Morgunblaðið - 08.04.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. APRÍL 1992
Mótettukór Hallgrímskirkju flytur Jóhannesarpassíuna:
Tónverkið flutt með sem
upprunalegustum hætti
ÞEGAR Mótettukór Hallgrímskirkju flytur Jóhannesarpassíu
Bachs á tónleikum I Skálholti og Reykjavík nú fyrir páskana
mun kammerhljómsveit leika með á upprunaleg hljóðfæri. Pass-
ían verður flutt I þeirri mynd sem gert var á dögum tónskálds-
ins eða sem næst því þar sem tónlistarmenn eru ekki á einu
máli um hvernig það hafi verið gert. Kammerhljómsveitin verð-
ur skipuð íslenskum og erlendum hljóðfæraleikurum sem hafa
sérhæft sig í leik á þessi upprunaldgu hljóðfæri. Meðal þeirra
eru Ólöf Sesselja Óskarsdóttir sellóleikari sem leikur í þessu
tilviki á gömbu og barokkselló og Peter Tompkins óbóleikari.
Þau eru spurð hvernig áheyrandinn lieyri muninn á þessum
upprunalegu hljóðfærum og hinum nýju:
Hörður Áskelsson kórstjóri, Ólöf Sesselía Óskarsdóttir og Peter
Tompkins.
— Það heyrist strax að tónn-
inn í hljómsveitinni er þýðari og
mýkri, hljóðfærin blandast betur
saman og yfirbragðið verður tals-
vert öðruvísi en þegar leikið er á
ný hljóðfæri, segja þau. En
hvernig stendur á því að þau tóku
að spila á þessi upprunalegu
hljóðfæri?
— Ég hafði áhuga á að kynn-
ast þessum hljóðfærum enda hef-
ur áhugi tónlistarmanna beinst
meira að þeim í seinni tíð, segir
Peter Tompkins sem leikið hefur
með hljómsveitum á íslandi síð-
ustu fjögur árin og stundað
kennslu. — Það þykir á margan
hátt eðlilegra að spila verk Bachs
og Hándels á þennan hátt. Ég
keypti fyrir nokkrum árum óbó
sem smíðað var fyrir 14 árum.
Munurinn á því og nútímaóbói
er einkum að lyklarnir eða takk-
arnir eru mun færri á þessu
gamla, blaðið er öðruvísi og það
þarf að spila á það á talsvert
annan hátt. Þessi gerð af óbói
var notuð allt fram til um 1790
en þá tók óbóið að þróast í áttina
að því sem við þekkjum í dag.
Sú þróun tók hins vegar áratugi.
— Ástæðan fyrir því að ég tók
að spila á gömbu er líklega sú
að Camilla Söderberg blokkflaut-
uleikari kveikti hjá mér áhuga,
segir Ólöf Sesselja Óskarsdóttir.
— Hér var um tíma starfandi
hópur hljóðfæraleikara sem lagði
sérstaka stund á leik á þessi upp-
runalegu hljóðfæri og það væri
óskandi að hann tæki aftur til
starfa. En síðan hafa nokkrir
organistar og kórstjórar stjórnað
flutningi verka með þessum hljóð-
færum.
Onnur tækni
Er erfiðara að spila á þessi
hljóðfæri?
— Það er kannski ekki erfiðara
en talsvert öðruvísi. Við lærum á
nútímahljóðfæri og notum þau
mest í daglegu starfí en þeir sem
áhuga hafa á gömlu hljóðfærun-
um geta sótt námskeið og jafnvel
farið í skóla sem hafa sérhæft
sig í slíkri kennslu og þjálfað sig
á þann hátt.
— Munurinn á sellói og gömbu
er einkum varðandi bogatækni,
segir Ólöf Sesselía. — A gömbu
eru sjö strengir en fjórir á sellói
og síðan er annað grip á boganum
og honum er beitt á annan hátt.
Hefur þekking á smíði og notk-
un þessara hljóðfæra varðveist
fram á okkar dag?
— Eiginlega má segja það því
það eru bæði til góðir hljóðfæra-
smiðir sem hafa sérhæft sig í
smíði þessara upprunalegu hljóð-
færa og þar fara þeir eftir hljóð-
færum sem hafa varðveist og eru
til á söfnum. Sama má segja um
sjálfan hljóðfæraleikinn, þetta er
þekking sem hefur varðveist og
menn hafa náð að tileinka sér
mann fram af manni. Það hafa
verið skrifaðar margar bækur um
þessi efni og auðvitað eru uppi
ýmsar kenningar um hvað sé það
eina rétta.
Komumst nær
barokktímanum
En hver er ástæða þess að
Mótettukór Hallgrímskirkju velur
að nota upprunaleg hljóðfæri við
flutning Jóhannesarpassíunnar?
Því svarar Hörður Áskelsson
stjórnandi kórsins:
— Kórinn flutti allar mótettur
Bachs á listahátíð í Reykjavík
1990 með upprunalegum hljóð-
færum. Það var gríðarlega
skemmtileg reynsla og kviknaði
þá áhugi á að reyna næst við
þetta stórvirki, Jóhannesarpass-
íuna, með sama hætti. Félagar í
barokksveitinni sem léku með
okkur þegar við fluttum mótett-
urnar höfðu sérstaklega á orði
hversu hljómburðurinn í Hallgr-
ímskirkju hæfði barokktónlist.
Það þykir í dag eftirsóknarvert
að flytja alla tónlist með sem
upprunalegustum hætti og við
þykjumst komast nær barokkt-
ímanum með því að nota þau.
Sérstakur blær þeirra hefur áhrif
á söngstílinn, áherslur og hend-
ingamótun eru öðruvísi en með
seinni tíma hljóðfærum. í raun
ætti að flytja verkið með fámenn-
ari kór en félagar Mótettukórsins
í dag eru nærri 50. Það er talið
að Bach hafi ekki notað fleiri en
12 eða 20 manns.
Er vitað með vissu hvernig
upprunalegur flutningur Bachs
var?
— Skoðun tónlistarmanna á
því hefur nú tekið breytingum
eftir því sem menn hafa kafað
betur í samtíma heimildir, skjöl,
bréf eða annað sem varpar ljósi
á þessi mál. Sjálfsagt verður aldr-
ei hægt að segja hver er „réttur“
flutningur en með því að nota
þessi upprunalegu hljóðfæri og
samsvarandi túlkun með kórnum
teljum við okkur nálgast upp-
runalegan blæ. Það sem ræður
og miklu í þessu sambandi er
hljómburðurinn. Við flytjum
verkið fyrst í Skálholtsdómkirkju
og síðan í Hallgrímskirkju þar
sem hljómburður er ólíkur. Það
hefur ekki síður verið svo á dög-
um Bachs þannig að eflaust hefur
flutningurinn tekið ýmsum breyt-
ingum frá einni kirkjunni til ann-
arrar hjá honum. En þrátt fyrir
að reyna þessa nálgun skiptir hún
þó ekki mestu máli við flutning
á slíku verki heldur hitt hvort
okkur tekst að skila boðskap
verksins. Þá er ekki spurt um
stílbrigði eða annað heldur þessi
heildaráhrif og tök sem verkið á
að ná á áheyrendum.
jt
rö

\ /
p:. L
P
Níðsterkarog
hentugar stálhillur.
Auðveld
uppsetning.
Margarog
stillanlegar stæröir.
Hentar nánast
allsstaðar.
Ávallt fyrirliggjandi.
Leitið upplýsinga
UMBOÐS- OG HEILDVERSLUN
BÍLDSHÖFDA 16 SIMI 6724 44
Svar til Þorsteins Pálssonar
*
eftir Asgeir R.
Helgason
Kæri Þorsteinn. Það var afskap-
lega gaman að fá frá þér línu um
daginn. Það er alltaf notalegt að
vita til þess að einhver hugsar um
mann heima á Fróni þegar'maður
dvelur langdvölum erlendis. Annars
eru íslendingar mikið í sviðsljósinu
hér um þessar mundir því Sykurmol-
arnir þekja hér forsíður helstu blaða
og myndband með þeim ærir hlustir
og sjóntaugar sænskra poppaðdá-
enda. Að sjálfsögðu spytja allir
hvort ég þekki Sykurmolana pers-
ónulega og þá get ég sagt með
nokkru stolti að ég hafi verið í
menntaskóla með Einari, hatj talað
við Björk og þekki fjarskylda
ættingja flestra hinna. Já, það er
gaman' að vera íslendingur í Sví-
þjóð. Ja, nema þá helst fyrir þær
ólánsömu íslensku fjölskyldur sem
þurfa að lifa af lánum frá LÍN en
fjögurra manna fjölskylda þar sem
annar er í námi fær framfærslulán
frá íslenska ríkinu sem slefar varla
í fátæktarframfærslumörk sænsku
félagsmálastofnunarinnar. Islenskir
námsmenn á framfæn lánasjóðsins
eru því álitnir aumingjar og geta
samkvæmt því fengið fátækrafyrir-
greiðslu sem gerir mönnum kleift
að þreyja hér þorrann og góuna.
Auðvitað sparar það ríkissjóði
ómæld útgjöld að láta Svía um það
að greiða niður námskostnað íslend-
inga, en stórmannlegt getur það
varla talist.
Erindið
En snúum okkur nú að erindi
bréfsins frá þér. Það var afskaplega
fróðlegt að fá allar þessar upplýs-
ingar um hvalveiðistefnu íslendinga
og rökin fyrir fyrirhugaðri úrsögn
íslendinga úr Alþjóða hvalveiðiráð-
inu. Þó ekki hafi fylgt bréfinu bein
tilmæli um að ég léti til mín taka
og ynni málinu brautargengi hér í
Svíþjóð tel ég líklegt að þú lítir á
það 'sem heilaga skyldu mína sem
Islendings að taka málið upp hér
og því hafir þú sent mér þetta bréf.
Að sjálfsögðu er það heilög skylda
mín að beijast með oddi og egg
fyrir hagsmunamálum landsins okk-
ar hér í útlöndum en hugur verður
að fylgja máli, samviska mín og
réttlætiskennd verða að fá frið, án
þeirra hvorki vil ég eða get barist
fyrir neinum málstað. Ég verð því
að biðja þig að svara tveim grund-
vallar spurningum: Hafa erfðaránn-
sóknir á hvölum leitt það óyggjandi
í Ijós að ónæmiskerfí dýranna sé
það fjölbreytt að stofninn geti að
öllum líkindum staðið af sér ban-
væna veirusýkingu? Ert þú persónu-
lega tilbúinn til að taka á þig ábyrgð
á mögulegu hruni einstakra hvala-
stofna sefn við kjósum að nýta?
Áður en þú svarar þessum spurning-
um ætla ég að biðja þig að lesa
„Getum við leyft okkur
að taka þá áhættu að
verða hugsanlega rétt-
lausir náttúruglæpa-
menn í heimi sem er að
vakna til meðvitundar
um gildi þess að við-
halda jafnvægi í lífkeðj-
unni?“
röksemdafærsluna hér á eftir.
Af erfðum og ónæmi
Það sem hefur haldið líftórunni í
útkjálkabúum heima á íslandi er
tilviljanakenndur innflutningur á
utanaðkomandi erfðaefni. Danskir
voru þar drýgstir, því næst duggar-
ar og síðan einstaka ferðamenn sem
fengu að orna sér bakatil hjá heima-
sætum og vinnukonum. Ef ekki
hefði komið til þessi Guðs blessun
væri allt eins líklegt að öll þjóðin
hefði dáið drottni sínum í svarta-
dauða og bólusótt. Hvers vegna? Jú,
þegar skyldleikaræktunin verður of
mikil er hætt við að ein veiruskjóða
drepi allan stofninn á skömmum
tíma því ónæmiskerfi kvikindanna
verður of keimlíkt. Eru þær rann-
sóknir sem fyrir liggja á stofnstærð
hvala virkilega það áreiðanlegar að
hægt sé að segja til um arfblendni
dýranna, þ.e. hættuna á því að
Ásgeir R. Helgason
skyldleikaræktun sé ekki of mikil?
íslendingar skiptu tugum þúsunda
en samt vorum við nálægt því að
deyja út í tveimur plágum. Höfðum
við þó betri aðstæður til að hlú hvert
að öðru en skepnur úthafanna. Þú
manst kannski eftir trektinni hans
Þorleifs í frægum sjónvarpsþætti
um hvalamálið hér um árið. Líking-
in var góð og á einnig við hér þó
samhengið sé annað. Ef við sjáum
ekki ofan í trektina getum við talið
okkur trú um það fram á síðustu