Morgunblaðið - 18.07.1992, Page 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. JÚLÍ 1992
Sigurgeir Þor-
grímsson - Kveðja
Hversu oft hef ég ekki leitað til
Sigurgeirs við minningargreinar.
Nú er hann horfínn og andinn kom-
inn á æðra svið. Viðurkynning við
Sigurgeir var sérstök lífsreynsla.
Þegar aðrir voru bugaðir, þá var
hann jafnan hinn frelsandi engill,
kom með nýja sýn og framtíðin
blasti aftur við björt og fögur. Hann
hafði á unga aldri gengið í gegnum
ægilega eldskírn og það setti mark
sitt á hann alla tíð. Hvort sem þetta
var orsökin eða meðfæddir hæfi-
leikar, þá var hann í öllum sam-
skiptum gefandinn, hugsunin eld-
frjó og í öllum viðhorfum hans var
einhver bjartsýni, þroski og bgleði,
sem gerðu mann oft agndofa. Hann
var hinn geislandi smaragður í öll-
um félagsskap, frumkvöðull sam-
ræðna, huggari og mörgum andleg-
ur leiðtogi.
Áhugamálin voru endalaus, frá
guðspeki til íþrótta, sagnfræði og
íslensku máli til stjórnmála og ætt-
fræði. Stundum töldum við skóla-
bræður hans í bamaskóla hann
haldinn yfírskilvitlegum vitsmunum
í sagnfræði og ættfræði. Hluti
námsskrár þeirra tíma var að gera
nemendur sem mest handgengna
höfðingjum Sturlungu og Islend-
ingasagna, norrænum konungum
og valdaættum í Evrópu ásamt
klerkaveldi á Fróni í þúsund ár. I
bekk Jóns Þórðarsonar í Bamaskóla
Austurbæjar skorti heldur ekki leið-
togann í þessu eðlu fræði. Við í
bekknum lögðum okkur því öll fram
til að kunna einhver nöfn og ártöl
og helst að geta framsagt þetta af
einhveiju viti. Jón hlustaði gjaman
brosmildur á, leit svo til Sigurgeirs
og sagði: „Vilt þú ekki bæta eitt-
hvað við þetta?“ og þar með urðu
vitsmunir okkar annarra léttvægir
fundnir.
Sigurgeir fór í Kennaraskólann
að landsprófi loknu og einhverntíma
á þessum árum sagði ég honum að
gaman væri nú að þekkja eitthvað
til sín. Nokkmm áram seinna spurði
hann hvort ég ætlaði ekki að fara
að taka þetta hjá sér. Vélritað
reyndist þetta vera fjögurhundrað
blaðsíðna ættartala og þegar ég
spurði hann, hvort ég væri ekki
mesta allrasveitakvikindi landsins,
taldi hann það ekki ólíklegt.
Hann fór svo í öidungadeild MH,
en var ekki alveg í samhljómi við
öll fög, eins og oft vill verða með
snillinga. Heimspekideild Háskóla
íslands og rektor samþykktu svo
innritun hans í skólann og lauk
hann þaðan sagnfræðiprófí fyrir
tveimur áram.
Hann var heillaður af bindindis-
hugsjóninni og var stórritari Stór-
stúku íslands, þar sem hann átti
marga kæra perluvini. Hann var
líka mikill trúmaður og leitandi í
andanum. Jafnt var hann fóstbróðir
kaþólikkans og spíritistans og góð-
ur þjóðkirkjumaður.
Sigurgeir var formaður Iþrótt-
afélags fatlaðra, þegar ráðist var í
stórbyggingar þær, sem skapa
þessu einstaka íþróttafólki okkar
frambærilega aðstöðu. Á síðasta
ári fór hann sárþjáður í hlaup hér
í Reykjavík, eins bæklaður og hann
var. Kjarkurinn var einstakur og
þorið endalaust. Sífellt kom hann á
óvart og oft tók það langan tíma
að átta sig á því, sem hann hafði
áorkað.
Ferðalög vora yndi hans og
landafræði lék við honum. Hann
komst nokkram sinnum til útlanda
og taldi sig stórum fróðari á eftir,
hafði þá legið yfír fræðum um við-
komandi lönd.
Starfsvettvangur Sigurgeirs var
fyrst og fremst Landsbókasafnið
og Þjóðskjalasafnið. Þar var yndis-
legt að hitta hann, ræða við hann
í fatahenginu og fá allan þann fróð-
leik sem maður þurfti. Hann starf-
aði fyrir Erfðafræðinefnd, Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins og
mikið yndi hafði hann af því að fá
að starfa með Lárusi Blöndal, bóka-
verði, að útgáfu Alþingismannatals-
ins.
Stundum hef ég velt því fyrir
mér með snillinga veraldarinnar,
sem gátu gert betri og fallegri verk
á styttri tíma en nokkur annar,
hvort Sigurgeir ætti ekki samsvör-
un í þessu fólki. Áram saman sung-
um við í Fílharmoníu og ég er viss
um það, að hefði Mozart fæðst inn
í íslenska ættfræði þá héti hann
Sigurgeir. Sérstök hugsjón Sigur-
geirs með ættfræðirannsóknunum
var að sanna fyrir öllum mönnum
að þeir væru bræður.
Fyrir fimm árum ákvað DV að
setja á fót ættfræðisíðu. yar Sigur-
geir ráðinn til verksins. I þau þrjú
og hálft ár, sem hans naut við í
þessu verki, tel ég hreinlega að blað
hafí verið brotið í íslenskri ætt-
fræðiritun, þjóðarfræðum og per-
sónusögu. Sigurgeir hafði oft steytt
á skeri í lífínu og sjálfsagt var hon-
um strítt á stundum. Núna var
hann orðinn meistarinn og aðal-
stjórnandi. Dag og nótt sat hann
við, beitti öllum sínum gífurlegu
vitsmunum á þessu sviði, ásamt
einstakri þekkingu við heimilda-
söfnun. Oft hrökk þjóðin bókstaf-
lega við að sjá þvílíka þekkingu var
að fínna á þessum síðum, ættfræði-
síðan var nánast skyldulesning allra
dag hvem. Bæri að erlenda þjóð-
höfðingja vora þeir umsvifalaust
skyldleikaraktir til íslendinga. Það
sem þjóðin í norðri hafði granað í
undirmeðvitundinni, sannaði Sigur-
geir einfaldlega svart á hvítu. Allar
hörmungamar höfðu ekki nægt til
að beygja ljóta andarangann. Við
eram fríðir svanir af konungakyni.
Að tilhlutan Ólafs heitins Hans-
sonar, prófessors, styrkti Sagn-
fræðistofnun HÍ rannsóknir Sigur-
geirs á tengslum okkar við ýmsar
aðalsættir Evrópu á miðöldum, t.d.
Rantzau-ættina, sem drottnaði yfír
Danaveldi á sínum tíma og vora svo
miklir fagurkerar og listunnendur
að þeir vora kallaðir Medici norðurs-
ins í Evrópu. Sigurgeir rakti okkar
saman við Búrbóna, Habbsborgara,
Hóenzolla, Hannóferana, Róman-
offa, Windstora og Tútora og af-
komendur eram við Karlamagnúsar
og Rómarkeisara, sem er ánægju-
efni á þessum sameiningartímum
Evrópu.
Föður sinn missti Sigurgeir fyrir
mörgum áram, Þorgrím Magnús-
son, stöðvarstjóra á BSR. Var hann
rangæskrar ættar úr Fljótshlíðinni.
Eftir lifir öldruð móðir, Ingibjörg
Sveinsdóttir, ættuð af Mýram vest-
ur. Þessi yndislegu hjón gerðu allt
sem þau gátu til þess að létta synin-
um fötlunina en hún kom fram við
byijun skólaaldurs. Bræður Sigur-
geirs eru Sveinn, staðarverkfræð-
ingur Landsvirkjunar og Magnús,
framkvæmdastjóri héraðsnefndar
fatlaðra á Vesturlandi.
Ég bið algóðan Guð að styrkja
syrgjandi móður og bræður, alla
aðstandendur og vini og þakka
bljúgum huga einstaka viðurkynn-
ingu við ástfólginn vin. Drottinn
gefur og drottinn tekur, því erum
við hans hvort við lifum eða deyjum.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson.
Með miklum söknuði minnist ég
vinar míns Sigurgeirs Þorgrímsson-
ar, sem nú er fallinn frá, aðeins
48 ára að aldri. Með honum er horf-
inn af sjónarsviði sérstæður per-
sónuleiki og atgervismaður, í senn
hæglátur fræðimaður af gamla
skólanum og ötull félagsmálafröm-
uður. Við fráfall hans koma upp í
hugann margar góðar minningar
um vináttu okkar og samstarf á
liðnum áram.
Sigurgeir var elztur fjögurra
sona Þorgríms Magnússonar, af-
greiðslumanns og framkvæmda-
stjóra hjá BSR, og Ingibjargar
Sveinsdóttur konu hans. Næstelzti
sonur þeirra, Sveinn Emil, lézt
barnungur, en hinir era Sveinn
verkfræðingur hjá Landsvirkjun,
kvæntur Önnu Þóra Árnadóttur
auglýsingateiknara, en þau eiga
þrjú börn, og Magnús sálfræðingur,
sem á eina dóttur. Þorgrímur lézt
langt fyrir aldur fram árið 1964,
en Ingibjörg er enn á lífi, rúmlega
áttræð, mikil skýrleikskona. Hún
er ættuð frá Hvítsstöðum á Mýram
og Drápuhlíð í Helgafellssveit, en
föðurkyn Sigurgeirs var úr Fljóts-
hlíð. Ekki er það hugmyndin að
rekja ættir hans hér, enda fullvíst,
að ættbók hans á eftir að koma út
á prenti.
Ég hygg, að það hafí verið um
1971, sem við Sigurgeir kynnt-
umst, en ég hafði lengi vitað af
honum, svo oft hafði ég veitt eftir-
tekt þessum unga og þaulsetna
fræðimanni, bæði á Landsbóka- og
Þjóðslq'alasafninu. Hann skar sig
úr, skarpleitur og einbeittur, þar
sem hann gekk um með snjáða
tösku sína og stakk við fæti, og í
verstu færð á vetram gekk hann
við staf. Aldrei lét hann heltina
hamla för sinni, og oft mátti sjá
hann á göngu um bæinn, enda tók
hann ekki bílpróf um ævidaga sína.
Raunar vissi ég af Sigurgeiri
löngu fyrr, um eða fyrir 1960, þeg-
ar þorri þjóðarinnar fylgdist með
útvarpsþætti Sveins Ásgeirssonar,
„Vogun vinnur, vogum tapar“. Þar
voru sérfróðir menn á ýmsum svið-
um spurðir um fræði sín og áhuga-
mál. Þar kom Sigurgeir fram, lík-
lega yngstur keppenda, og valdi sér
óvenjulegt efni: ættir evrópskra
þjóðhöfðingja fyrr og síðar. Það er
skemmst frá því að segja, að þessi
unglingur vann hug og hjörtu hlust-
enda með frábærri frammistöðu
allt til lokaúrslita.
Ég gat þess í byijun, að Sigur-
geir var óvenjulegur um margt.
Aðeins níu ára gamall var hann
orðinn reglulegur gestur á lestrar-
sal Landsbókasafns, þar sem hann
kafaði í brunna þekkingarinnar,
m.a. um sögu Norðurálfu og ættir
stórhöfðingja, og þaðan hafði hann
fyrmefnda kunnáttu sína. Það átti
við um hann, að snemma beygist
krókurinn til þess, sem verða vildi,
því að ættfræðin átti eftir að verða
hans aðalviðfangsefni gegnum
þykkt og þunnt og að lokum at-
vinnuvegur, þar sem hann bar hróð-
ur hennar út meðal almennings á
ferskan og lifandi hátt á fjölmiðla-
öld.
Upp úr 1973, þegar var ég bú-
settur í Hlíðunum, í nágrenni við
heimili hans, jukust samskipti okk-
ar, og margar voru gönguferðirnar
og spjallstundirnar, sem við áttum
saman um trúmál og andleg fræði,
stjórnmál, mannréttinda- og hug-
sjónamál og síðast en ekki sízt
ættfræðina, en hann var þá þegar
uppfullur af hugmyndum um
margt, sem orðið gæti til að rétta
hlut hennar og auðvelda mönnum
aðgang að þessari fræðigrein, sem
er meðal elztu bóklegra greina á
íslandi. Ýmsar hugmyndir okkar í
þessum efnum áttu eftir að verða
að veruleika seinna, bæði á vett-
vangi Ættfræðifélagsins og í störf-
um okkar beggja, en hvatning hans
var mér mikilvægur orkugjafí.
Sigurgeir var einn máttarstólpi
Ættfræðifélagsins, sem nú er um
500 manna félagsskapur, og jafnan
ómissandi í hópnum. Hann var til-
lögugóður á fundum og stóð m.a.
á bak við þá nýbreytni að gera fé-
lagsmannatalið að ýtarlegri hand-
bók fyrir áhugamenn um ættfræði,
með fróðleik um uppruna félags-
manna, útgáfurit þeirra og við-
fangsefni á sviði ættfræðinnar. Um
skeið störfuðum við saman í stjórn
félagsins, og þar var hann í vara-
stjórn allt fram undir lokin, ósérhlíf-
inn og áhugasamur meðan kraftar
entust.
Afköst Sigurgeirs í ættfræðinni
vora geysimikil á 25-30 ára ferli,
en fyrst og fremst í formi ættar-
talna, sem hann tók saman fyrir
einstaklinga, oftast nær án þess að
fá borgun fyrir. Það var eins og
honum væri lífsins ómögulegt að
neita nokkram manni um greiða,
og verkefnin hlóðust á hann, bæði
í félagsmálum og þessu tómstunda-
starfi. Sumar þessar ættartölur
voru upp á 2-300 bls. í handriti
og aðeins gerðar í einu eintaki,
þannig að sjálfur átti höfundurinn
ekki sitt eigið eintak, og það var
honum eftirsjá síðar meir.
Af ritstörfum hans, sem birtust
á prenti, auk Árbókar templara,
sem hann ritstýrði um nokkurra ára
skeið, kann ég helzt að nefna þetta
á sviði ættfræðinnar: Ættarskrá
Þorkels Magnússonar (1985);
„Jósafat Jónasson (Steinn Dofri)
og stofnun Sögufélags", sérprent
úr tímaritinu Sögu 1980; „Ólafur
Snóksdalín og ættfræðiheimildir
hans,“ þ.e. ýtarlegur eftirmáli við
Ættatölubók Ólafs (1985); grein
um lífshlaup alþýðufræðimanns á
19. öld, Ættartölu-Bjarna, í Sögn-
um II, 1981, og loks má nefna at-
hyglisverða grein, „Um íslenzka
ættfræði", í Ýkjum, fréttabréfi
sagnfræðinema, 1981. Eins og sézt
af þessu, hafði Sigurgeir sérstakan
áhuga á að fjalla um líf og stöf
fyrri ættfræðinga, og m.a. hafði
hann skrifað langa ritsmíð um Jón
Espólín, en hún mun því miður
hafa glatazt.
Ég vil skjóta því hér inn í, að
Sigurgeir hafði um nokkurra ára
skeið stundað nám í Kennaraskól-
anum og síðar í Menntaskólanum
við Hamrahlíð, en ekki lokið námi.
Hann sótti svo um inngöngu í há-
skólann með hliðsjón af fyrra námi
og ritsmíðum hans í ættfræði og
sagnfræði og fékk þá ósk uppfyllta.
Hann stundaði nám í sagnfræði og
naut leiðsagnar færustu manna, en
þar sem hann var þá þegar önnum
kafínn í félagsmálum og alls konar
viðvikum fyrir menn í ættfræðinni,
teygðist á því, að hann lyki námi.
Einnig hafði hann áhyggjur af
framfærslu sinni, og þá var það sem
hann bauð fram krafta sína hjá
Dagblaðinu Vísi með ritun ætt-
fræðiþátta og var ráðinn þar til
starfa. Fyrsti þátturinn birtist 20.
júlí 1987, og hefur þátturinn síðan
birzt þar daglega og jafnan notið
mikilla vinsælda. Sigurgeir hafði
frá upphafi aðstoðarmann og lét svo
sjálfur af störfum vegna veikinda
sinna á sl. ári, en þátturinn var og
heldur áfram að vera grandvallaður
á verki hans, sem geymist þar í
geysistóram gagnabanka á tölvu.
Það hafa margir sagt í mín eyru,
að þáttur þessi, svo sérkennliega
þjóðlegur sem hann er, hafi verið
einhver merkasta nýjungin í blaða-
mennsku síðari ára. I honum birtist
afraksturinn af áratuga starfi hans
að því að kynna sér ætterni manna
og skyldleika á seinni öldum, en
reyndar var hann ekki síður gagn-
fróður um ættir íslendinga á mið-
öldunum. Ég hygg, að enginn annar
eigi þvílíkan þátt sem Sigurgeir í
því að gera ættfræðina að áhuga-
verðu viðfangsefni almennings á
síðari tímum.
t
Hjartkær eiginmaður minn, faðir okkar,
sonur og bróðir,
JÓN GUÐMUNDUR ÓLAFSSON,
Bóistaðarhlið 5,
andaðist í Borgarspítalanum 17. þessa
mánaðar.
Stelnunn Melsted,
Elísabet Unnur Jónsdóttir,
Ólafur Jónsson,
Elfsabet Guðmundsdóttir,
Ellen María Ólafsdóttir.
t
Þökkum auðsýnda samúð við andlát og útför ástkærs eiginmanns
míns, föður, tengdaföður, afa, sonar, bróður og tengdasonar,
BJÖRNS L. EINARSSONAR
sjúkraliða,
Hjaltabakka 22.
Sórstakar þakkir til lækna óg starfsfólks á deild A-6, Borgarspít-
ata, fyrir góða aðhlynningu.
Hafdís Sigurðardóttir,
Klara S. Björnsdóttir,
Einar E. Björnsson,
Sigurður A. Björnsson,
Ellen O. Björnsdóttir,
Hilmar B. Björnsson,
Jóhanna Einarsdóttir,
Klara Tómasdóttir,
Samúel I. Þorkelsson,
Auðbjörg Kristvinsdóttir,
Anja M. Friðriksdóttir,
Guðni V. Samúelsson,
Ellen L. Björnsson.
Þorsteinn Einarsson,
Sigurður G. Hafliðason.
t
Þökkum auðsýnda samúð við andlát og útför
INGIGERÐAR ÞORGRÍMSDÓTTUR.
Sérstakar þakkir til starfsfólks Fannborgar og Sunnuhlíðar.
Margrét Þorgrímsdóttir,
Eygló Þorgrfmsdóttir,
Gerður Gunnlaugsdóttir.
t
Þökkum innilega samúð og hlýhug við andlát og útför móður okkar,
GUÐRÚNAR BJÖRNSDÓTTUR,
Fossi á Siðu.
Guð blessi ykkur öll.
Guðleif Helgadóttir, Björn Helgason.
t
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir og amma,
ELÍSABET MAGNÚSDÓTTIR,
Ölduslóð 40,
Hafnarfirði,
lést í Landspítalanum föstudaginn 17. júlí.
Guðmundur Ö. Guðmundsson,
Björk Guðmundsdóttir, Kristinn Axelsson,
Magnús Þ. Guðmundsson, Sólveig J. Karlsdóttir
og barnabörn.