Morgunblaðið - 21.08.1992, Blaðsíða 24

24
w- _
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. ÁGÚST 1992
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra
Okkar markmíð tryggð með
raunhæfum samningi um EES
SAMNINGURINN um evrópskt efnahagssvæði, EES, er um sameig-
inlegan markað, og fjórfrelsið svonefnda, afnám hindrana og
hafta gagnvart viðskiptum með vöru, þjónustu, fjármagni og flutn-
ingi fólks. Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra telur að
hagsmunir íslands séu ótvírætt best tryggðir með þátttöku í raun-
hæfum samningi um EES.
Fyrsta umræða um frumvarp
:5nil laga um Evrópska efnahags-
svæðið, EES, var þriðja mál á
dagskrá Alþingis í gær. Að loknu
kjöri varaforseta og kosningu í
nefndir árdegis í gær greindi
Salome Þorkelsdóttir forseti Al-
þingis frá því að ósk hefði borist
frá Páli Pétursyni (F-Nv) formanni
þingflokks Framsóknarmanna,
fyrir hönd stjórnarandstöðunnar
um að hlé yrði gert á þingfundi.
Jafnframt hefði verið beðið um
fund með forsætisnefndinni. Þing-
forseti varð við þessari ósk og
frestaði fundi.
Nokkru eftir hádegi var fundi
framhaldið. Þingforseti greindi frá
• því að í fundarhléi hefðu farið fram
viðræður milli fulltrúa þingflokk-
anna og forsætisnefndarinnar um
fyrirkomlag umræðunnar. Varð
það sammæli að fyrsta umræða
skyldi nú hefjast og yrði væntan-
lega framhaldið í næstu viku jafn-
framt myndi frumvarp til stjóm-
skipunarlaga sem stjórnarand-
staðan hefði boðað að lagt yrði
fram tekið til umræðu í næstu
viku og það áður en fyrstu um-
ræðu um staðfestingarfrumvarpið
*>tyki. Forystumenn stjórnarand-
stöðu, Ólafur Ragnar Grimsson
(Ab-Rv), Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir (SK-Rv) og Páll Pétursson
(F-Nv), kváðu sér hljóðs um gæslu
þingskapa. Þau lögðu áherslu á
nauðsyn þess að ræða stjórnskipu-
lega stöðu þessa máls. Þau vöktu
athygli á tveimur lögfræðilegum
álitsgerðum um stjórnaskrána og
EES-samninginn. Höfundar væru
dr. Guðmundur Alfreðsson og
Bjöm Þ. Guðmundsson prófessor.
í þessum álitsgerðum væri mjög
afdráttarlaust kveðið á um það að
þeirra dómi stangist samningurinn
á við stjómarskrána.
væra breyttar og ekki væri unnt
að standa við samkomulagið sem
gert var milli allra þingflokka um
meðferð EES-málsins. Afgreiðsla
fylgiframvarpa hefði gengið nokk-
urn veginn eftir tímaáætlun. Meg-
insamningurinn um sjávarútvegs-
mál lægi fyrir þótt eftir væri að
ganga frá ákvæðum um hvernig
skyldi bregðast við ef veiðar
brygðust. Og hvað varðaði stjórn-
arskrármálið hefði alltaf legið fyr-
ir að skoðanir væra skiptar. Utan-
ríkisráðherra sagði að á meðan á
samningaviðræðum hefði staðið
hefði verið tekið fullt tillit til þess
í utanríkisráðuneytinu hvort
ákvæði EES-samningsins brytu í
bága við stjórnarskrá. í tilefni
þessara skoðanaskipta vitnaði ut-
anríkisráðherrann síðar í sinni
ræðu til orða Bjarna Benediksson-
ar forsætiráðherra árið 1967:
„Einmitt í þeim löndum þar sem
stjórnarfar er einna óstöðugast og
mest ringulreið hefur iðulega kom-
ið upp í stjórnarháttum, þar hafa
verið settar bæði flestar og ítarleg-
astar stjórnarskrár." Og einnig
hefði Bjarni sagt að jafnvel gaml-
ar stjórnarskrár hefðu ekki staðið
á móti eðlilegri þróun og gerbreyt-
ingu þeirra þjóðfélaga sem búið
hefðu við ákvæði þeirra. Og Bjarni
Benediktsson hefði bent á: „En
vitanlega er það svo, að þó að
bókstafurinn sé enn sá sami í
mörgum atriðum, er margt skilið
öðravísi en áður, öðravísi fram-
kvæmt. Framkvæmdin hefur
fylgst með tímanum, en stjómlög-
in sjálf hafa haldist til öryggis og
til frekari tryggingar fyrir réttar-
skipun í landinu og samhengi um
stjórnarhætti."
Utanríkisráðherra sagði um
þann ágreining sem nú væri uppi
um samninginn og stjórnarskrána:
Holl ráð og sljórnarskrá
Að lokinni þingskáparamræðu
gat Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra loks hafið sína
ræðu. Hann rakti nokkuð aðdrag-
anda samninganna um EES. For-
saga þessa máls og samningsferill-
inn hefði verið langur og um margt
erfíður en margir hefðu lagt hönd
á plóginn. Sérstaklega vildi ráð-
herra þakka forystumönnum
þriggja stjómmálaflokka, auk
samstarfsmanna í eiginn flokki,
ágætt samstarf við undirbúning
og gerð þessa samnings. Davíð
Oddssyni forsætisráðherra var
v bakkað gott samstarf á erfíðum
lokaspretti. En utanríkisráðherra
tilgreindi einnig Steingrím Her-
mannssson formann Framsóknar-
flokksins og forsætisráðherra fyrri
ríkisstjórnar. Utanríkisráðherra
sagði einnig formann Alþýðu-
bandalagsins hafa reynst hollráð-
an í sinni fjármálaráðherratíð. Það
var auðheyrt að utanríkisráðherra
mat mikils framlag þessara fyrr-
um samstarfsmanna; ráð, yfírlýs-
ingar og jákvæðar umsagnir
þeirra; vitnaði framsögumaður oft
*ii þessara yfírlýsinga, til að út-
lista og útskýra kosti EES.
Utanríkisráðherra fór nokkrum
orðum um þinglega meðferð EES-
samningsins og fylgiframvarpa.
Hann vonaði að tekist hefði að
eyða öllum misskilningi sem fram
hefði komið í bréfi frá forystu-
mönnum stjórnarandstöðuflokk-
aiina varðandi það að aðstæður
MMM
„Að íslenskum rétti er dómsmál,
að lagasetningu lokinni, eina leiðin
til að fá endanlega niðurstöðu í
ágreining af þessum toga.“ Utan-
ríkisráðherra taldi þó eðlilegt og
sjálfsagt að fara að öllu með gát.
Þess vegna hefði hann skipað
nefnd sem í hefðu setið þeir menn
sem vegna reynslu sinnar og sér-
þekkingar væru gjörkunnugastir
þessu mál. Þeir hefðu skilað ein-
róma áliti og komist að þeirri nið-
urstöðu að ekkert í samningnum
bryti í bága við stjórnarskrána.
Utanríkisráðherra vitnaði til þess-
arar álitsgerðar Þórs Vilhjálms-
sonar hæstaréttardómara, Gunn-
ars G. Schram prófessors, Ólafs
W. Stefánssonar skrifstofustjóra
og Stefáns Más Stefánssonar pró-
fessors.
Það hafði ekki farið framhjá
utanríkisráðherra að menn væra
ekki á eitt sáttir um þá niðurstöðu
sem sérfræðinganefndin komst að,
hvorki lögfræðingar né aðrir. En
eftir stæði að eina færa leiðin til
að fá hlutlaust álit hefði verið far-
inn. Ráðherra gagnrýndi þá
raglandi í umræðunni að nota orð-
ið „vafí“, um það væri ólíkar skoð-
anir. Ræðumaður minnti á að því
væri oft haldið fram í pólitískri
umræðu að eitt eða annað í lög-
gjöf eða stjórnarframkvæmd sam-
rýmdist ekki stjórnarskrá. „Það
væri beinlínis óðs manns æði að
ætla sér að fylga þessari vafa-
kenningu og breyta stjórnar-
skránni í hvert sinn er slíkar radd-
ir heyrast.“
Ekki aðrir kostir betri
Jón Baldvin Hannibalsson utan-
ríkisráðherra bað íslendinga að
leggja kalt hlutlægt mat á EES
og hvort aðrir kostir betri væra í
boði. Fáar þjóðir væru jafn háðar
utanríkisverslun og íslendingar.
Greiður aðgangur að helstu mörk-
uðum væri okkur lífsnauðsyn.
Aðild að GATT-samkomulaginu
um alþjóðaviðskipti væri ekki nóg.
Ekki væri hægt að treysta á
GATT-reglur einar í samskiptum
við Evrópuþjóðirnar sem taka við
fjóram fimmtu hlutum útflutnings
okkar íslendinga. Það mætti finna
vissa stoð í fríverslunarsamningi
okkar við EB frá 1972 en umfang
hans væri takmarkað og gæfi
hann engan veginn sömu tækifæri
og vaxtarmöguleika fyrir íslenskt
atvinnulíf og EES-samningurinn.
Tvíhliða samningur myndi ekki
skila okkur sambærilegum ávinn-
ingi og EES, sagði utaríkisráð-
herra. Hann minnti á að EB er
jafnan harðsótt í samningum og
menn á þeim bæ tækju sér jafnan
góðan tíma og umhugsunarfrest í
viðræðum. Utanríkisráðherra reif-
aði nokkra tvíhliða samninga sem
EB hefði gert við önnur lönd, þ.
á.m. Færeyinga og nýfrjálsar þjóð-
ir Mið- og Austur-Evrópu. Ráð-
herra leiddi að því nokkur rök að
þessir samningar væra ekki fylli-
lega í anda frjálsra viðskipta og
það þrátt fyrir fagrar yfírlýsingar
og gífurlegan pólitískan velvilja
gagnvart hinum nýfijálsu þjóðum.
Utanríkisráðherra taldi ekki
framhjá því litið að okkar utan-
ríkisviðskipti væru að mestu leyti
við Evrópulöndin sem verða þátt-
takendur í EES. Tæplega 75% af
útflutningi ársins 1991 hefði verið
til þessara landa og um 70% af
innflutningnum hefði verið þaðan.
Islenskt atvinnulíf þyrfti fyrr eða
síðar að laga sig að breyttum að-
stæðum í Evrópu, hvort sem það
yrði innan eða utan viðskipta-
bandalaga, eða hætta að öðrum
kosti á stöðnun eða jafnvel hnign-
un. Valið stæði milli þess að lenda
utan tollmúra og hætta þá á það
að atvinna og fjármagn leitaði úr
landinu inn á markað EB eða gera
raunhæfa samninga sem gerðu
okkur kleift að skapa blómlegt
atvinnulíf hér á landi. Okkar leið
var ekki sú að sækja um inngöngu
í EB heldur að ná samning um
Evrópskt efnahagssvæði til að
tryggja áhrif okkar og ávinning í
alþjóðlegum viðskiptum og sam-
starfí eftir því sem best mætti
verða.
Varnaglar halda
Framsögumaður reifaði enn í
nokkra máli þann ávinning og
tækifæri sem samingurinn um
EES opnaði fyrir íslendinga og
þeirra atvinnuvegi. Þau markmið
sem sett hefðu verið í upphafi við-
ræðnanna hefðu náðst fram. Fyr-
irvörum og varnöglum væri til
skila haldið og það í sumum tilvik-
um betur en upphaflega hefði ver-
ið ætlað í tíð fyrri ríkisstjórnar.
Bæði með öryggisákvæðinu í 112.
Jón Baldvin Hannibalsson
grein samningsins og yfírlýsingum
af ísland hálfu um beitingu þessa
ákvæðis. Yfírlýsingu sem sam-
ingsaðilar hefðu ekki mótmælt.
Utanríkisráðherra vísaði til
skýrslu sinnar frá því í mars 1991;
þar hefði verið gerð grein fyrir
ýmsum þeim atriðum sem stjórn-
arandstæðingum þætti nú ótæk,
gagnrýnisverð og tortryggileg. En
þeir hefðu ekki andmælt þá. Fyrr-
verandi ríkisstjórn hefði hvorki
andmælt eftirlitsstofnun né EES-
dómstóli. Það hefði alltaf legið
fyrir að EES-samningurinn hefði
verið gerður með það í huga að
orð skyldu standa, enda kveðið á
um gagnkvæm réttindi og skyldur
samningsaðila. Því hefði verið frá
upphafí ljóst að um yrði að ræða
sameiginlegar stofnanir samn-
ingsaðila til að fylgjast með fram-
kvæmd samningsins. Valdsvið
þessara sameiginlegu stofnana
hefði verið talið samræmast
stjórnarskránni í tíð fyrri ríkis-
stjórnar og sá samningur sem nú
væri fram lagður væri í öllum
höfuðdráttum í samræmi við þau
samningsdrög sem lágu fyrir við
lok starfstímabils fyrri ríkisstjórn-
ar.
Stöðnun eða sóknarfæri
Jón Baldvin Hannibalssson ut-
anríkisráðherra benti á að undan-
farin ár hefði ísland eitt Vestur-
Evrópulanda búið við samdrátt
vergrar landsframleiðslu. Við nýt-
ingu auðlinda hafsins væram við
ekki aðeins komin að endimörkum
vaxtar heldur yrðum að draga úr
sókn í mikilvæga stofna. Atvinnu-
leysi vofði yfír ef stöðnun atvinnu-
lífsins reyndist viðvarandi. Ræðu-
maður lagði ríka áherslu á að við
slíkar aðstæður væri það ábyrgð-
arhluti að hafna samningi sem í
fyrsta skipti gæfí helstu útflutn-
ingsafurðum Islands, sjávarafurð-
um, sambærileg kjör á við þau sem
iðnvarningur hefði notið um ára-
tugi.
Niðurfelling tolla hefði verið
metin á 2 milljarða króna á ári
og væru þá ekki tekin með í reikn-
inginn þau tækifæri sem nú sköp-
uðust fyrir unnar vörur sem áður
hefðu ekki verið seljanlegar vegna
tollmúra. Til þessa hefðu tollmúrar
komið í veg fyrir útflutning á fesk-
um flökum, reyktum fiski og ýms-
um unnum sjávarafurðum. Þau
sóknarfæri sem nú sköpuðust
mundi þegar fram í sækti verða
mun ábatasamari en beinar tolla-
niðurfellingar á hefðbundnum út-
flutningsafurðum gæfu til kynna.
Það væri af þessum ástæðum sem
EES-samningurinn myndi reynast
landsbyggðinni, þar sem sjávarút-
vegurinn væri uppistaða atvinnu-
lífsins, lyftistöng í framtíðinni.
Ræðumaður benti einnig á að
lengi hefði verið reynt með mis-
jöfnum árangri að laða hingað
fjármagn til að koma orkulindum
í verð. Skilyrði orkufreks iðnaðar
bötnuðu til mun yrði EES-samn-
ingurinn staðfestur, því með hon-
um afsalaði EB sér rétti til svo-
nefndra undirboðsaðgerða en þær
hefðu vofað yfír jafnt álvinnsu sem
járnblendi hér undanfarin ár.
Utanríkisráðherra rakti fleiri
tækifæri sem samningurinn opn-
aði, t.d. í flutningum og þjónustu-
viðskiptum. Nýjar leiðir opnuðust
fyrir alla íslenska atvinnustarf-
semi til að leita fyrir sér á Evrópu-
markaði, aðgangur að láns- og
áhættufé yrði auðveldari og taki-
færi til nýsköpunar þar af leiðandi
fleiri. Gera mætti ráð 'fyrir að
aukin samkeppni í vöra- og þjón-
ustuviðskiptum og hagkvæmari
viðskiptahættir leiddu til lækkunar
verðlags í þágu neytenda.
En ekki væri minna um vert,
sagði framsögumaður, að þessi
samningur yki ekki aðeins svigrúm
atvinnulífs og fyrirtækja heldur
opnaðist nýr vettvangur fyrir unga
sem eldri til að leita út fyrir land-
steinana til náms eða starfa í
lengri eða skemmri tíma. Utanrík-
isráðherra vísaði m.a. til marg-
háttaðs samstarfs í vísinda- og
rannsóknarverkefnum.
Urtölur fyrr og nú
Ráðherra taldi ekki undan því
vikist að rekja nokkuð þann mál-
flutning og hrakspár sem heyrst
hafa bæði á þingi og í almennri
þjóðmálaumræðu. T.d: „Ef ísland
rennur inn í stóra efnahagsheild,
mun að því stefna, að landið verði
fyrst og fremst útbú fyrir erlenda
auðhringi og veiðistöð fyrir sam-
evrópskan markað. Aðildin að
EES er einmitt spor í þessa átt.“
Utanríkisráðherra sagði að ef við
breyttum skammstöfuninni EES í
EFTA væru framkomin tilvitnun
í ræðu Ragnars Arnalds árið 1969.
Jón Baldvin vitnaði til fleiri um-
mæla úr EFTA-umræðunni, þó
með þessari stafabreytingu. „Allir
þessir orðaleppar hljóma eitthvað
kunnuglega frá fyrri tíð,“ sagði
Jón Baldvin utanríkisráðherra.
„Þá eins og nú var verið að selja
landið, afsala fullveldinu og sjálf-
stæðinu og svjkja þjóðina að mati
þessara manna.“ Jóni Baldvini
Hannibalssyni var spum: „Hversu
oft er hægt að selja eitt og sama
landið?“
Utanríkisráðherra taldi einnig
ástæðu til að reyna að létta eitt-
hvað áhyggjur sumra andstæðinga
samningsins um röskun á vinnu-
markaði; „EES-samningurinn er
ekki líklegur til þess að hafa nein
umtalsverð áhrif á vinnumarkað-
inn hér.“ Hann benti á að heildar--
fjöldi erlendra ríkisborgara á ís-
landi hefði 1. desember 1990 verið
4.812, 1,9% af íbúafjölda. Þar af
hefðu 2.768 verið við störf og
1.754 af þeim frá EES-löndum.
Utanríkisráðherra benti á að að
Danir hefðu verið tæplega 20 ár
aðilar að EB og hluti af vinnu-
markaði bandalagsins, og aðilar
að sameiginlegum vinnumarkaði
Norðurlanda síðan 1954. Þrátt
fyrir nokkuð atvinnuleysi í Dan-
mörku væra lífskjör þar góð m.a.
vegna rausnarlegrar félagslegrar
þjónustu. „Þó era borgarar EFTA
og EB sem kosið hafa að taka sig
upp og flytjast til þessara elsku-
legu frænda vorra ekki nema eitt,
endurtek, eitt prósent af íbúafjölda
landsins."
Að endingu lagði utanríkisráð-
herra til að framvarpinu yrði vísað
til utanríkismálanefndar og ann-
arrar umræðu.
Eftir að ráðherra hafði lokið sinni
ræðu tilkynnti forseti Alþingis,
Salome Þorkelsdóttir, að í sam-
ræmi við það samkomulag sem
gert hefði verið fyrr um daginn
væri þessari fyrstu umræðu frest-
að fram í næstu viku.