Morgunblaðið - 20.02.1992, Qupperneq 12

81
12
seer HA'JHHara .os huoagutmmih hiqajhmuohom
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 1992
VEIÐAR FÆREY-
INGA VIÐ ÍSLAND
eftir Véstein Ólason
í þessari grein vara ég við hug-
myndum að segja upp heimildum
Færeyinga til fiskveiða í íslenskri
landhelgi og dreg fram rök sem
mæla með því að veita þeim áfram
slíkar heimildir. Engra sérhags-
muna á ég að gæta en tel hins
vegar að málið geti orðið afdrifaríkt
fyrir farsæl samskipti íslendinga
og Færeyinga í lengd og bráð.
ísland og Færeyjar fyrr og nú
Lengi hafa ísland og Færeyjar
hírst í nábýli í Atlandshafi norðan-
verðu. Miklu skemmri stund, eða
rúmlega þúsund ár, hafa þessir
votviðrasömu staðir verið byggðir
mannfólki, frændum af einni rót
með svipaða lifnaðarhætti. Sauð-
kind og sjávarafli hafa verið undir-
staða lífsins, sögur og kvæði fóður
sálarinar. Saga stjórnarfars fylgir
sama ferli: eftir frelsisskeið í kjölfar
landnáms urðu þessar þjóðir um
aldir að lúta konungum fjölmennari
þjóða á meginlandi, fyrst norskum
síðan dönskum. íslendingar hafa
nú í hálfa öld verið öllum konungum
óháðir, Færeyingar eiga sér enn
danskan þjóðhöfðingja en hafa þó
sótt fram til sjálfstjórnar á fiestum
sviðum og tii efnahagslegs sjálf-
stæðis. Skyndileg tækniþróun í
sjávarútvegi og fiskvinnslu hefur
bylt þjóðfélögum eyjarskeggja, vel-
megun hefur fylgt í kjölfarið, og
nú standa þjóðirnar báðar frammi
fyrir efnahagskreppu vegna minnk-
andi sjávarafla og ofdirfsku í fjár-
festingum.
Þótt íslendingar hafi öðru hveiju
um aldir flækst til Færeyja og
Færeyingar til íslands voru bein
samskipti þjóðanna lengi vel heldur
lítil, að því undanskildu sem íslensk-
ir námsmenn og færeyskir í Kaup-
mannahöfn áttu saman að sælda.
Þetta breyttist undir lok síðustu
aldar þegar Færeyingar tóku að
stunda handfæraveiðar við Island
og höfðu þá raunar oft aðstöðu í
landi á Austfjörðum og áttu góð
samskipti við heimamenn. Á árun-
um eftir seinni heimsstyijöld kom
fjöldi Færeyinga til íslands til vinnu
í sjávarútvegi, bæði á sjó og í landi,
flestir hurfu fljótlega aftur en
margir settust hér að. Sjálfur eign-
aðist ég minn fyrsta færeyska vin
um borð í íslenskum síldarbát í
byijun sjöunda áratugarins, af-
bragðssjómann og einstakt prúð-
menni.
Þegar tæknivæðing hófst fyrir
=f§ Dictaphone
A Rtney Bowes Company
Gæöatæki til hljóðupptöku,
afspiiunar og afritunar.
Falleg hönnun. Vandaöar upptökur.

Umboft á íslandi:
OTTO B. ARNAR HF.
Skipholti 33 -105 Reykjavík
Símar 624631 / 624699
alvöru í færeyskum sjávarútvegi
þurftu Færeyingar ekki lengur að
leita hingað eftir vinnu og straumur
fólks í atvinnuleit snerist jafnvel
við um tíma. Með bættum samgöng-
um og fjölbreyttara menningarlífi á
allra síðustu áratugum hafa við-
skipti margs konar og menning-
arleg samskipti aukist, eins og
kunnugt er af fréttum, íslensk fyrir-
tæki hafa selt færeyskan fisk vest-
an hafs og á undanförnum árum
hefur alimikið verið flutt út af ís-
lenskri framleiðslu til Færeyja.
Veiðar Færeyinga við ísland
Alla þessa öld hafa Færeyingar
stundað fiskveiðar á íslandsmiðum,
og þær hafa verið snar þáttur í
efnahagslífi þeirra, sem í enn meira
mæli en hið íslenska er háð sjávar-
afla. í baráttu fyrir útfærslu land-
helginnar var það sterkasta rök-
semd okkar og siðferðislegur styrk-
ur að við gátum vísað til þess að
við værum smáþjóð og tilvera okkar
sem þjóðar væri í hættu ef ekki
tækist að vetja fiskmiðin fyrir of-
veiði. Af þessum sökum töldum við
okkur eiga rétt til yfirráða yfir hinu
víðáttumikla landgrunni og for-
gangsrétt til fiskveiða þar. Miðað
við þessa rökfærslu var það sjálf-
sagt að taka tillit til sérstöðu Fær-
eyinga þegar erlendum fískiskipum
var bægt frá miðum okkar, enda
voru Færeyingum veittar hér veiði-
heimildir sem hafa verið þeim afar
mikils virði og þeir hafa metið mik-
ils. ^
Eg er ekki nákunnugur færeysk-
um efnahagsmálum, en það er aug-
Ijóst að hröð þróun, að ekki sé sagt
bylting atvinnulífs, sem hefur fætt
af sér margvíslegan vanda í okkar
búskap, hefur verið enn hraðari í
Færeyjum, og vandinn mun nú vera
hlutfallslega enn meiri þar; fjöldi
fyrirtækja í sjávarútvegi í erfiðleik-
um eða gjaldþrota og landsjóðurinn
að kikna undan ábyrgðum sem
veittar hafa verið, vaxandi atvinnu-
leysi.
Á að reka Færeyinga burt?
Að undanförnu hafa komið upp
hér á landi háværar kröfur um að
fiskveiðiheimildum Færeyinga verði
sagt upp og skipum þeirra vísað
endanlega úr íslenskri landhelgi.
Rökin eru tvenns konar; heimildir
íslenskra skipa hafa verið skertar
og mikill vandi blasir við sjávarút-
vegi okkar, en auk þess halda menn
því fram að Færeyingar hafi farið
í kringum reglur og veitt hér meira
eða annað en þeim er heimilt.
Um síðara atriðið veit ég ekkert
annað en það að bæði meðal íslend-
inga og Færeyinga eru margir sem
hættir til að fara á svig við lög og
reglur þar sem von er um ábata,
ef þeir komast upp með það. Ég
tel þó víst að íslensk og færeysk
stjórnvöld geti sett undir leka með
sameiginlegu átaki. Ég get ekki
efast um einlægan vilja færeyskra
stjórnvalda þegar litið er til þess
hvílíkir hagsmunir eru í húfi fyrir
þjóðina.
Enginn dregur í efa vanda ís-
lensks sjávarútvegs þegar veiði-
heimildir eru enn skertar hjá flota
með afkastagetu langt umfram
fyrri heimildir, og enginn getur tal-
ið ósanngjamt þótt veiðiheimildir
Færeyinga hér séu skertar jafnmik-
ið og heimamanna. En getur það
hugsast að íslensk sjómannastétt
og útvegsmenn þurfí að sjá ofsjón-
um yfír því þótt Færeyingum verði
heimilað að veiða hér í kringum
Vésteinn Ölason
„Uppsögn veiðiheim-
ilda á þeim tíma sem
kemur sér verst fyrir
Færeyinga er líkleg til
að verða að sári sem
erf itt verður að
græða.“
átta þúsund tonn á ári og aðeins
lítill hluti af því þorskur? Háværar
raddir hafa heyrst um þetta frá
skipstjórnarmönnum, en ég efast
um að þeir hafi hugsað málið ræki-
lega eða tali fyrir munn allra. Mig
minir að þeir sem voru stórorðastir
í talstöðinni þessar vikur sem ég
var á sjó fyrir þremur áratugum
hafi ekki alltaf verið teknir mjög
alvarlega. Ef allir íslenskir sjómenn,
sem unnið hafa með Færeyingum,
hugsa til gamalla vina og starfs-
bræðra og hvað þetta þýðir fyrir
þá, trúi ég ekki öðru en þeir hugsi
sig tvisvar um.
Viðskiptalegt og táknrænt
mikilvægi veiðiheimilda
Sá afli sem hér um ræðir, hvort
Veiðiheimildir Fær-
eyinga við Island
eftir Ólaf Friðfinnsson
Sérstaða Færeyinga
Mikilvægt er að íslendingar virði
sérstöðu Færeyinga í allri sam-
vinnu. Færeyingar hafa veitt físk
við strendur íslands frá ómunatíð.
Þeir eiga því langan og sögulegan
rétt til þessara fískimiða.
Þorri íslendinga og Færeyinga
hefur alla tíð lagt áherslu á sam-
heldni og nána samvinnu þjóðanna,
hvort heldur er í sjálfstæðismálurh,
viðskiptum eða á sviði lista og
menningar.
Færeyjar eru lítið og viðkvæmt
þjóðfélaga þar sem fóik reynir af
veikum mætti að halda uppi sjálf-
stæðu samfélagi. Þeir hafa ekki
orku og iðnaðartækifæri eins og
íslendingar. Færeyingar verða, eins
og við, að höfða til stærri þjóða um
að sýna sanngirni í samstarfi. Þann-
ig hefur íslendingum orðið ágengt
um víða veröld og þeir verða því
PageMaker á Macintosh & PC
missandi námskeið fyrir alla sem vinna við fréttabréf og frágang skjala.
FileMaker á Macintosh
Jll söfnun og úrvinnsla upplýsinga er leikur einn eftir þetta námskeið!
Macintosh fyrir byqendur
Works - ritvinnsla, gagnasöfnun, teikning, töflureiknir og stýrikerfi qj
Tölvu- og verkfræðiþjónustan -
Verkfræðistofa Halldórs Kristjánssonar fjr
Grensásvegi 16 ■ stofnuð 1. mars 1986 (J)

að vera sjálfum sér samkvæmir
þegar ennþá minni þjóðir eiga hlut
að máli.
Samstaða allra íslenskra
stjórnmálamanna
I þorskastríðinu voru Færeyingar
í fararbroddi þeirra þjóða sem
studdu viðleitni íslendinga. Þegar
, baráttu íslendinga fyrir yfirráðum
yfir landhelginni lauk voru allir
stjómmalaflokkar á íslandi sam-
mála um að staða Færeyinga væri
svo sérstök að rétt væri , að þeir
hefðu hér áframhaldandi veiðiheim-
ildir.
Fiskveiðiheimildir Færeyinga
hafa þegar verið skornar niður
Fiskveiðiheimildir Færeyinga
voru um 18.000 tonn á ári. Þessar
heimildir hafa því þegar verið mikið
skomar niður, á síðasta ári úr
11.700 tonnum í 9.000 tonn. Þorsk-
kvótinn hefur verið hlutfallslega
mest skorinn niður og Færeyingum
beint að stofnum sem íslendingar
hafa ekki sinnt, eða ekki náð tökum
á sjálfir, t.d. lúðu-, keilu- og löngu-
stofnum. Þessar veiðar hafa verið
stundaðar af gömlum færeyskum
línubátum sem eiga mest tilkall til
sögulegra réttinda við íslands-
strendur.
Samvinna í hvala- og
laxamálum
Færeyingar hafa ætíð átt vin-
samleg samskipti við Islendinga um
hafsvæðið milii landanna og skipt-
ingu aflakvóta. Á alþjóðasviðinu
hafa Færeyingar tekið mikið tillit
til hagsmuna Islendinga.
Á fyrstu áratugum næstu aldar
þurfa íslendingar að hafa mikla
samvinnu við Færeyinga um nýt-
ingu auðæva á landgrunninu milli
landanna. Vegna alls þessa er mikil-
vægt að núverandi sérstaða Færey-
' inga verði áfram virt og samvinnan
1 verði aukin.
Mikilvægt er að aflakvótar Fær-
eyinga við strendur íslands verði
ekki skornir niður meira en orðið
er. Ef svo fer er samstarf landanna
komið í mikla og óþarfa hættu, sem
getur orðið okkur til tjóns síðar
Stundarhagsmunir —
ósanngjörn krafa
Hagsmunahópar á íslandi hafa
undanfarna mánuði lagt til að veiði-
heimildir Færeyinga verði teknar
af þeim, eða að minnasta kosti
minnkaðar verulega. Færeyingar
hafa innan við 1% af heildarkvótan-
um við ísland og mest í tegundum
sem lítil nýting er á. Þess vegna
er þessi krafa afar ósanngjörn.
Bomar hafa verið út sögur um
misnotkun Færeyinga á veiðiheim-
ildum og að þeir veiði meira en
þeir gefa upp, ennfremur að að
þeir skemmi fyrir á mörkuðunum.
Þetta er rógburður. Færeyingar
hafa haft mjög gott eftirlit með
mælingum á afla og gera sitt ýtr-
asta til að halda uppi háu verðlagi
á mörkuðum. Hjá þeim er fijáls-
ræði í útflutningi sjávarafurða
langtum meira en hjá Islendingum
sjálfum, sem tryggir að- verðlag
haldist hátt.
Færeyingar eiga við gríðarlega
sem tonnin eru heldur níu þúsund
eða sjö þúsund, skiptir margfalt
meira máli fyrir færeyska þjóðar-
búið í heild en hið íslenska. Mál
þetta hefur líka fleiri hliðar en þá
sem metin verður á mælikvarða
kvótasölumanna. Framlenging
veiðiheimilda innan sanngjarnra
marka mun verða Færeyjngum
táknræn fyrir þann hug sem íslend-
ingar bera til þeirra og leggja
grundvöll að vaxandi og jákvæðu
samstarfi þessara frændþjóða. Upþ-
sögn veiðiheimilda á þeim tíma sem
kemur sér verst fyrir Færeyinga
er líkleg til að verða að sári sem
erfitt verður að græða.
Þetta yrðu auðvitað mikil von-
brigði þeim sem binda vonir við
vaxandi og fijó menningarleg sam-
skipti þessara þjóða og sjá í þeim
verðmæti sem ekki verða í krónum
talin, þótt enginn skyldi vanmeta
efnahagslegt gildi menningarfram-
leiðslu, ef ég má nota svo ljótt orð.
En jafnvel þeir sem vilja að hver
sjái um sig og mæla allt í krónum
ættu að hugleiða hvers virði það
er fyrir íslenska framleiðslu á öllum
sviðum að eiga greiðan aðgang að
nálægum markaði í Færeyjum,
markaði sem verður bæði jákvæð-
ari í okkar garð og arðvænlegri ef
Færeyingum tekst að komast heilir
á húfí gegnum þá erfiðleika sem
nú blasa við þeim.
Við stefnum nú inn í heim stór-
aukinna samskipta Evrópuþjóða, og
vonandi tekst okkur að fínna þeirri
þróun góðan farveg, annaðhvort
gegnum EES eða á annan hátt. I
þeim samningum höfum við skír-
skotað til sérstöðu okkar sem fá-
mennrar fiskveiðiþjóðar og munum
gera. Þar gildir ekki réttur að lögum
heldur sanngjarnar tilslakanir. En
þá kann ekki góðri lukku að stýra
að láta alltaf eins og íslendingar
séu einir í heiminum þegar kemur
til okkar kasta að fórna einhveiju.
En það er önnur saga og efni í
margar greinar.
Höfundur er prófessor ííslenskum
bókmenntum við Háskóla íslands.
Ólafur Friðfinnsson
„Mikilvægt er að afla-
kvótar Færeyinga við
strendur íslands verði
ekki skornir niður
meira en orðið er. Ef
svo fer er samstarf
landanna komið í mikla
og óþarfa hættu, sem
getur orðið okkur til
tjóns síðar meir.“
mikla efnahagsörðugleika að etja,
svo mikla að samdráttur í þjóðarbú-
skap okkar eru smámunir miðað
við það. I ljósi þessa væri ódrengi-
legt að svipta Færeyinga veiðiheim-
ildum. Menn ættu að sjá sóma sinn
í að bíða þangað til betur áraði í
þjóðarbúskap þessara góðu granna
okkar.
Höfundur er áhugamaður um
aukna samvinnulslendinga og
Færeyinga og hefur verið
búsettur í Færeyjum.