Morgunblaðið - 22.08.1992, Blaðsíða 16

MÓlUttJNBLÁÐIÐ lÍAUGARDAGUR '22. ÁRUST 1992
16
Minning
Gunnbjörg Steins-
dóttír frá Miðkrika
Fædd 13. maí 1910
Dáin 10. ágúst 1992
Nú er hún elskuleg tengdamóðir
mín látin eftir langvinn og erfið veik-
indi. Ég sat hjá henni síðasta kvöld-
ið hennar, Dagurinn hafði reynst
henni svo erfíður. Augun voru lok-
uð. Allt var hljótt. Eg lagði enni
mitt að vanga hennar og talaði við
Drottin og talaði við hana. Við áttum
sama Drottin, hún og ég, sömu trú.
Höfðum átt lengi. Eftir drykklanga
stund sagði hún veikum rómi: „Ertu
þama ennþá, Ásta mín?“ „Já, amma
mín, ég er hérna ennþá." „Það er
gott,“ sagði hún og svo sofnaði hún
og fór til annarrar tilveru.
Þessi elskulega kona sem kom til
Reykjavíkur austan úr Fljótshlíð tví-
tug að aldri. Náttúrubam. Unnandi
fegurðar og lita. Unnandi orða og
góðleika. Fersk og full af tiltrú á
lífíð. Þessi kæra kona, sem fyrstu
árin sín í borginni tók strætisvagn
úr vesturbænum inn að Elliðaám til
þess að vaða berfætt og láta vatnið
flæða um fætur sína. Til þess að
snerta jörðina. Rifja upp hamingju
æskuáranna. Kætast. Þessi elsku-
lega kona, sem örlögin vora stundum
svo harðhent við, og fór inn í hveija
kirkju til að biðja fyrir börnunum
sínum.
Nú er hún farin og ég átti eftir
að segja svo margt við hana. Við
höfðum verið vinir í þijátíu og fímm
ár. Ég átti eftir að þakka henni fyr-
ir hve vel hún tók mér í upphafi og
fyrir heimilið sem við deildum saman
þá. Leiðsögn í ótal atriðum, um-
hyggju með heilsu minni. Sameigin-
lega gleði yfír glókollunum. Víðáttu-
mikinn faðm hennar þegar á móti
blés. Bijóstvörn fyrir mig og bömin
mín. Hjartarými. Hetjulund. Örlæti
af litlum efnum. Samstarf í sveit.
Umfram allt annað áttum við
sameiginlega trú. Sameiginleg bæn-
arefni og bænastundir. í lokin áttum
við sameiginlega bænastund. Kinn
við kinn. Og lífsandinn fór aftur til
Guðs sem gaf hann.
Lofaður veri Drottinn og blessi
minningu einstaklings sem með til-
vera sinni gerði öðram bærara að
lifa. Megi hann einnig blessa eftirlif-
andi maka sem í' háum aldri situr
einmana og syrgir látinn ástvin.
Asta Jónsdóttir.
Við fráfall ömmu minnar, Gunn-
bjargar Steinsdóttur, er mér ofar-
lega í huga hve miklu oftar ég vildi
hafa notið samvista við hana en raun
varð á. Harmleikur okkar aldar er
án efa tímaskortur. Þar að auki veij-
um við tíma okkar oft til einskis við
fánýta hluti. Á hinn bóginn minnist
ég ömmu með þakklæti fyrir þau
miklu verðmæti sem kynni hennar
vora. Mér þótti ætíð mikið til hennar
koma. Hún kunni margt skemmti-
legt og hafði. frá mörgu að segja.
Frásagnir hennar rötuðu beina leið
að hjarta mínu. Nú þegar leiðir skilja
leitar hugurinn til liðinna ára, allt
til þeirra daga þegar búskapur var
í fullum blóma í Miðkrika. Þar vora
amma og afí Gummi bústólpar. Þó
ég dveldi þar aldrei langdvölum,
stend ég þar ekki algerlega utan-
gátta.
Þegar sólin var aftur snúin heim
úr suðri og lofaði hlýju sumri, var
jafnan mikil eftirvænting í hugum
okkar systkinanna. Þá var kominn
tími til að heimsækja ömmu og afa
í sveitina. Það kom aldrei á okkur
stekkjarsnoð í Miðkrika. Þar var nóg
rými fyrir alla. Við bæinn er grösugt
tún sem nær suður út í mýri og upp
að bragga, en til vesturs breiðast
víðáttumiklar graslendur. Þetta
fagra engjaval opnaðist eins og
óskrifaða blaðið hans Einars Ben.
og var ómótstæðilegt fyrir okkur
borgarbörnin. Það var töfrandi að
skunda „út í hólf“ og þyrla upp vor-
fíðrildum úr grasinu með þýðasta
óm sumarsins yfír höfði sér, hnegg
hrossagauksins. Hér var loftið alltaf
svo heilnæmt og ferskur vorblærinn
gerði hugann sjúkan af athafnaþrá.
Svo kom jakobsfífíll í þúfu og blóð-
berg við stein.
Ef farið var í fýlu, var gaman að
láta jörðina gleypa sig og leggjast
í græna laut og virða fyrir sér hvelf-
ingu himinsins. En haukfrán augu
gamla bæjarins náðu út yfír öll engi
og tún og misstu aldrei sjónar af
okkur. Bærinn reis hátt úr jörðu
eins og landvættur. Eins og Fljóts-
hlíðin var aðeins tákngervingur Hall-
gerðar í huga Gunnars á Hlíðar-
enda, þannig var gamli bærinn í
Miðkrika og mikilleiki hans aðeins
tákngervingur ömmu og afa Gumma
og umhyggjusemi þeirra.
Oft og einatt yar leikið sér á balan-
um við lækinn og sagðar skrýtnar
sögur. Ég hætti mér aldrei yfir girð-
inguna til Jóns Gassa, því hann át
stráka og dúfur! Svo átti hann mann-
ýgt naut með hring í nefinu. Stund-
um var farið út í hlöðu að fljúgast
á með Brynjari frænda og svo áttum
við sjálfír bú í gömlu tóftarbroti við
hliðina á fjósinu. Þar söfnuðum við
kindahomum og lambakjálkum.
Þegar við voram að smala fyrir
réttir gekk amma eins og liðsforingi
um túnin. Hún blístraði iðulega ein-
hveija lagleysu, á milli þess sem hún
mælti fyrir um aðgerðir. Réttir og
heyskapur vora óslitið ævintýri í
sveitinni hjá ömmu. En sunnudagar
vora alltaf hvíldardagar og helgidag-
ar í Miðkrika. Þá var ekkert unnið
og við máttum ekki smíða niðri í
kjállara. Messan í útvarpinu barst
auðveldlega niður milli þilja og hvell
söngröddin hennar ömmu blandaðist
sálmasöngnum við og við. Skömmu
síðar var snædd lambasteik og
rauðkál, brúnaðar kartöflur, sulta
og sósa.
I þessum heimi dró amma skó
sína af fótum sér og gekk á undan
okkur á beram kjúkunum á dögg-
votri jörð. Amma elskaði sveitina
sína og sveitin hennar var helg jörð.
Og við elskuðum ömmu. En nú er
hún Snorrabúð stekkur og amma er
ekki Iengur með okkur. Svo afsleppt
ef lífíð.
Vandað mál var henni ömmu ígró-
ið og oftast talaði hún hægt og
skipulega. Hún hafði áhyggjur af
því að íslenskt mál væri að leggjast
undir rekumar og henti stundum
grátt gaman að málfari okkar
krakkanna að sunnan. Stundum
svall henni móður af ákefð og ein-
lægni, ekki síst þegar fjallað var um
pólitík, en hún sýndi aldrei vanstill-
ingu. Mér er enn í fersku minni
hvískur hennar þegar hún mælti
fram grundvallaratriði og stórasann-
leik. Stundum lauk hún upp dyram
endurminninganna og rifjaði upp
dýrmætar stundir úr sveitinni og þá
var eins og tungan byijaði að yrkja
sjálf, eins og í Snorraminni. Hún var
mikill Ijóðaunnandi og fór með hend-
ingar úr kvæðum íslensku skáldjö-
franna með djúpri lotningu. Þá draup
hunang af vörum hennar. Frásagn-
argáfa ömmu og afa Gumma glæddu
án efa máltilfinningu okkar.
Amma var trúuð kona. Hún hafði
heita og lifandi guðsvitund og gekk
í Hvítasunnusöfnuðinn. En hún var
líka þjóðkirkjukona. Af samneyti
mínu við ömmu hefír mér orðið það
því hugstæðara sem lengra hefír lið-
ið, hversu ósnortin hún var af öfg-
um. Hún var á varðbergi gegn Öfg-
um. Hún vildi ekki skipa æðsta bekk
í samkundum og standa og biðjast
fyrir til þess að verða séð af mönn-
um. Hún átti sér í einrúmi hljóðar
hátíðarstundir með beygðum knjám
og bænastaf, þar sem Guð birti henni
náði sína. Nú hefír hann, sem sér í
leynum, kallað hana til sín. Amma
var þrotin heilsu þegar hún lést, en
hún var ern í anda. Að vera viðbú-
inn, er allt og sumt.
Sár harmur er kveðinn að afa
Gumma við andlát ömmu og bið ég
góðan Guð að heyra andvarp hans
og líkna hjarta hans.
Bryiýólfur Ólason.
Þótt ég talaði tungum manna og
engla en hefði ekki kærleika yrði
ég hljómandi málmur eða hvellandi
bjalla. Og þótt ég hefði spádómsgáfu
og vissi alla leyndardóma og ætti
alla þekking og þótt ég hefði svo
takmarkalausa trú að færa mætti
fjöll úr stað en hefði ekki kærleika
væri ég ekki neitt. Og þótt ég deildi
út öllum eigum mínum og þótt ég
framseldi líkama minn, til þess að
ég yrði brenndur, en hefði ekki
kærleika, væri ég engu bættari.
Kærleikurinn er langlyndur, hann
er góðviljaður, kærleikurinn öfundar
ekki. Kærleikurinn er ekki raupsam-
ur, hreykir sér ekki upp. Hann hegð-
ar sér ekki ósæmilega, leitar ekki
síns eigin. Hann reiðist ekki, tilreikn-
ar ekki hið illa. Hann gleðst ekki
yfir óréttvísinni, en samgleðst sann-
leikanum. Hann breiðir yfír allt, trú-
ir öllu, vonar allt, umber allt. Kær-
leikurinn fellur aldrei úr gildi. En
nú varir trú, von og kærleikur en
þeirra er kærleikurinn mestur.
Þessi kafli úr Korintubréfi Páls
postula hefur leitað á hug minn þeg-
ar ég hverf á vit minninganna um
ævi og lífshlaup fóstursystur
minnar, Gunnbjargar Steinsdóttur
frá Kirkjulæk.
Hún kom hér á jörðina með birt-
unni, gróandanum og vorboðunum
13. maí 1910 og sveif burt í síðsum-
arsólina 10. ágúst sl. Þetta var eins
og hún sjálf var, fijókomið, sem
vaknaði með vorinu, breiddi sig mót
sólinni, þroskaðist um hásumartíð
og skilaði hinni fullkomnu uppskeru
í sumarlok. Hún var stór, sterk og
bein eins og fagurvaxið tré. Og þetta
stóra, sterka tré brotnaði aldrei í
stórviðram lífsins, en hélt sinni reisn
uns yfír lauk.
Gunnbjörg var örgeðja og tilfinn-
ingarík en stillt og sterk.
Þegar ég var aðeins sex vikna
kornabam var ég tekin á heimili
foreldra hennar, Sigurbjargar Gunn-
arsdóttur og Steins Þórðarsonar á
Kirkjulæk. Þá var Gunnbjörg 15 ára
gömul, Ingileif systir hennar 16 ára
og Ólafur bróðir þeirra 13 ára. Það
er með mínum fyrstu minningum
að ástúð og umhyggja umlukti mig
frá þeim öllum og sú umhyggja hef-
ur haldist fram á þennan dag. Og
svo var það hún Gunnbjörg mín með
sínar listahendur sem saumaði öll
fínu fötin á mig, sem engan áttu
sinn líka. Þvílíkt, sem hún hafði litlu
systur fína!
Hún sagði mér fyrir skömmu,
þegar ég reyndi að tjá henni þakk-
læti mitt fyrir allt sem hún hafði
verið mér, að þetta væri ekkert að
þakka, þetta hefði bara verið eigin-
gimi, hún hefði strax eignað sér
mig og viljað eiga mig alein. Hún
sagði mér einnig að hún hefði oft
um heyskapartímann tekið með sér
á engjamar eitthvert „fínerí" sem
hún var að sauma á mig til þess að
geta gripið í það í kaffítímanum, sem
varla var nema 15-20 mínútur.
Þegar ég sjálf eignaðist dóttur tók
hún til við að sauma fínu kjólana á
hana. Dóttir mín var með þeim
ósköpum fædd að viija alls ekki láta
klæða sig í föt, en daginn sem hún
varð ársgömul kom pakki með fal-
legum kjól frá Gunnu frænku og sú
stutta varð svo hrifin af kjólnum að
hún lét klæða sig í hann með bros
á vör. Þessi kjóll er til enn þann dag
í dag. Þegar ég var átta ára gömul
giftust báðar fóstursystur mínar,
Ingileif fór ekki langt, búsetti sig á
Kollabæ, sem er í námunda við
Kirkjulæk, en Gunnbjörg flutti til
Reykjavíkur. Þvílíkt tómarúm að
missa í einu af báðum þessum glað-
væru, góðu systrum, sem alltaf tóku
mig með sér á samkomur og böll í
samkomuhúsinu, sem var í landar-
eign Kirkjulækjar. Ég hef oft undr-
ast það síðar, þegar ég hafði aldur
og vit til, að þær skyldu nenna því
að drösla litlu stelpunni með sér.
Og svo kom stóra stundin að
Gunnbjörg bauð litlu systur að koma
til Reykjavíkur, þetta var á við
heimsreisu nú til dags. Þetta var
upplifun. Hún sat á kvöldin við að
sauma lítil, falleg föt á litla barnið
sem hún átti von á og ég fór ekki
varhluta af þeim saumaskap, frekar
en fyrri daginn. Það var iíka saumað
á dúkkurúmið mitt, sæng og koddi
með þremur settum utanum og því-
líkt sem þetta var fallegt. Eitt litla
sængurverið er til ennþá og er geymt
sem dýrgripur.
Maður Gunnbjargar hét Ágúst
Ólafsson en þau slitu samvistir. Þau
eignuðust þtjú börn, Steindór, Óla
og Sigurbjörgu.
Á miðjum aldri giftist hún aftur
Guðmundi Jóhannssyni, bónda í Mið-
krika í Hvolhreppi. Það var gæfu-
spor. Guðmundur reyndist henni
sannarlega ástríkur eiginmaður.
Hann stóð við hlið hennar við að
hlúa að börnum hennar, barnabörn-
um og öldraðum foreldram.
Þau tóku foreldra Gunnbjargar til
sín þegar þau vora orðin öldruð og
farin að heilsu og kröftum. í þrettán
ár viku þau varla frá þeim og önnuð-
ust þau af ástúð og nærgætni. Þau
önduðust hjá þeim í hárri elli.
Ég vil hér og nú flytja Guðmundi
hjartans þakkir fyrir allt sem hann
var henni og ástvinum hennar.
Áður en þau giftust hafði Gunn-
björg annast aldraða móðursystur
sína svo sómi var að. Margir áttu
því láni að fagna að dvelja á heimili
Gunnbjargar og Guðmundar og allt-
af voru þau að hlúa að þeim sem
voru þurfandi fyrir hlýju og öryggi.
Gestrisni var sannarlega í hávegum
höfð á heimili þeirra hjóna og voru
þau einstaklega samhent í því sem
öðru.
Þau voru sterkust einkenni Gunn-
bjargar að ef einhver var að reyna
að tjá henni þakklæti sitt, fannst
henni hún aldrei hafa verið í stakk
búin að gera neitt fyrir neinn, henni
fannst hún ekki hafa haft þá pen-
ingalegu auðlegð sem til þyrfti til
að ausa af. Þá komu oft í hug minn
setningar úr Spámanninum eftir
Kahlil Gibran:
Að gefa af eigum sínum er lítil
gjöf. Hin sanna gjöf er að gefa af
sjálfum sér. Til eru þeir, sem eiga
lítið oggefa það allt. Þetta eru þeir,
sem trúa á lífið og nægtir lífsins og
þeirra sjóður verður aldrei tómur.
Til eru þeir sem gleðjast þegar þeir
gefa og gleðin er laun þeirra. Og til
eru þeir sem þjást þegar þeir gefa
og þjáningin er skím þeirra. Og til
eru þeir sem gefa og þekkja hvorki
þjáningar þess né gleði og eru sér
ekki meðvitaðir um dyggð sína. Þeir
gefa eins og blómið í garðinum sem
andar ilmi sínum út í loftið. Með
verkum þeirra talar Guð til mann-
anna og úr augum þeirra lýsir bros
hans jörðinni.
Já, hún gaf svo sannarlega eins
og blómið án þess að hafa hugmynd
um það sjálf. Frá því ég man fyrst
eftir mér og til brottfarar hennar
var hún ekki aðeins systir mín held-
ur einnig besti vinur minn. Hún var
alltaf til staðar með vernd sína og
umhyggju. Ég þakka skaparanum
af öllu mínu hjarta fyrir þá stóru
gjöf að gefa mér hana að ástvini.
Ég bið góðan Guð að hugga og
blessa eiginmann hennar, böm henn-
ar og alla afkomendur og ástvini.
Guðrún Hulda.
Við gengum tvær Gunnbjargir
norður veginn á landi Miðkrika, önn-
ur fjögra ára, hin nálægt sextugu.
Við voram að koma frá mjöltum og
sú styttri hélt á litlum mjólkurbrúsa
í annarri hendi, en það var brúsi sem
hún mátti eiga þegar hún var hjá
afa og ömmu. Afí sagði að það væri
í honum tuddamjólk. Ég unni brús-
anum, hann var stolt mitt af því
með honum gat ég tekið þátt í verk-
um fullorðinna og hann var jafn-
framt lykill að leyndardómi sveita-
lífsins, af því þetta var eini brúsinn
sem heyrst hefur að geymi tudda-
mjólk. Sú mjólk var jafnan sú besta
sem völ var á. í hinni hendi minni
var hönd Gunnbjargar eldri. Hún
hafði undinn þumalfingur sem nerist
sífellt við hönd mína. Ég spurði oft
hvernig fingurinn hefði orðið svona
og hún sagði að hann hefði einu sinni
farið úr liði og læknirinn sem annað-
ist fíngurinn hefði ekki kunnað sitt
fag nógu vel. Amma lallaði sjaldan,
hún gekk ávallt eins og mikið lægi
við. Eg horfði upp eftir svip hennar,
hún hafði klút yfir hárinu og blístr-
aði lagstúf fyrir munni sér sem ekki
heyrðist hver var af því hún hleypti
lofti út um varirnar um leið og hún
blístraði, rétt eins og hún vildi engan
móðga. Hún starði út í fjarskann
skörpum augum og svaraði spum-
ingum nöfnu sinnar annars bugar
en vísaði þeim þó aldrei frá. Við
voram báðar á stígvélum sem hún
hafði sprautað köldu vatni eftir að
mjöltum lauk. Hún var mikil Kona
í huga mínum og ég var ósegjanlega
stolt yfir brúsanum mínum og Kon-
unni, ömmu minni, mér við hlið og
fannst ég líka vera kona.
Þetta var fyrir mörgum áram og
myndin af Konunni hélst óbreytt í
mörg ár. Bamshugurinn rann saman
við fleiri strauma og stefnur og und-
ir táningsaldri varð sú stutta ósátt
við þetta aflmikla nafn, Gunnbjörg,
fannst það of íslenskt og fyrirskip-
aði öllum undir fimmtán ára aldri
að kalla sig Georg. Þeir sem eldri
voru máttu ekki vita þetta af því
ég vildi ekki láta Konuna heyra af
þessu; hafði enda bit í samviskunni
vegna hennar. Við áttum nafnið
saman og ég vildi ekki ógna þeim
streng sem það batt.
Enn fleiri ár liðu og nú era rösk
fjögur ár síðan tvær konur mættust
aftur báðar í leit að „Gunnbjörgu".
Mjólkurbrúsinn var löngu týndur,
höfuðklútarnir horfnir og stígvélin
komin á haugana. Ekkert var lengur
eins nema handtakið. Eldri konan
glímdi við miskunnarlausar krumlur
veikindanna, yngri konan við alls
óöruggt fótatak í gangi lífsins. Lífið
allt í einu orðið undarlega marg-
breytilegt litróf í stað tveggjá lita
og nýir tímar tóku við. Amma þurfti
oft að koma til borgar til læknismeð-
ferðar og mér auðnaðist að aka
henni á milli staða oft og tíðum. I
þessum ferðum byijuðum við að
vefa þann streng sem ég sit nú und-
arlega tómhent með í hjarta mínu.
Þetta var strengur ofínn af tveimur
og þegar önnur konan er farin er
ekki hægt að halda áfram með hann.
Við spjölluðum um allt sem vakti
umhugsun okkar. í Konunni mætti
ég guðfræðingi, mannfræðingi, nátt-
urufræðingi, barni, gamalmenni,
konu sem hefur bugast og brotnað,
konu sem hefur risið upp og barist,
konu sem óttaðist, konu sem hafði
kjark, konu sem hefur vemdað reisn
sína og annarra. Umfram allt mætti
ég manneskju. Þegar hún var vistuð
á spítala urðu samverustundirnar
enn fleiri, stundum ein klukkustund,
stundum tvær og stundum fleiri.
Myndin af Konunni dýpkaði. Ég sá
ekki lengur það eitt sem hún var
mér, og er það þó efni í mörg orð,
ég sá brot af leyndardómi lífsins,
manneskju sem var mér framandi
um leið og hún var mér náin.
Hreysti leið úr líkama hennar eins
og lærisveinn sem svíkur meistara
sinn, en hugurinn var skarpur til
hinstu stundar. Stundum reis þessi
litli líkami við dogg þegar hún tjáði
sig um hluti sem voru henni þung-
bærir. Við tókumst á, hún gat verið
beinskeytt og hvatvís og þegar hún
sá að mér svall móður átti hún það
til að hlæja góðlátlega. Á þessum
stundum tjáði hún oft sínar dýpstu
þrár, þrár sem höfðu gist innsta inni
hennar alla tíð og voru svo stórar
og ástríðufullar að minntu helst á
brimið í ólgandi hafí. Þrár sem var-
irnar neituðu að opinbera þegar
mest lá við og brotnuðu þess í stað
á kletti og særðu þann sem bar
þær. Ég kunni engin orð á þeim
stundum. Oftast var hún þó mild og
alltaf tignarleg. Við vorum báðar
spyijandi en hvíldum hugann gjarn-
an við náttúrufegurð, sátum þá við
gluggann í herbergi hennar í Borg-
arspítalanum, horfðum á suðrið og
töluðum um fegurðina í Eyjafjöllum,
en um þau talaði hún eins og drottn-
ing um ríki sitt. „Þú verður að bíða
þangað til sól lækkar á lofti, þá
koma skuggarnir í fjöllin og litimir