Morgunblaðið - 08.04.1992, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. APRÍL 1992
Minning:
Elsa Kiisijánsdótt-
ir, hjúkrunarkona
Fædd 26. júlí 1898
Dáin 28. mars 1992
Tengdamóðir mín, Elsa Krist-
jánsdóttir, sem í dag verður borin
til moldar í Fossvogskirkjugarði,
andaðist í Reykjavík að morgni
iaugardagsins 28. mars sl. og var
þá komin hátt á 94. aldursár. Hún
fékk hægt andlát, leið frá okkur á
sinn hljóðláta hátt.
Fullu nafni hét hún Níelsína Sig-
rún, en það vissu ekki allir sem
hana þekktu, því að hún var aldrei
kölluð annað en Elsa allt frá unga
aldri. Hún var Snæfellingur að upp-
runa. Foreldrar hennar voru hjónin
Kristján Jónsson (1861-1919),
bóndi á Vaðstakksheiði í Neshreppi
utan Ennis, og Sigurveig Björns-
dóttir (1877-1967) frá Gerðubergi
í Eyjahreppi.
Faðir Kristjáns hét Jón Arason.
Hann var bóndi á Litlalóni undir
Jökli og síðar í heimili hjá syni sín-
um, þar sem hann andaðist í hárri
elli. Kunnugir hafa sagt mér að Jón
hafi þótt nauðalíkur myndum af
Bimi Gunnlaugssyni yfírkennara
(1788-1876), og það er ekki
ósennilegt. Hann var sonur Ara
bónda á Reynihólum í Miðfírði
Magnússonar, en Ari og Bjöm vom
bræðrasynir, ef mér skjátlast ekki.
Sigurveig, móðir Elsu, var dóttir
Björns bónda á Gerðubergi Jónsson-
ar og Sigurrósar Sigurðardóttur
bónda á Svarfhóli Sigurðssonar í
Miklaholtsseli. Sigurrós var skáld-
mælt og átti kyn til þess. Hún var
' föðursystir Jóhanns Gunnars Sig-
urðssonar skálds (1882-1906), og
þær Sigurrós og Ólöf skáldkona frá
Hlöðum (1857-1933) voru systk-
inadætur.
Þegar Björn og Sigurrós hófu
sambúð á Gerðubergi höfðu bæði
misst fyrri maka sinn. Bjöm vildi
að þau Sigurrós giftust en það taldi
hún ekki mega verða. Hún og fyrri
maður hennar höfðu heitið hvort
öðru að giftast ekki aftur ef annað
félli frá. Þau Björn og Sigurrós
bjuggu saman nokkur ár í óvígðri
sambúð, en eftir fráfall hans vom
engin tök á að halda heimilinu sam-
an svo að Sigurveig ólst ekki upp
hjá móður sinni nema að litlu leyti.
Þetta setti mark á líf hennar allt.
En það vildi til að hún var tápmik-
il, og gustaði enn af henni þegar
ég kynntist henni, aldraðri sauma-
konu hér í Reykjavík. Sigurveig var
hagmælt og átti ekki langt að sækja
það.
Kristján og Sigurveig hófu bú-
skap sinn á Litlalóni. Þau eignuðust
fimm börn, fyrst þrjár dætur og
síðan tvo syni, og var Elsa þeirra
elst. Eftir lifa frú Matthildur Peter-
sen og Anton Kristjánsson skjala-
þýðandi, bæði í Reykjavík, en látin
eru frú Aðalheiður Bruun og Óskar
Kristjánsson bifvélavirki, sem einn-
ig áttu heimili hér syðra.
Elsa fæddist í Ólafsvík 26. júlí
1898. Þangað fór Sigurveig til að
ala þetta fyrsta bam sitt því að hún
var kunnug Ijósmóðurinni þar. Sjálf
hafði hún ætlað sér að læra til ljós-
móðurstarfa, en atvikin bönnuðu
það.
Bernskuslóðir Eisu vom þama á
utanverðu Snæfellsnesi. Faðir
hennar stundaði bæði búskap og
sjóróðra. Hann bjó um skeið á Vað-
stakksheiði og ég hygg að Elsa
hafí litið á þann bæ sem bernsku-
heimili sitt öðmm stöðum fremur.
Síðar fluttist fjölskyldan niður á
Hellissand.
Fræðslu naut Elsa í uppvexti
eftir því sem þá vom tök á, en al-
menn skólaskylda barna var ekki í
lög leidd hér á landi fyrr en 1907.
Þegar Elsa var um fermingu var
hún send í vist til sýslumannshjón-
anna í Stykkishólmi, Páls Vídalíns
Bjarnasonar og Margrétar Árna-
dóttur. Það var henni góður skóli
að hleypa heimdraganum og kynn-
ast öðrum heimilisbrag en hún var
vön. Þess má geta til gamans að
móðir sýslumannsins var í heimili
hjá honum, háöldruð, og eitt af við-
fangsefnum unglingsstúlkunnar
var að hjálpa henni út undir bert
loft og leiða hana sér við hönd.
Þessi gamla kona, Hildur Solveig
(d. 1915), var dóttir Bjarna amt-
manns og skálds Thorarensen, sem
fæddur var 1786. Þetta er eins og
að hafa 18. öldina innan seilingar.
Elsa var námgjörn, og móðir
hennar vildi að hún gæti notið
menntunar ekki síður en piltar.
Þannig hugsaði Elsa einnig þegar
hún var orðin móðir. Hreyfing var
komin á réttindamál kvenna í bytj-
un aldarinnar, og konur öðluðust
kosningarétt 1915. Eflaust hafði
það örvandi áhrif að þann atburð
skyldi bera upp á 19. júní, sem var
afmælisdagur Sigurveigar enda
hafði hún dálæti á þeim degi.
Haustið 1916 hafði Elsa fengið
skólavist í Kvennaskólanum í
Reykjavík og var afráðið að hún
færi þá suður ásamt systur sinni
sem átti að fara í vist hjá kunningja-
fólki í Hafnarfirði. Þá vildi ekki
betur til en svo að skipið sem þær
ætluðu með komst ekki til hafnar
á Hellissandi fyrir brimi, og urðu
þær að bíða heilan mánuð eftir
næstu skipsferð. Þrátt fyrir þessa
seinkun var tekið við Elsu í skólann
og hún stundaði nám sitt til vors
og varð enginn eftirbátur annarra.
En lengri varð skólagangan ekki.
Faðir Elsu missti heilsuna og móðir
hennar vanfær af yngsta barni sínu.
Elsa varð að vera heima fyrst um
sinn.
í ársbytjun 1924 hóf hún nám í
hjúkrun, sem hún stundaði fyrst
hér á landi, en síðasta námsárið var
hún á Frederiksberg Hospital í
Danmörku og lauk þaðan prófí vor-
ið 1927. Hún var síðan við hjúkrun-
arstörf á Vífílsstöðum um sumarið
og á Laugamesspítala veturinn eft-
ir. Yfirlæknirinn á Vífílsstöðum,
SigurðurMagnússon, gaf Elsu þann
vitnisburð að hún hefði „gegnt
störfum sínum með mestu alúð og
samviskusemi og sýnt reglusemi,
hreinlæti og dugnað“. Þannig var
hún einmitt alla tíð.
Á þessum árum kynntist hún
ungum læknanema, sem var sex
ámm yngri en hún, Stefáni Guðna-
syni frá Höfn í Hornafirði. Þau
felldu hugi saman og giftu sig vor-
ið 1928. Þá hófst nýr kafli í ævi
Elsu Kristjánsdóttur og farsælt
hjónaband sem fráfall hennar hefír
nú bundið enda á.
Elsa og Stefán eignuðust þijár
dætur sem allar eru á lífi. Þær eru:
Ólöf, hjúkrunarfræðingur, gift
Karli Ómari Jónssyni, verkfræð-
ingi, Guðrún, ritstjóri, gift Baldri
Jónssyni, prófessor, og Svava, fé-
lagsráðgjafi, áður gift Erlendi Lár-
ussyni, tryggingafræðingi. Barna-
börnin urðu 10, og eru 8 þeirra á
lífí. Barnabarnabörnin em orðin 9.
Afkomendur á lífi em því 20 alls.
Við stofnun hjúskapar tók við
hin eiginlega starfsævi með marg-
víslegum skyldum sem hlutu að
mótast af embættisstörfum eigin-
mannsins. Stefán var héraðslæknir
í mörg ár, fyrst í Búðardal 1930-
1937, síðar á Dalvík 1938-1944,
síðan heimilislæknir á Akureyri
1944-1960, þá tryggingalæknir í
Reykjavík 1960-1970 og loks
tryggingayfirlæknir til 1974 er
hann lét af embætti fyrir aldurs
sakir.
Skömmu eftir komuna í Búðardal
var farið að vinna að því að koma
þar upp sjúkraskýli við læknisbú-
staðinn, og var að því mikil fram-
för. Elsa var þá hvort tveggja í
senn læknisfrúin og hjúkrunarkon-
an. Jafnframt var hún eins konar
ráðskona á staðnum því að þ.ama
var mikill heimilis- og búrekstur,
Stefán oft í löngum og erfiðum
læknisferðum á hestbaki, bílvegir
voru nánast engir, og gestkvæmt á
læknissetrinu. Einu sinni kom þar
maður úr sveitinni með hest sem
hafði skorist illa á girðingu og vildi
fá gert að sárum hans, en Stefán
var ekki heima. Komumaður sá
ekki að það skipti neinu máli, frúin
gæti allt eins rimpað sárið saman.
Elsa færðist undan, kvaðst hvorki
vera læknir né dýralæknir. En slík
viðbára var ekki tekin gild, frúin
væri bæði læknisfrú og hjúkrunar-
kona - það væri alveg nóg! Og það
reyndist rétt.
Dalahérað var stórt og erfitt til
lengdar vegna strangra ferðalaga.
Stefán vildi því reyna fyrir sér ann-
ars staðar og sótti um Svarfdæla-
hérað þegar það losnaði í árslok
1937. Stefán var skipaður héraðs-
læknir þar „samkvæmt eindregnum
áskorunum Svarfdæla“, segir Krist-
mundur Bjarnason í Sögu Dalvíkur
og bætir því við að kona hans hafi
verið hjúkrunarkona að mennt, „og
þótti vel við hæfi að fá lærða hjúkr-
unarkonu í sveitina".
Fjölskyldan fluttist því til Dalvík-
ur 1938. Stefán beitti sér fyrir því
að hreppsnefndin festi kaup á húsi
sem var nógu rúmgott til að vera
læknisbústaður og hýsa tvær
sjúkrastofur sem grípa mætti til.
Þar var einnig lyfsala. Þetta hús
nefndi hann Gimli. Þar bjuggu þau
Stefán og Elsa næstu árin með
dætur sínar þijár, og fylgdu þessu
embætti alimikil umsvif. Stefán var
virkur í félagsmálunum, og Elsa tók
þátt í leiklistarlífinu á Dalvík sem
þá var með miklum blóma. Ekki
veit ég hvort hún hafði reynt fyrir
sér áður í þeirri list, en hún gat sér
ágætt orð fyrir leik sinn á Dalvík.
Því var reyndar ekki flíkað mjög
og ekki heldur hinu að Elsa lék á
hljóðfæri og hafði yndi af að grípa
í píanó og gítar fyrir sjálfa sig á
góðum stundum.
Allt var þetta í rauninni fyrir
mitt minni. Þessari ágætu fjöl-
skyldu vissi ég ekki af fyrr en hún
fluttist til Akureyrar fermingarárið
mitt 1944, og Elsu kynntist ég ekki
persónulega fyrr en um það bil 10
árum síðar þegar hún var komin
vel á sextugsaldur.
Elsa var hætt hjúkrunarstörfum
þegar hér var komið sögu. Þó var
hún manni sínum áfram til aðstoðar
í annasömum störfum heimilislækn-
isins, o g naut margurgóðs af ráðum
hennar þegar læknirinn var ekki
heima. En heimili sitt rækti hún
af mikilli alúð. Þau Stefán og Elsa
komu sér upp nýju og myndarlegu
húsi á auðri lóð við Oddagötu 15,
og ræktuðu þar fallegan garð, sem
Elsa lagði mikla vinnu í. Þarna stóð
eitthvert unaðslegasta heimili sem
hugsast getur. Ég hygg að Akur-
eyrarárin hafi verið besti tíminn í
ævi tengdamóður minnar.
Dæturnar fóru í menntaskólann
og vöktu þar athygli fyrir dugnað
og námsgáfur. Þær áttu allar eftir
að ljúka háskólaprófi. Svo dáðlausir
vorum við ekki, ungu mennirnir á
Akureyri, að við létum aðra eins
veiði fram hjá okkur fara. Eldri
dæturnar giftust bekkjarbræðrumf
sem báðir voru úr nágrenninu á
Akureyri, og fyrr en varði var allt
unga fólkið horfið að heiman og
ekki annað sýnna en allt myndi
setjast að í Reykjavík, hvað og varð.
Stefán og Elsa ákváðu að flytj-
ast suður 1960. Stefán fékk stöðu
við Tryggingastofnunina í Reykja-
vík. Oddagata 15 á Akureyri var
kvödd með söknuði en í staðinn
keyptu þau hjónin íbúð í sambýlis-
húsi í Álfheimum 70 í Reykjavík,
og áttu þar heimili síðan. Það önn-
uðust þau með myndarbrag og sáu
að öllu leyti um sig sjálf, þó að ald-
ur færðist yfír, svo að undrun hefir
vakið og aðdáun. Og ekki er ýkja
langt síðan þau voru enn að taka
á móti gestum, Elsa þá komin hátt
á níræðisaldur. Síðustu misserin
dvaldist hún á sjúkrahúsum og
sjúkraheimilum. Þökk sé þeim sem
hjúkruðu henni af alúð á Hvíta-
bandinu um það er lauk.
Þrátt fyrir ýmislegt andstreymi
og erfíðleika, sem allir mæta á
langri ævi, verður ekki annað sagt
en Elsa hafi verið gæfukona. Ung
þótti hún af öðrum bera að fríðleik.
Hún var góðum gáfum gædd og
hamingjusöm í einkalífí sínu. Systir
hennar hefir sagt um hjónaband
þeirra Stefáns: „Skyldurækni, sam-
staða, hollusta, sem er aðalsmerki
góðra uppalenda og uppistaða allra
samskipta við aðra menn, ásamt
viðleitni til-að koma góðu til leiðar,
hvar sem mögulegt var, það var
þeirra aðalsmerki." Betur kann ég
ekki að orða það.
Þegar ég kveð nú tengdamóður
mína eftir áratuga kynni er mér
efst í huga þakklæti fyrir samfylgd-
ina, fyrir umburðarlyndi hennar og
hjálpsemi. Ég minnist ekki annars
en öll okkar samskipti hafi verið
misfellulaus. Henni hefír þá tekist
að breiða yfír, ef svo var ekki. Aldr-
ei heyrði ég frá henni styggðaryrði
öll þessi ár. Hún var óáleitin við
aðra, hógvær og dró sig nokkuð í
hlé. Ég mun ætíð minnast hennar
fyrir háttprýði og vammleysi.
Blessuð sé minning hennar.
Baldur Jónsson.
Elsa Kristjánsdóttir, móður-
amma mín, lést laugardaginn 28.
mars á nítugasta og fjórða aldurs-
ári. Megi hún njóta hvíldarinnar.
Á hugann sækja minningabrot
barnsins sem eitt sinn naut umönn-
unar og uppeldis ömmu sinnar.
Sterkasta minningin er gönguferð
að heiman og til ömmu í gegnum
Laugardalinn. Gönguferðin tók að
minnsta kosti hálftíma, en auðvitað
var margt að skoða á leiðinni svo
stundum hefur ömmu verið farið
að lengja eftir stúlkunni. Heimsókn-
ir þessar, sem farnar voru reglulega
tvisvar í viku, höfðu alveg sérstakan
tilgang.. Það átti að mennta stúlk-
una, æfa hana í lestri, kenna henni
að pijóna og hekla. En rúsínan í
pylsuendanum fyrir barnið var að
fá að læra á píanóið. Amma skipu-
lagði tímann eins og þrautþjálfuð
kennslukona og það var sama hvaða
brögðum barnið beitti til að fá að
byija á píanóinu, alltaf hélt amma
sér við upphaflega áætlun. Hún
gerði það ekki með látum, heldur
með rólegheitum og blíðlyndi.
Á fullorðinsárum hef ég oft leitt
hugann að því hversu ábyrg amma
var ævinlega í ömmuhlutverkinu.
Samskipti hennar við okkur ein-
kenndust af því að mennta okkur
og ala okkur upp. Þegar amma kom
í heimsókn kom fyrir að hún hafði
sælgæti meðferðis handa okkur
krökkunum. En alltaf lét hún fylgja
plötu af tyggigúmmíi til að hreinsa
tennurnar, þótt almenn umræða um
tannhirðu hafí ekki verið langt kom-
in á sjöunda áratugnum.
Á sama hátt og amma tók upp-
eldislega ábyrgð í samskiptum sín-
um við barnabörnin fínnst mér að
hún hafí tekið ábyrgð á sjálfri sér
þegar hún braust bláfátæk til
mennta. Jafnframt tók hún fulla
ábyrgð á starfí eiginmanns síns, og
var samstarfsmaður hans í erfíðri
vinnu.
Amma var mikil myndarhúsmóð-
ir. Heimilishaldið var vel skipulagt.
Alltaf innkaup vissa daga, þvottur
aðra daga, þrif enn aðra daga og
fleira i þeim dúr. Þegar afi fór á
eftirlaun hjálpuðust þau að við
heimilishaldið. Samvinnan gekk
vel, enda ekki nema um það bil ár
síðan afi og amma hættu að geta
annast heimili sitt ein og hjálpar-
laust. Það er til merkis um góða
samvinnu þeirra og samheldni
gegnum lífið.
Elsku afi, ég samgleðst þér fyrir
að hafa átt svo góðan lífsförunaut,
vin og samstarfsmann sem Elsu
ömmu. Megi sú hugsun vera þér
styrkur í sorg þinni.
Kristín Karlsdóttir.
t
Eiginmaður minn,
SIGURGEIR VILHJÁLMSSON
vélstjóri,
Boðahlein 22,
Garðabæ,
lést þriðjudaginn 7. apríl.
Guðbjörg Stefánsdóttir.
t
GUÐLAUG PÉTURSDÓTTIR,
Hjúkrunarheimilinu Skjóli,
er lést 1. apríl sl. verður jarðsungin frá Dómkirkjunni í Reykjavík
fimmtudaginn 9. apríl kl. 15.00.
Þóra Ólafsdóttir,
Pétur O. Nikulásson, Sigriður Guðmundsdóttir,
Margrét Kristinsdóttir.
t
Móðir okkar,
MARTA PÉTURSDÓTTIR,
Viðimel 38,
Reykjavík,
sem lést 2. apríl, veröur jarðsungin frá nýju kapellunni í Fossvogi
fimmtudaginn 9. apríl kl. 15.00.
Vigdis Guðfinnsdóttir,
Pétur Guðfinnsson,
Þorbjörn Guðfinnsson.
Lokað
vegna jarðarfarar MARGRÉTAR B. ÁRMANN mið-
vikudaginn 8. apríl frá kl. 13.00.
Ágúst Ármann hf.,
Sundaborg 24.

(
(
(
i
i
i
í
í
í
I
i
i