu tvo áratugina upp í að vera ein sú öflugasta sem völ er á í efnafræði í dag og að ógerlegt sé að hugsa sér nútíma rannsóknir í efnafræði án NMR-greininga. Fyrstu viðbrögð fréttamanna voru eins og svo oft áður að spyrja spurningarinnar: „Og til hvers er þetta nú gott?“ Viðbrögð forsvars- manna sænsku vísindaakademíunn- ar hljómuðu kunnuglega í eyrum: þeir reyndu að höfða til mannsins á götunni sem ekki hefur fræðileg- an bakgrunn til að skilja vísindalegt gildi niðurstöðu nefndarinnar. Svar- ið var eitthvað á þá leið að ef Jón Jónsson yrði veikur og framleiða !"................: Bæta þarf fljótandi helíumi á ofurleiðandi segulinn á 5 mánaða fresti. þyrfti sérstakt lyf til að hann næði bata, væri NMR-mælitæknin ómiss- andi til að fylgjast með smíði og framleiðslu lyfsins. Allir þekkja lyf, vita hveiju þau geta áorkað og því mjög eðlilegt að höfða til almenn- ings á þennan hátt um ágæti verð- launahafans. Það er erfitt að selja vinnu vísind- amanna í fjölmiðlum, en sennilega helst ef höfðað er til heilsufars og lækninga. Það er ekki síður erfitt að ná athygli stjórnmálamanna og vekja þá til umhugsunar um mikil- vægi vísindalegra rannsókna. Á Raunvísindastofnun Háskóla íslands fylgdust efnafræðingar náið í gegnum árin með þeirri þróun sem varð á sviði NMR. Menn töluðu Um nauðsyn þess að hafa aðgang að slíku tæki hér á landi fyrir rann- sóknir í efnafræði sem stundaðar eru af kennurum Háskólans og sér- fræðingum á Raunvísindastofnun. Draumurinn var fjarlægur einkum vegna mikils stofnkostnaðar svo og rekstrarkostnaðar. Með aukinni tölvuþróun lækkaði verðið og, það sem mestu máli skipti, á markaðinn komu tæki, sem voru þannig úr garði gerð að rekstur þeirra var vel viðráðanlegur. Árið 1988 var ráðist í að kaupa 250 MHz FT-NMR tæki af gerðinni Bruker AC, framleitt í Þýskalandi. í mars 1989 var það sett upp á Raunvísindastofnun og tekið í notk- un. Tækið byggir á ofurleiðandi segli sem kældur er með fljótandi helíum og má nefna að styrkur seg- ulsviðsins er 60 þúsund sinnum meiri en segulsvið jarðar. Tækið kostaði 650 þúsund þýsk mörk, eða sem svarar 22,7 mijljónum á núver-

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.