Morgunblaðið - 22.08.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1992
Á puttanum um
Króatíu og Bosníu
eftirBörk
Gunnarsson
Félagar mínir kvöddu mig á
landamærum Ungverjalands og
Króatíu, sögðu það hafa verið gam-
an að kynnast mér og óskuðu mér
velfarnaðar í næsta lífi. Síðan
horfði ég á þá reykspóla í burt og
pokinn minn í aftursætinu hjá þeim
með flassinu af myndavélinni, öll-
um filmunum og 40 dollara vara-
sjóði sem ég ætlaði að hafa með
til öryggis á ferð minni um Króat-
íu. Þetta minni háttar slys sem
skildi mig eftir með 35 dollara í
vasanum, myndavélina, litla handt-
ösku og svefnpoka á landamæra-
stöðinni kom ekki að sök. Strax á
landamærastöðinni var mér boðið
far af vinalegum Króötum á leið
heim til sín frá Búdapest. Þegar
þeir hentu mér út stoppaði fyrsti
bíll fyrir mér og þannig gekk það
þar til ég var komin til Zagrebs,
höfuðborgar Króatíu, kl. 22.00 á
staðartíma. Mér var bent á ódýrt
farfuglaheimili skammt frá og ég
er á leiðinni þangað þegar ungur
maður vindur sér að mér og spyr
mig hvort ég sé útlendingur? Eg
svara því játandi og innan tíu mín-
útna erum við komnir inn á heim-
ili hans að drekka rauðvín og þar
fæ ég næturgistingu og loks morg-
unmat daginn eftir. Hann vill endi-
lega bjóða mér gistingu næstu
nótt líka, en mér fannst ég ekki
geta annað en hafnað boðinu því
það var engan veginn í mínu valdi
að endurgjalda þessa miklu greiða-
semi. Kl. 11.00 tekst mér að troð-
ast inn á fréttamannafund hjá
Savka, sem var einn af forseta-
frambjóðendunum, út á hina stóru
og fínu myndavél sem ég var með.
Eftir einkaviðtal við framkvæmda-
stjóra flokksins fer ég að rölta um
borgina og fer inn á aðaltorgið.
Mannlífið blómstraði og enn hefur
landinu tekist að fela það fyrir
mér að það er stríðshijáð og þús-
undir flóttamanna víða um landið
líða skort. Áður en ég kom til
Króatíu hafði ég vissulega samúð
með Króötum en mér fannst þeir
að vissu marki geta sjálfum sér
um kennt því þeir höfnuðu landakr-
öfum Serba fyrir frið. Þrátt fyrir
að Serbar hefðu hótað þeim stríði.
Ég hafði heyrt allar þessar
grimmdarsögur af stríðinu en þær
snertu mig samt ekki svo mikið,
mér fannst ég líta raunsætt á
málið. Maður fann lítið til þó mað-
ur heyrði frá þeim nákvæmar lýs-
ingar hvemig þeir hefðu staðið við
Greinarhöfundur hvílist í rústum húsa.
Sundurskotinn skóli.
hliðina á vinum sínum, horft á þá
deyja í nokkurra metra fjarlægð.
Sumir sögðust vita af tilfellum þar
sem Serbar skáru nefín af fólki,
og jafnvel bijóst kvenmanna af,
sér til skemmtunar, áður en þeir
drápu það.
Ekkert af þessu snerti íslending-
inn sérstaklega sem hafði séð þetta
oft í sjónvarpinu. Það var ekki
fyrr en hann fór að skoða dóm-
kirkju Zagrebs, sem er stolt Kró-
ata sakir fegurðar hennar. Þá fyrst
þegar hann sá að ekki mætti hon-
um túristahópur sem gekk hratt í
gegnum kirkjuna til að komast sem
fyrst á McDonalds, heldur mætti
honum þögnin. Ein stúlka sat á
aftasta bekk með andlit í greipum
sér, maður heyrði ekkasogin og sá
líkamann - hristast. Skyndilega
tengdi maður og var rifín úr kæru-
leysislegu túristarölti beint inn í
harmleikinn. Það þurfti engan túlk
til þess að skýra út hversvegna
unga konan með bamið felldi tár,
maður vissi nákvæmlega hvers
vegna hún grét. Svo óvænt tengdi
maður sögumar á bamum, í bíln-
um og á röltinu við raunveruleik-
ann. Síðan bleytti maður fingurgó-
mana á leiðinni út og signdi sig
með virðingu fyrir augum þess sem
horfði á allt ofan af krossinum.
Þakkaði um leið fyrir að hafa ekki
þurft að gera annað en að hafa
fyrir því að fæðast á íslandi til að
lifa í friði og velferð með sér og
sínum nánustu. Síðan fór ég á
kaffihús á miðtorginu og drakk
bjór í rólegheitum til að meðtaka
og meita allt saman. Við hlið mér
settist maður sem lagði hríðskota-
byssu sína á borðið og pantaði
kaffíbolla. Vissulega hafði mér
verið sagt að á hveiju einasta
Börkur Gunnarsson
„Þeir draga okkur inn
á heimili sitt, sem er
húsarústir einar. Eldri
mennirnir silja að spil-
um við borð í horninu
og hinir yngri koma og
segja okkur hörmung-
arsögu sína. Verslunar-
skólaþýska mín kom á
óvart og ég þýddi fyrir
félaga mína það sem
múslímarnir sögðu.
Mitt í samræðunum við
þá byrja sprengingar
og fólk kemur flýjandi
af götunni inn til okk-
ar.“
heimili í Króatíu væru ákveðin
heimilistæki sem væru ómissanleg,
eins og t.d. ísskápur, hríðskota-
byssa, eldavél, plastsprengjur og
handsprengjur. En það var samt
undarleg upplifun að sjá hermenn
út um allt röltandi með vopn sín
í hendinni, jafn kæruleysislega og
ungmenni sveifla skólatöskum
heima á íslandi. Eftir skoðunar-
ferðir skráði ég mig inn á ódýrasta
farfuglaheimilið sem ég fann um
kvöldið og svaf vært.
Árla morguns náði ég loks í
Ivönu, sem var króatísk stúlka sem
ég hafði kynnst á ráðstefnu í Brat-
islava. Hún leiddi mig í flótta-
mannabúðir sem voru þar nærri,
dró mig inn í höfuðstöðvar „Liber-
als“ flokksins, þar sem ég var
sannfærður um að það eina sem
gilti væri að einkavæða allt draslið
með svokallaðri „sjokk“ aðferð.
Skera á alla styríd til bænda
o.s.frv. (þess má geta að Fram-
sóknarflokkurinn er í alþjóðasam-
tökum „Liberals"!). Og síðan í
skoðunarferð um helstu mannvirki
borgarinnar sem voru skoðuð að
utan, því þau skorti áhuga en mig
peninga til að fara inn. Um kvöld-
ið lenti ég síðan mitt inni í grimmri
fjölskyldudeilu um hvort Paraga
væri fasisti. Sá forsetaframbjóð-
andi var einna mest ógnvekjandi í
mínum augum því hans fylgismenn
keyrðu um bæinn og heilsuðu með
gömlu nasistakveðjunni. Og flest
hans plaköt einkenndust af hern-
aðardýrkun. Sem betur fer fékk
hann ekki nema 5% atkvæða eins
og átti síðar eftir að koma f ljós.
Daginn eftir ætlaði ég að koma
mér til Vínar, kvaddi og fór á lest-
arstöðina. Ég hafði athugað það
fyrsta daginn hvað miðinn til Vín-
ar kostaði, og hafði sparað mér
svo mikla upphæð allan tímann.
Þegar á brautarstöðina kom reynd-
ust upplýsingarnar rangar og ég
hafði engan veginn næga peninga
fyrir ferð til Vínar. Þetta var
ákveðið áfall og þegar ég er að
velta því fyrir mér hvað ég eigi
að gera ganga að mér Nýsjálend-
ingur, sem hafði verið að beijast
með Króötum í Suður-Bosníu-
Herzegóvínu, og kanadískur ævin-
týramaður, sem ég hafði kynnst á
farfuglaheimilinu. Þeir segja við
mig: Kemurðu ekki með okkur til
Slavonski Brod, við ætlum að sjá
brúna áður en hún verður sprengd
í loft upp. Og ég í vandræðum
mínum slæ bara til. Eyði mestöll-
um dínurunum í lestarmiðann
þangað og nýja filmu í myndavél-
ina. í mér bjó von um að geta náð
góðum myndum af stríðsvettvang-
inum. Slavonski Brod er borg sem
er byggð við fljótið Sövu sem skil-
ur Bosníu og Króatíu að. Hinumeg-
in árinnar er borgin Bosonski Brod
sem er bosnísk. Á milli þessara
borga er eina uppistandandi brúin
yfir Sövu. Brúin er reyndar með
mörgum götum eftir sprengjur og
Serbar gera reglulega árás á hana.
Lestin nær leiðarenda um níuleyt-
ið. Mér til skelfingar fæ ég þær
upplýsingar að útgöngubann sé
eftir klukkan tíu og þá gangi að-
eins hermenn um stræti. Þegar við
göngum inn á ódýrasta farfugla-
heimili bæjarins kemur í ljós að
leigan yfir nóttina kostaði auðvitað
miklu meira en ég hafði efni á.
Ég bað piltana að geyma handtösk-
una og myndavélina og gekk út í
myrkrið. Ég húðskammaði sjálfan
mig fyrir heimsku mína og fífl-
dirfsku. Tilhugsunin um að þijátíu
mínútur væru í útgöngubannið
kveikti með mér kvíða og hræðslu.
Það var ekki til að hughreysta mig
að heyra sprengingar og skothríð
í fjarska. Hér var ekki hægt að
redda sér með því að sofa í almenn-
ingsgarði eða á útibekk. Ég reyndi
að leita ráða hjá þeim örfáu verum
sem voru á ferli og loks lenti ég á
enskumælandi manni sem sagði
að kannski væri möguleiki á lestar-
stöðinni. Ég hraðaði mér þangað
og þóttist ætla að taka lest um
morguninn þannig að ég gat beðið
inni. Þar eyddi ég nóttinni ásamt
hópi ungra hermanna. Það var
undarleg tilhugsun að sofa þarna
með ungum strákum á sama aldri
og ég, svipaðir útlits og ég, en
Afmæliskveðja
Jón S. Stein-
þórsson 100 ára
Hundrað ára er í dag góðvinur
minn, Jón Sveinbjörn Steinþórsson,
Grettisgötu 45, Reykjavík. Hann
var fæddur að Dalshúsum í Val-
þjófsdal í Önundarfirði 22. ágúst
1892. Foreldrar hans voru Steinþór
Jónsson og Margrét Jóhannesdóttir,
börn þeirra auk Jóns voru María
kona Kristjáns Jóhannessonar
hreppstjóra í Ytri-Hjarðardal, og
bræðumir Guðmundur, Jóhannes
og Ólafur.
Jón ólst upp við venjuleg sveita-
störf en fór ungur að stunda sjó-
mennsku, fyrst með föður sínum
úr heimavör. Árið 1910 réðst hann
á bátinn Hofgarð, eign Páls Páls-
sonar í Hnífsdal, þá 17 ára gamall.
Þann vetur hljóp snjóflóð í Hnífs-
dal, sem tók verbúð með sofandi
fólki og fleytti því fram á sjó. Þar
vaknaði Jón klemmdur í snjó, en
Ieitarmenn sáu aðeins á hnakkann
á honum og rétt hjá honum félaga
hans og jafnaidra, Einar Magnús-
son frá Patreksfirði. Frásögn Jóns
af þessu slysi er.til á spólu, sem
hann talaði inn á og geymd er á
Háskólabókasafninu. í þessu snjó-
flóði fórust 9 manns.
Árið 1912 fluttist Jón til Súg-
andafjarðar og var þar formaður á
ýmsum bátum. 1917 var hann stýri-
maður á Skími, 20 tonna bát, með
Sigurði Hallbjamarsyni, síðar út-
gerðarmanni á Akranesi, á vertíð
við Suðurland á útilegu. Á þeim
tíma var þetta talið skip en ekki
bátur.
Þann 24. september 1916 kvænt-
ist Jón Soffíu Helgu Kristjánsdótt-
ur, Albertssonar verslunarstjóra á
Suðureyri. Þau hjón bjuggu í húsi
tengdamóður hans, Guðrúnar Þórð-
ardóttur, en það fauk í ofsaveðri í
febrúar 1924, hjónin með 2 böm
og gamla konan komust niður í
kjallara. Allt annað fauk nema kjall-
arinn og misstu þau þar allt innbú
sitt. Þau byggðu sér hús á Suður-
eyri sem þau bjuggu í þar til þau
fluttu til Reykjavíkur 1933 og
tengdamóðir Jóns með þeim.
Böm Jóns og Helgu voru Stein-
þór Erlingur, fæddur 23. febrúar
1918, dáinn 14. febrúar 1990,
kvæntur Svanborgu Kristvinsdótt-
ur, þau áttu 3 börn, og Finnborg
Salome, fædd 15. september 1924,
dáin 11. febrúar 1983, gift Friðrik
Tómasi Bjamasyni málara á
ísafirði, þau áttu 6 börn. Jón missti
Helgu eftir 23 ára farsælt hjóna-
band 13. maí 1939. Jón kvæntist
öðru sinni 1942, Kristínu Guð-
mundsdóttur. Hún var fædd 14.
júní 1911. Hana missti Jón eftir
37 ára farsæla sambúð árið 1979.
Böm þeirra eru Sesselja Ólöf, fædd
10. febrúar 1943, ógift og býr með
föður sínum og annast hann, og
Grétar fæddur 23. apríl 1945,
kvæntur Maggý Valdimarsdóttur.
Hann á tvö börn, þau hjón búa í
Melboume í Ástralíu, en eru stödd
hér nú í tilefni dagsins. Afkomend-
ur Jóns í dag eru 30, af þeim eru
26 á lífi.
í Reykjavík vann Jón fyrst hjá
Sjóklæðagerð íslands, síðar við
verslunarstörf en þó lengst hjá Eim-
skipafélagi íslands við afgreiðslu-
störf, alls staðar við góðan orðstí.
Jóni Steinþórssyni kynntist ég á
bemskuárum mínum heima í Súg-
andafirði, hann kom oft á heimili
foreldra minna. Honum fylgdi ætíð
hressandi blær og hlýtt viðmót,
hann var jafnan með gamanyrði á
vörum. Á þessum árum voru oftast
færð upp 2 leikrit á hveijum vetri
í Súgandafírði og væru það gaman-
leikrit var Jón sjálfkjörinn til að
fara með hlutverk, hann var góður
leikari. Jón og faðir minn voru góð-
ir vinir, þeir áttu sama afmælisdag
en hann var fæddur 1879. Leiðir
r
►
i
*
I
I
>
►
>
>
►
►
i
i
i