Morgunblaðið - 01.03.1992, Blaðsíða 7

Morgunblaðið - 01.03.1992, Blaðsíða 7
C 7 MORGUNBLAÐIÐ MANNLÍFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 1. MARZ 1992 LÆKNISFRÆÐI/^//tfrfrumur eiga sér móburfrumu RudolfVirchow ÞAÐ VAR UM MIÐJA nítjándu öld sem smásjáin fór að hafa telj- andi áhrif á framvindu læknavisinda. Þekkingar á likamshlutum og líffærum höfðu menn fram til þess tíma aflað sér með krufningum og gaumgæfingu þess sem séð varð með berum augum. ýski grasafræðingurinn Matthias Schleiden var að skoða plöntur í smásjá árið 1831 og kom auga á kjarna inni í því sem þá var farið að kalla frumur, og skömmu síðar sá líffærafræð- ingurinn Theodor Schwann áþekkt fyrirbrigði í dýra- frumum. Þessir tveir sómamenn hittust svo af til- viljun í matarboði og lýstu þá hvor fyrir öðrum því sem þeim hafði vitrast. Er ekki að orðlengja það að næstu árin skoðaði Schwann allt sem'hann komst höndum und- ir og ætla mátti að væri gert úr frumum. Árangri iðju sinnar lýsti hann í bók 1839 og komst a.ð þeirri niðurstöðu að sameiginlegt væri öllum lífverum, hversu ólíkar sem þær annars kynnu að virðast, að frumur væru byggingarefni þeirra líkt og steinar eða hnausar eru í hleðslu veggjar. - Samtíðarmaður og starfsbróðir Schwanns sem hét Jacob Henle átti heiðurinn af því að gera læknisfræðinni mat úr þessari frumuspeki. Hann varð fyrstur manna til að birta ritverk um hlut smásjárinnar í athugun á líkamsvefjum, flokkaði þá og ræddi um þróun þeirra og ætlunar- verk. Sá sem næstur kemur við þessa sögu er meinafræðingurinn Rudolf Virchow. Hann er einn þeirra sona nítjándu aldar sem stærstan áttu þátt í að beina læknisfræðinni inn á þær vísindabrautir sem hún hef- ur leitast við að þræða æ síðan. Virchow fæddist í Pommern 1821 og lauk læknisprófi í Berlín tutt- ugu og tveggja ára. Hugur hans hneigðist meira til rannsókna en almennra lækninga og eftir tveggja ára kandídatsvinnu við krufningar og meinafræðigrúsk lýsti hann í ritgerð öðru af tveim fyrstu tilfellum hvítblæðis sem áður var óþekktur sjúkdómur. Tuttugu og átta ára gamall varð hann prófessor í meinafræði við háskólann í Wurzburg þegar þar var stofnaður fyrsti kennarastóll í þeirri grein við þýskan háskóla. Sjö árum síðar bauðst honum pró- fessorsstaða í Berlín og féllst hann á að færa sig um set með því skilyrði að hann fengi til umráða nýja og velbúna rannsóknastofnun eftir Þórorin Guðnoson rót hins illa. En í raun réttri ber lyginni sá „verðskuldaði heiður". Það er einfalt mál að sýna fram á þetta. John Locke (1632-1704) notaði ágæta líkingu um mannshugann, er hann samdi raunhyggjukenningu sína. Hann sagði, að hugurinn væri „tabula rasa“, eða óskrifað blað. Við skulum styðjast við þessa líkingu. Ef hugurinn er óskrifað blað við fæðingu, þá ritast annaðhvort sann- leikur eða lygi á blaðið. Það fyllist af þekkingu eða röngum skoðunum (lygi), en ef það heldur áfram að vera tómt er enginn skaði skeður. Dómgreindarleysið sjálft verður því ekki dregið til ábyrgðar, því ástæðan fyrir illri breytni felst í því sem ritað er á „hið óskrifaða blað“. Með öðrum orðum, þekking leiðir til góðs, en lygin líklega til ills, sérstaklega þeg- ar hún tengir þekkingaratriði sam- an. Ergó: Lygin er brunnur hins illa. Hið illa sprettur upp úr lind lyginn- ar. Þjónninn illi bergir á lyginni til að öðlast kraft. Þannig er lygin vatsnból illvirkjanna, þó lygin í munnum mannanna geti verið bragðlaus, og jafnvel af tilviljun góð fyrir kverkarnar. Lygin hefur illsku til bmnns að bera. Menn sýna illsku vegna þess að lygin seytlar í hugum þeirra. En hvað er lygi, og hvernig má flokka hana? Lygi er sögn um veru- leikann sem stenst ekki, en sannleik- ur er sögn um veruleikann sem stenst. Lygi kemur af orðinu lyginn, sem þýðir ósannsögull. Lygi er skylt orðinu laun, og hún getur því m.a. snúist um það að leyna sönnu, eða dylja eitthvað. En einnig getur hún verið viðbót eins og málshættirnir, - oft er lygð í lasti - og - oft er lygð í lofi - , sanna. Lyginni má a.m.k. raða í þrjá flokka. 1) Lygi, sem er helber uppspuni. 2) Lygi, sem er skreytt sönnum setningum. 3) Lygi, sem felst í þvi að segja hálfan sannleikann. Þegar einhver lýgur, ætlar hann sér eitthvað með lyginni, t.a.m. að a) spauga, b) fela eitthvað fyrir einhveijum, c) fá einhvern til að gera eitthvað. „Besti“ lygarinn, og jafnframt sá hættulegasti, notar sannleikann til að villa um fyrir fólki, t.a.m. með því að segja hann ekki allan, og markmið hans er að fá fólk til að gera eitthvað. Sagan um Paradís í Biblíunni geymir einmitt dæmi um slíkan lygara, en það er hinn gamli höggormur. Guð hafði sagt við Evu (og Adam):....en af skilningstrénu góðs og ills mátt þú ekki eta, því að jafnskjótt og þú etur af því skalt þú vissulega deyja.“ Höggormurinn sagði nokkru síðar við Evu: „Vissu- lega munuð þið ekki deyja! En Guð veit, að jafnskjótt sem þið etið af honum, munu augu ykkar upp ljúk- ast, og þið munuð verða eins og Guð og vita skyn góðs og ills.“ Þetta hljómaði nokkuð sannlega, en sá gamli sagði Evu ekki frá því, að Guð yrði æfur og myndi reka þau burt úr Paradís til ævilangrar þrælkunar uns þau hyrfu aftur til jarðarinnar: „Því að mold ert þú og til moldar skalt þú aftur hverfa!“ Höggormur- inn laug þó ekki um vitneskjuna varðandi gott og illt er leyndist í eplinu. Þorleifur Halldórsson (1683- 1713) rektor Hólaskóla, líkir, í bók sinni Lof lyginnar (H.Í.B. Rvk 1988), lyginni við gyðju og telur föður henn- ar vera Lúsifer og móðir Öfundina. En sennilega er lygin foreldralaus eins og sannleikurinn. Ef við gerum ráð fyrir þvi, að maðurinn hafi einu sinni verið í beinu hugsunarsam- bandi við veruleikann, og ekki verið að bijóta málin til mergjar, þá má spyija: Hvenær og hvers vegna fór hann að hugsa um sannleikann? Hann myndaði samband við heim- inn, en það var ekki fyrr en hann uppgötvaði villu eða lygi í þessu sambandi, sem hann uppgötvaði sannleikann. Hér kemur hið undar- lega í Ijós: Það var lygin, sem kom manninum til að hugsa um samband sitt við heiminn. Það var lygin sem knúði manninn til að hgusa heim- spekilega um lífið og tilveruna, en heimspeki er, að ljóstra upp um lygina og afhjúpa sannleikann. Það er lygi, áð oft megi satt kyrrt liggja, því menn verða að feta hengi- brú sannleikans einir og óstuddir. En lygin er hyldýpið undir og ískald- ar vatnshendur teygja sig í göngu- menn, sem skrikar fótur í hveiju spori. Rudolf Virchow í meinafræði. Henni stjórnaði hann til dauðadags 1902. Hvað vann Virchow sér til frægðar sem skipar honum á bekk með Pasteur og Lister? Hann er talinn höfuðsmiður þeirra kenn- inga _ sem frumumeinafræðin byggir á og gerðu út af við gömlu vessameinafræðina sem hafði gegnsýrt hugsunarhátt flestra lækna allt frá fornöld. Hún taldi líkamsvessana fjóra: blóð, slím, gult gall og svart gall og að van- heilsa stafaði af brenglun á hlut- föllum þeirra. Frumukenningin gerði á hinn bóginn ráð fyrir að eitthvað sem væri frumunum skaðlegt ætti sök á sjúkdómum og færu einkennin eftir því hver skaðvaldurinn væri og á hvaða frumum hann fremdi hervirki sín. Samkvæmt því kappkostaði Virc- how með hjálp smásjárinnar að gera sér grein fyrir ástandi frumna í hinum sjúka vef. Hann líkti mannslíkamanum við þjóð, hver fruma var borgari í því samfélagi og „allar frumur eiga sér móður- frumu“ voru einkunnarorð hans. Rudolf Virchow var hamhleypa til verka og ritaði feiknin öll um fræðigrein sína og reynslu í dag- legu starfi. Auk þess sinnti hann ótrúlega mörgum og margvísleg- um hugðarefnum svo sem forn- leifarannsóknum, mannfræði og þjóðháttafræði. Samtök stofnaði hann um þessi tómstundafræði sín, var forseti sumra þeirra og stýrði tímariti um þjóðháttafræði í meira en þijá áratugi. - Hann lét stjórnmál mjög til sín taka, einkum þann hluta þeirra sem snerti heil- brigði og hollustuhætti og barðist eins og ljón gegn áhrifum katólsku kirkjunnar í þjóðlífínu. Hann sat lengi í borgarstjórn Berlínar, var kosinn á þing 1861 og gerðist þar einn harðsnúnasti andstæðingur Bismareks, er síðar hlaut viður- nefnið járnkanslarinn. Svo heitt varð í þeim kolum að Bismarck skoraði lækninn á hólm en Virc- how færðist kurteislega undan að taka sér vopn í hönd til þess að skera úr um deilumál. Mætti ekki ímynda sér að veraldarsagan hefði getað breytt nokkuð um farveg, ef Virchow hefði gefíð annað svar? fyikHA STÍFT FITUBRENNSLU-NÁMSKEIÐ SEM SKILAR ÁRANGRS HEFST 7. MARS SIMAR 689868 og 689842 • Fitumæling og vigtun. • Fyrirlestrar um megrun og mataræði. • Þjálfun og hreyfing 5 sinnum í viku. • Viðurkenningarskja! í lok námskeiðsins með skráðum árangri. Sú sem missir flest kíló fær frítt mánaðarkort hjá Jóninu og Ágústu. Eina varanlega leiðin að lækkaðri likams- þyngd er aukin hreyfing og rétt mataræði. Við hjálpum þérað brenna fitu og kennum hvernig á að halda henni frá fyrir fullt og allt. Okkar metnaður er þinn árangur. Kennsla einnig í Grafarvogi NÝTT: FRAMHALDSNÁMSKEiÐ fyrir þær sem eru lengra komnar. LÁTIÐ SKRÁ YKKUR STRAX STÚDfÓ JÓNÍNU & ÁGÚSTU Skedan 7.108 Reykjavik. S 689868 TAKMARKAÐUR FJÖLDI KEMST AÐ Opið í dag kl. 13-17 5 o fc

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.