Morgunblaðið - 21.08.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. ÁGÚST 1992
1
i
RIKISENDURSKOÐUN UM RIKISREIKNING 1990

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Arvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Svéinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands,- í lausasölu 110 kr. eintakiö.
Efnahagsvandi
Finna
IMorgunblaðinu í gær birtist
grein um efnahagsvanda
Finna eftir fyrrverandi sendi-
herra þeirra í Sviss og Banda-
ríkjunum, sem nú er formað-
ur Ráðs atvinnulífsins þar í
landi. í grein þessari segir
m.a.: „Helztu hagtölur benda
til þess að efnahagskreppa
blasi við. Rúmlega 13% at-
vinnufærra manna hafa enga
vinnu. Gjaldþrotin dynja yfir
hvert af öðru. Flestir bank-
anna verða að leita eftir ríkis-
tryggingu eða annars konar
stuðningi ... Fyrir ríkisstjóm
Esko 'Aho forsætisráðherra
er það þrautinni þyngra að
ná jöfnuði milli ríkisútgjalda
og tekna. Þrátt fyrir niður-
skurð ýmissa útgjalda hafa
erlendar lántökur átt sér stað
í stórum stíl. Þá hefur hið
mikla atvinnuleysi haft aukin
útgjöld í för með sér á sama
tíma og skattatekjur hafa
dregizt saman.
Allir viðurkenna að þetta
geti ekki gengið svona öllu
lengur. Óvenjuháir vextir eru
hluti vandans. Fyrirtæki eru
vandfundin, sem staðið geta
undir 16% vöxtum í 3% verð-
bólgu. Vextirnir þykja benda
til þess að á ijármagnsmark-
aði séu menn vantrúaðir á
að tenging finnska marksins
við evrópsku mynteininguna,
ECU, haldi. Flestir eiga von
á því að um síðir verði gengi
marksins fellt. Hins vegar eru
engar raunverulegar ástæður
til þess að fella gengið ...
Staðreyndin er Sú að eina
meðalið sem getur dugað og
nóg er til af er sársaukafullt.
Eina leiðin til að ná endum
saman í ríkisbúskapnum, að
útgjöldin verði ekki meiri en
tekjurnar, er lækkun launa
og niðurskurður í velferðar-
kerfinu."
Það er bæði fróðlegt og
gagnlegt fyrir okkur íslend-
inga að átta okkur á því að
sú kreppa sem herjar á okkur
kemur víða við. Hún kemur
harkalega niður á Finnum
eins og ofangreind lýsing
sýnir. Hún kemur illa við
aðrar Norðurlandaþjóðir, þó
sízt Dani. Hún hefur valdið
miklum erfiðleikum bæði í
Bandaríkjunum, Bretlandi og
Japan og í vaxandi mæli á
meginlandi Evrópu.
Vandamálin eru svipuð í
þessum löndum. Atvinnuleysi
er mikið. Vextir eru háir, svo
háir að atvinnureksturinn
getur ekki staðið undir þeim.
Ríkissjóðir eru reknir með
halla. Ríkisstjómir leita leiða
til þess að draga úr þeim
hallarekstri með því að skera
niður velferðarkerfið. Vandi
okkar er sami og vandi ann-
arra í öllum megindráttum.
Eins og sjá má af ofan-
greindri tilvitnun í grein hins
fmnska áhrifamanns, sem
birtist hér í blaðinu í gær, eru
engin töfraráð til. í Finnlandi
er rætt um að draga úr út-
gjöldum velferðarkerfisins.
Þar er jafnvel talað um launa-
lækkun, eins og raunar hefur
bryddað á í umræðum hér.
í fyrmefndri grein segir
ennfremur: „Það sem mestu
máli skiptir er til hvaða ráða
beri að grípa til að komast
upp úr öldudalnum. Fyrst og
fremst þurfa vextir að lækka.
Þeir lækkuðu ef fjármagns-
markaðurinn fengi aftur til-
trú á finnska markinu svo og
efnahagsstefnu finnsku
stjómarinnar. Ætti það sér
stað hlypi vöxtur í finnskt
efnahagslíf um leið og efna-
hagsleg uppsveifla ætti sér
stað annars staðar í Evrópu.“
Hinn fínnski höfundur
þessarar greinar er ekki sá
eini sem bent hefur á að
vaxtalækkun sé forsenda
uppsveiflu í efnahagslífinu.
Fyrir nokkru vitnaði Morgun-
blaðið til greinar eftir fyrrver-
andi aðstoðarbankastjóra
Englandsbanka, sem benti á
að með óbreyttu vaxtastigi í
Bretlandi væri óhugsandi að
atvinnulífíð næði sér á strik.
Hið sama á auðvitað við hér
á íslandi. Vextir eru svo háir
að nánast útilokað er fyrir
atvinnulífíð að komast á skrið
að óbreyttum vöxtum. Þar
með er ekki sagt að hægt sé
að lækka vexti með einu
pennastriki.
Kreppan á íslandi er aðeins
lítill angi af efnahagskreppu
sem gengur yfir öll Vestur-
lönd. Uppsveifla hér verður
ekki fyrr en uppsveifla verður
í nálægum löndum en það
þýðir ekki að við getum beðið
aðgerðarlausir eftir því að
aðrar þjóðir dragi okkur upp
úr öldudalnum. Þar verðum
við sjálfir að leggja hönd á
plóginn.
Skylduparnaðurinn
1975 og 1976
Rúm 4.000
skírteini
óafhent hjá
Ríkisféhirði
VIÐ sjóðstalningu Ríkisendur-
skoðunar hjá Ríkisféhirði 2. ágúst
1990 fundust rúmlega 4.000
skyldusparnaðarskírteini frá ár-
unum 1975 og 1976 sem ekki hafa
verið afhent réttmætum eigend-
um. Nafnvirði bréfanna er 313
miljjónir gamlar krónur eða rúm-
ar 3 milljónir króna.
í skýrslu Ríkisendurskoðunar um
ríkisreiknirg 1990 segir að inn-
heimtumenn ríkissjóðs hafi á sínum
tíma átt að sjá um að afhenda skír-
teinin þegar full skil höfðu verið
gerð á álögðum gjöldum viðkomandi
árs. Sá hluti þeirra sem ekki tókst
að afhenda eigendum var sendur
Ríkisféhirði til varðveislu. Fram
kemur að ekki hafi verið kannað
hvort allir innheimtumenn ríkissjóðs
hafi skilað þeim skírteinum sem
ekki tókst að afhenda og liggi því
ef til vill með óafhent skírteini.
Skylduspamaðarskíreinin frá
1975 voru laus til innlausnar á árinu
1978 en bera verðbæturtil 1. nóvem-
ber 1990. Á sama hátt voru skír-
teini frá 1976 laus til innlausnar á
árinu 1979 en báru verðbætur til
1. nóvember 1991. Skírteini bera því
ekki lengur verðbætur og rýrna að
verðgildi í skjalageymslum Ríkisfé-
hirðis.
Ríkisendurskoðun gerði athuga-
semdir við meðferð þessa máls og
taldi ótækt að skírteini þessi hefðu
ekki verið afhent réttmætum eigend-
um. Fram kemur í endurskoðun-
arskýrslunni að það er mat Ríkisend-
urskoðunar að fjármálaráðuneytinu
beri að gera átak í því að koma
andvirði skírteinanna í réttar hendur
þar sem umræddur sparnaður var
skyldaður með lögum.
Hlutibók-
haldsgagna
Bifreiða-
prófa hent
VIÐ endurskoðun Ríkisendur-
skoðunar á bókhaldi Bifreiða-
prófa ríkisins vegna ársins 1990
komu fram fjölmargir annmarkar
sem leiða, samkvæmt skýrslu um
endurskoðunina, til þess að Ríkis-
endurskoðun gerir fyrirvara við
hókhald og fjárreiður stofnunar-
innar.
í skýrslu Ríkisendurskoðunar
kemur fram að tekjuskráning Bif-
reiðaprófanna byggði á ótraustum
grunni. Hluta af tekjuskráningar-
gögnum hafði verið hent og tekju-
skráningargögn stofnunarinnar
vegna meiraprófa úti á landi höfðu
ekki verið notuð. Þá voru brögð að
því að tekið hafði verið á móti
greiðslum vegna meiraprófsnám-
skeiða í Reykjavík án þess að gefnar
hefðu verið kvittanir. Þá hefur Ríkis-
endurskoðun þurft að byggja á
munnlegum og skriflegum upplýs-
ingum frá forstöðumanni Bifreiða-
prófanna.
Fram kemur að tekjur stofnunar-
innar voru varðveittar á bankareikn-
ingum og í sjóði langtímum saman
þrátt fyrir að gert sé ráð fyrir að
skila eigi tekjum jafnóðum í ríkis-
sjóð. Greiddir hafa verið út kostnað-
arreikningar úr sjóði stofnunarinnar
og af bankareikningum þó henni sé
ætlað að nýta sér greiðsluþjónustu
ríkisféhirðis. Fram kemur að Bif-
reiðaprófum ríkisins var bent á þessa
annmarka og að bætt hafi verið úr
þeim á árinu 1991.
Athugun Ríkisendurskoðunar á
kostnaðarfylgiskjölum leiddi í ljós
að kostnaður var oft greiddur sam-
kvæmt ýmiskonar skjölum svo sem
ljósritum, reikningsyfirlitum, bréfs-
efnum og öðrum ófullnægjandi
gögnum. Fram kemur að Ríkisend-
urskoðun telur slíkt fyrirkomulag
algerlega óviðunandi. Þá kemur
fram í skýrslu Ríkisendurskoðunar
að launagreiðslur til starfsmanna
byggðu á upplýsingum úr dagbókum
þeirra. Eftirlit með viðveru þeirra
hafí því verið ábótavant.
Sjóminjasafn
Fyrirkomu-
lag á rekstri
með öllu
óviðunandi
Ríkisendurskoðun telur núver-
andi fyrirkomulag á rekstri Sjó-
minjasafns íslands í Hafnarfirði
með öllu óviðundandi. í skýrslu
um endurskoðun ríkisreiknings
vegna ársins 1990 er bent á ann-
marka á fjárreiðum safnsins,
meðal annars að ekkert bókhald
hafi verið haldið til hausts 1990.
Sérstök lög hafa ekki verið sett
um Sjóminjasafnið en Ríkisendur-
skoðun segir að í þjóðminjalögum
virðist safninu skipað á bekk með
byggðasöfnum. Kveðið sé á í lögun-
um að byggðasafni skuli setja stofn-
skrá og starfsreglur þar sem m.a.
skuli kveða á um stjórn safnsins,
eignaraðild að því, þátttöku ríkisins
í kostnaði og ráðningu forstöðu-
manns. Þá segir í lögunum að
byggðasöfn skuli senda þjóðminja-
verði árlega starfsskýrslu ásamt árs-
reikningi og fjárhags- og fram-
kvæmdaáætlun næsta árs.
í skýrslu Ríkisendurskoðunar seg-
ir að ekkert ofangreindra atriða hafí
komist í framkvæmd og engin stofn-
skrá eða reglugerð sé til um safnið.
Staða Sjóminjasafnsins sé því nokk-
uð óljós. Ríkisendurskoðun telur
núverandi fyrirkomulag með öllu
óviðunandi og brýnt að sjóminja-
safnsnefnd og þjóðminjaráð taki af-
stöðu til þess hvar Sjóminjasafninu
skuli ætlaður staður í kerfinu svo
og til annarra atriða er varða stöðu
þess og rekstur.
Við úttekt Ríkisendurskoðunar á
Sjóminjasafni íslands komu fram
annmarkar á fjárreiðum safnsins.
Meðal annars var ekkert bókhald
haldið yfír fjárreiður þess til hausts
1990. Frá þeim tíma hefur hins veg-
ar verið haldin sjóðbók en annað
bókhald ekki. Ríkisendurskoðun tel-
ur þetta með öllu óviðunandi þar sem
þessi starfsemi er að stærstum hluta
rekin fyrir opinbert fé.
Vasapening-
arvistmanna
í umslögum í
lyfjaskáp
DÆMI eru um það að peningar
vistmanna á elli- og hjúkrunar-
heimilum aldraðra séu geymdir í
umslögum merktum þeim en pen-
ingarnir séu ekki lagðir í banka.
í einu tilviki voru umslög þessi
geymd í lyfjaskáp stofnunarinn-
ar. Við athugun Rikisendurskoð-
unar, sem fram fór í tengslum
við endurskoðun á bókhaldi elli-
heimila og meðferðarstofnana
vegna ársins 1990, kom í Uós að
í umslögum sumra vistmanna
höfðu safnast verulegar fjárhæð-
ir, jafnvel tugir þúsunda króna.
Þeir peningar sem um er að ræða
eru einkum vasapeningar sem
Tryggingastofnun ríkisins greiðir
vistmönnum og sjúklingum. Mis-
munandi háttur er á vörslu þessara
fjármuna eftir stofnunum.
Hjá sumum stofnunum eru allar
vasapeningagreiðslur Trygginga-
stofnunar ríkisins lagðar inn á spari-
sjóðsbækur á nafni viðkomandi vist-
manna, að því er fram kemur í
skýrslu Ríkisendurskoðunar. Bæk-
urnar voru í langflestum tilfellum
geymdar í bankaútibúinu. Vistmenn
komu sjálfír í bankann og tóku út
peninga eftir þörfum eða sendu
ættingja sína eða starfsmenn stofn-
unarinnar með úttektarheimild.
Það er álit Ríkisendurskoðunar
að halda beri viðskiptabókhald yfír
alla íjármuni vistmanna, sem starfs-
menn meðhöndla. Þar er átt við allt
peningastreymi inn, svo sem ellilíf-
eyri, lífeyrissjóðsgreiðslur, vasapen-
inga og aðrar ótilgreindar peninga-
greiðslur til vistmanna og sjúklinga.
A móti ber að færa öll gjöld, svo
sem almenn vistgjöld, úttektir pen-
inga, útlagðan kostnað vegna vist-
manna og sjúklinga og fleira ótil-
greint. Að sjálfsögðu beri starfs-
mönnum að halda til haga öllum
greiðslukvittunum vegna útgjalda,
sem þeir greiða vegna skjólstæðinga
sinna.
Við könnun Ríkisendurskoðunar
á meðferð vasapeninga vistmanna
þriggja heimila innan Ríkisspítala
kom fram dæmi um verulegan mis-
brest á meðhöndlun peninganna.
Fram kemur að í framhaldi af því
samdi fjármáladeild Ríkisspítalanna
drög að leiðbeinandi reglum um
meðferð vasapeninga, annarra
tekna og eigria heimilismanna.
Uppgjör á fóðuriðn-
aði ríkisins
Kröfur fyrn-
ast vegria
slakrar inn-
heimtu
Ríkisendurskoðun segir að
landbúnaðarráðuneytið hafi lítið
sem ekkert gert til þess að inn-
heimta útistandandi kröfur gras-
kögglaverksmiðja rikisins. Því
megi búast við því að meirihluti
þeirra krafna sem eftir voru þeg-
ar ríkið hætti rekstri verksmiðj-
anna sé fyrndur. Ríkissjóður af-
skrifaði 260 miljjónir kr. vegna
graskögglaverksmiðjanna á ár-
unum 1988 og 1990.
Ríkissjóður hætti starfrækslu
grænfóðurverksmiðja á árunum
1987 og 1988. í skýrslu Ríkisendur-
skoðunar um endurskoðun ríkis-
reiknings 1990 kemur fram að land-
búnaðarráðuneytinu hafi verið feng-
in umsjón með uppgjöri óuppgerðra
krafna og skulda verksmiðjanna.
En frá því verksmiðjurnar hættu
starfsemi hafí lítið sem ekkert verið
gert í því að innheimta útistandandi
kröfur.
í athugun Ríkisendurskoðunar á
bókhaldinu kemur fram að yfír
1.000 viðskiptareikningar frá gras-
kögglaverksmiðunum hafa staðið
óhreyfðir frá árinu 1988 eða fyrr.
Þar af hafa rúmlega 500 reikningar
ekkert hreyfst frá árinu 1986 eða
fyrr. Segir Ríkisendurskoðun að þar
sem ekkert hafi verið gert til að
innheimta útistandandi kröfur síð-
astliðin tvö til þijú ár megi búast
við því að meirihluti krafnanna sé
fyrndur. Þá kemur fram að svo virð-
ist sem þess hafí ekki verið gætt
að lýsa kröfum í bú sem tekin hafi
verið til gjaldþrotameðferðar.
í skýrslu Ríkisendurskoðunar
kemur fram að til viðbótar því sem
gjaldfært var í ríkisreikningi 1990
sé ljóst að á ,árinu 1991 hafí fallið
á ríkissjóð 21 milljón kr. vegna upp-
gjörs lána hjá Stofnlánadeild land-
búnaðarins. Telur Ríkisendurskoðun
að landbúnaðarráðuneytið hafí ekki
sinnt þessu máli sem skyldi. i